Μια πρωτότυπη προσέγγιση στην παρακαταθήκη της Μητέρας Τερέζας (1910-1997) έρχεται να καταθέσει η βιογραφία «Μητέρα» (2025, Mother), που προβλήθηκε πρώτη φορά στο τμήμα Ορίζοντες του πρόσφατου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας, αφηγούμενη τα πρώτα χρόνια της Αλβανοινδής καθολικής μοναχής Μητέρας Τερέζας μέσα από την ερευνητική ματιά των σκηνοθετών Τεόνα Στρούγκαρ Μίτεβσκα «Υπάρχει Θεός, Το Ονομά της Είναι Πετρούνια» και Βουκ Μιτέβσκι.
Η σκηνοθέτρια της ταινίας, που θα δούμε σε πρώτη προβολή στην Ελλάδα στους Ανοιχτούς Ορίζοντες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, πραγματοποίησε μία ενδελεχή έρευνα 15 ετών για τη Μητέρα Τερέζας ώστε να αποφύγει τις καθιερωμένες βιογραφίες -αγιογραφίες. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει η Σουηδή πρωταγωνίστρια του Χόλιγουντ, Νούμι Ραπάς («Το κορίτσι με το τατουάζ») ενσαρκώνοντας με πάθος τη Μητέρα Τερέζα, σε μια ταινία που επανεξετάζει τολμηρά μια από τις πιο εμβληματικές και πολύπλοκες προσωπικότητες του 20ού αιώνα.
Στην Καλκούτα του ’48
Η ιστορία εκτυλίσσεται στη διάρκεια επτά ημερών στην Καλκούτα του 1948, όταν η Τερέζα, ηγουμένη του μοναστηριού των Αδελφών του Λορέτο, αποφασίζει να εγκαταλείψει το μοναστήρι της στην Καλκούτα και να εγκαθιδρύσει το δικό της θρησκευτικό τάγμα, τους «Ιεραπόστολους της Φιλανθρωπίας». Ωστόσο, στο κατώφλι αυτής της ιστορικής νέας αρχής, αντιμετωπίζει ένα βαθύ δίλημμα, που την αναγκάζει να αμφισβητήσει τις φιλοδοξίες, τις πεποιθήσεις και την πίστη της.
Η Νούμι Ραπάς στην ταινία «Μητέρα» για τα πρώτα χρόνια της δράσης της Μητέρας Τερέζας.
Η σκηνοθέτρια Τεόνα Στρούγκαρ Μίτεβσκα ερεύνησε τα πρώτα χρόνια της Μητέρας Τερέζας, καταγράφοντας τις μαρτυρίες των πρώτων τεσσάρων αδελφών του τάγματος, αποσπάσματα από τις οποίες μεταγράφηκαν απευθείας στους διαλόγους της ταινίας. Αγγίζοντας ζητήματα εξουσίας, φιλοδοξίας και έμφυλων ρόλων, η ταινία είναι το αποτέλεσμα σκληρής 15ετούς εργασίας στην Ινδία και απενοχοποιημένης μύησης όχι μόνο στα νερά του Γάγγη ποταμού, αλλά και σε όλη τη φιλοσοφία μιας σύγχρονης αγίας.
Η Μητέρα Τερέζα ως διευθύντρια πολυεθνικής ή Ρομπέν των Δασών
«Ήταν σημαντικό να παρουσιάσουμε μια ιστορική γυναικεία φιγούρα που δεν θα οριζόταν από ρομαντικές αντιλήψεις περί τελειότητας, αλλά που θα απεικονιζόταν ως μια πολύπλοκη, πολυδιάστατη οντότητα», εξηγεί η σκηνοθέτης. Η προοπτική της είναι φεμινιστική, προβάλλοντας μια γυναίκα που, σε μια πατριαρχική κοινωνία και θρησκεία, διεκδίκησε την εξουσία να δράσει και να αλλάξει τον κόσμο με τους δικούς της όρους. «Παρουσιάζουμε τη Μητέρα ως διευθύντρια μιας πολυεθνικής εταιρείας, μια Ρομπέν των Δασών της εποχής της, αμείλικτη και φιλόδοξη. Μετράμε την αγιότητά της από τις πράξεις της, όχι από τις αγιοπρεπείς συμπεριφορές της».
Η Μητέρα Τερέζα ιδωμένη υπό το πρίσμα μιας μοντέρνας CEO με πειθαρχία στρατιωτική; «Δεν πιστεύω ότι παρουσιάζω τίποτα άλλο από αυτό που βιώνω, βλέπω και ζω καθημερινά. Οι γυναίκες είναι δυνατές, ικανές και ικανές, και αυτό ακριβώς απεικονίζω στις ταινίες μου: τις δυνατές γυναίκες συγγενείς με τις οποίες μεγάλωσα», απαντά η Μίτεβσκα.
Σημειωτέον ότι η Μητέρα Τερέζα αξιοποιήθηκε από τον Πάπα Φραγκίσκο το 2016, 19 χρόνια μετά τον θάνατό της, παρά τις λογής αμφισβητήσεις για την αγνότητα της δραστήριας φιλανθρωπίας της. «Ποτέ δεν με ανέθρεψαν να γίνω θύμα, αλλά να γίνω ισότιμο, συνεισφέρον μέλος της κοινωνίας. Με εξοργίζει η ανισότητα σε όλα τα επίπεδα, είτε πρόκειται για φύλο είτε για εθνικότητα. Ήταν διευθύντρια μιας επιχείρησης και στρατηγός ενός στρατού. Τι είναι η αγιότητα αν όχι δράση;», θα πει η σκηνοθέτης.
Έρευνα σε βάθος
Το έργο της Μίτεβσκα, η οποία κατάγεται από τα Σκόπια όπως και η Μητέρα Τερέζα, βασίζεται σε μια εντυπωσιακά εκτενή έρευνα, που ξεκίνησε με το ντοκιμαντέρ της «Η Τερέζα και εγώ». Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, είχε την τύχη να συνεργαστεί στενά στην Καλκούτα με τέσσερις αδελφές που συνίδρυσαν το τάγμα των «Ιεραποστόλων της Φιλανθρωπίας» και γνώριζαν προσωπικά τη Μητέρα Τερέζα από τα πρώτα της βήματα.
«Μας δόθηκε η άδεια να πάρουμε συνέντευξη από τις τέσσερις εν ζωή αδελφές του Τάγματος της Μητέρας Τερέζας», θυμάται η σκηνοθέτης. Αυτές οι συζητήσεις δεν ήταν απλώς πηγές έμπνευσης, αλλά έγιναν ουσιαστικό μέρος του σεναρίου. Οι προσωπικές μαρτυρίες επέτρεψαν στην ομάδα του ντοκιμαντέρ να «χτίσει» τον υπό έρευνα χαρακτήρα από καθαρό βιωματικό υλικό, αποκαλύπτοντας μια γυναίκα με πρακτικό μυαλό, ατράνταχτη βούληση και μια συγκεκριμένη αντίληψη για την πνευματικότητα.
Η Σουηδή Νούμι Ραπάς υποδύεται με πάθος την Μητέρα Τερέζα στην ηλικία των 37 ετών, όταν αποφάσισε να ιδρύσει το δικό της θρησκευτικό τάγμα.
«Θυμάμαι που καθόμουν σε ένα δωμάτιο και κινηματογραφούσα μία από τις αδελφές και, καθώς άκουγα τις ιστορίες εκείνων που ήταν εκεί από την αρχή, ανακάλυψα σιγά-σιγά έναν συναρπαστικό χαρακτήρα, αυτόν μιας σκληρής και αξιαγάπητης γυναίκας. Ερωτεύτηκα την πολυπλοκότητα, την τόλμη του χαρακτήρα της. Καθώς καταγόμαστε από την ίδια χώρα και πόλη, τα Σκόπια, συνδεθήκαμε αμέσως. Θαύμασα την ανδρεία, το θάρρος και την πεποίθησή της. Ήταν όλα όσα ήθελα να γίνω», λέει η Μίτεβσκα.
Η σκηνοθέτης θεωρεί ότι η Μητέρα Τερέζα είναι το τέλειο παράδειγμα του πολυεθνικού υποβάθρου που αντιπροσωπεύει η Βόρεια Μακεδονία. Λάτρης των ταινιών «Μολώχ» και «Ταύρος» του Ρώσου σκηνοθέτη Αλεξάντρ Σοκούροφ, η ίδια αποφάσισε να παρουσιάσει μια ιστορική γυναικεία προσωπικότητα υπό το πρίσμα της πολυπλοκότητάς της. «Μια σκέψη συνέχιζε να με απασχολεί: πόσους άνδρες στη διάρκεια της ιστορίας έχουμε υμνήσει με τα καλύτερα και τα χειρότερα χαρακτηριστικά τους; Δυστυχώς, δεν κάνουμε το ίδιο όταν πρόκειται για τις γυναίκες«, σημειώνει η δημιουργός.
«Ως καλλιτέχνες, έχουμε επίσης ευθύνη απέναντι στην εποχή που ζούμε», παρατηρεί η Μίτεβσκα και προσθέτει με αισιοδοξία ότι ζώντας σε μια εποχή μεγάλων ευκαιριών, «Μας έχει δοθεί η ευκαιρία να ξαναγράψουμε την ιστορία, δείχνοντας την άλλη πλευρά της, αποκαλύπτοντας κρυμμένες αλήθειες που έχουν καταχωνιαστεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στην περίπτωσή μας, θέλουμε να δείξουμε τολμηρούς γυναικείους χαρακτήρες χωρίς να τους δικαιολογούμε. Θέλουμε να μιλάμε με τόλμη και χωρίς φόβο.»
Τα πρώτα χρόνια
Η Μητέρα Τερέζα είναι μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που με το φιλανθρωπικό έργο και τις αντιλήψεις της άφησε βαριά σφραγίδα στον 20ο αιώνα. Η κληρονομιά της περιλαμβάνει τόσο μεγάλα επιτεύγματα όσο και ακραίες αντιφάσεις. Κατά τη δημιουργό της κινηματογραφικής βιογραφίας της, ήταν «προϊόν της εποχής της». Η αρνητική στάση της απέναντι στην άμβλωση είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή στο παρόν με τις σημερινές αντιλήψεις. Για αυτόν τον λόγο, οι συντελεστές έκαναν την επιλογή να αφηγηθούν την ιστορία της πριν γίνει η Μητέρα Τερέζα που γνωρίζουμε σήμερα.
«Η Μητέρα μας είναι 37 ετών και η ταινία απεικονίζει επτά ημέρες της ζωής της (…) Αναπόφευκτα, η ιστορία εξελίσσεται σε μια γιορτή της γυναικείας φύσης, της μητρότητας και της επιθυμίας, και, το πιο σημαντικό, της αδελφότητας, όπως την βιώνουν οι τρεις κύριοι χαρακτήρες: η Μητέρα, η Αγκνιέσκα και ο Πατέρας Φρίντριχ.»
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας εδώ
Ως έξυπνη και φιλόδοξη γυναίκα, η Μητέρα Τερέζα έκανε επιλογές. Πρώτα, βρήκε έναν τρόπο να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες της μέσα στην Καθολική Εκκλησία. Στη συνέχεια, τόλμησε να κάνει το αδύνατο, ζητώντας άδεια να δημιουργήσει το δικό της τάγμα και να το διευθύνει με τον δικό της τρόπο, χωρίς την επίβλεψη ανδρών. «Θεός φυλάξοι να είσαι φιλόδοξη γυναίκα!»
Η ιδέα της ελευθερίας αναφερόταν συχνά κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων της σκηνοθέτιδας με τις μοναχές, κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του ντοκιμαντέρ. «Στην αρχή, μου ήταν δύσκολο να το καταλάβω, αλλά σύντομα συνειδητοποίησα ότι αυτές οι γυναίκες αρνούνταν να ζήσουν τη ζωή τους όπως ανέμενε η κοινωνία. Στην αναζήτησή τους για ελευθερία και ανεξαρτησία, επέλεξαν τη θρησκεία ως καταφύγιο. Είναι μια πολύ αντιφατική ιδέα, αλλά πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς περιορισμούς, καθώς και την εποχή στην οποία ζούσαν. Κάποτε, μια μοναχή μου εξήγησε ότι το να μην χρειάζεται να ξυρίζει τα πόδια της ή να υπακούει σε έναν άνδρα ήταν μια τεράστια ανακούφιση και ένας λόγος ύπαρξης. Αυτό ισχύει ακόμα και σήμερα. Ας φανταστούμε πώς ήταν πριν από έναν αιώνα», σχολιάζει η Μίτεβσκα.
Με τα μάτια της Νούμι Ραπάς
Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο, η σκηνοθέτης επίλεξε μια ηθοποιό που θα μπορούσε να εκπέμπει τη «φυσική πανκ ροκ ενέργεια» που πίστευε ότι κρύβονταν στη Μητέρα Τερέζα, τη μοναδική Νούμι Ραπάς, κινηματογραφική ενσάρκωση του λογοτεχνικού, ατίθασου «Κοριτσιού με το τατουάζ», η οποία δέχτηκε αμέσως την πρόκληση.
Η προετοιμασία της Ραπάς για τον ρόλο ήταν εξαντλητική και διήρκεσε ενάμισι χρόνο. «Διάβασα τα γράμματα της Μητέρας Τερέζας, προσπαθώντας να νιώσω τη φωνή της και να την καταλάβω», αναφέρει η πρωταγωνίστρια. Η συνεργασία της με τη Μίτεβσκα ήταν μια απαιτητική διαδικασία, με τις δύο γυναίκες να ξαναγράφουν το σενάριο 21 φορές, να αναλύουν κάθε λέξη και να εμβαθύνουν στις πολυάριθμες αντιφάσεις που χαρακτήριζαν τη ζωή της μοναχής. Το αποτέλεσμα ήταν μια πλήρης ψυχολογική ενσάρκωση.
Το σκοτεινό «πέρασμα» μιας αγίας
Η ταινία αγγίζει ακόμα τη σκοτεινιά της ψυχής της Μητέρας Τερέζας, την πνευματική κρίση που βίωσε για δεκαετίες, όπως αποκαλύφθηκε στα προσωπικά της ημερολόγια και στις επιστολές. Η εσωτερική δίψα και η αίσθηση εγκατάλειψης από τον Θεό παρουσιάζονται όχι ως αδυναμία, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος του ανθρώπινου της πάθους. Η ταινία εξετάζει επίσης τη σχέση της με τον εξομολογητή της, Πατέρα Φρίντριχ (που ενσαρκώνει ο Νίκολα Ριστανόφσκι), μια σύνδεση που, σύμφωνα με την έρευνα της Μίτεβσκα, τροφοδότησε φήμες και ζηλόφθονες αντιδράσεις εντός της εκκλησιαστικής κοινότητας.
Πέρα από τον μύθο της «Μητέρας»
Στην καρδιά της «Μητέρας» βρίσκεται μια βαθιά προσωπική αναζήτηση για την πίστη και το νόημα. Η Μίτεβσκα μοιράζεται μια ανέκδοτη ιστορία από τη νεαρή της ηλικία στη Νέα Υόρκη, όταν ο καθηγητής της στην τελευταία τάξη του Λυκείου θύμωσε μαζί της επειδή σε μια εργασία της αμφέβαλε για την ύπαρξη του Θεού. Η απάντηση του πατέρα της, ζωγράφου, την σημάδεψε: «Τε, κόρη μου (έτσι με αποκαλούσε), δεν ξέρω αν ο Θεός υπάρχει, αλλά η ιδέα ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από εμένα με εμπνέει να αγωνίζομαι για περισσότερα». Για τη σκηνοθέτη, η ταινία είναι μια οργανική εξέλιξη αυτής της αναζήτησης του καλλιτέχνη-δημιουργού για ένα επίτευγμα ανώτερο από την ύπαρξή του.
INFO Το 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 9 Νοεμβρίου 2025.
