Η έντονη αναζήτηση ταυτότητας στον ελληνικό προοδευτικό χώρο δεν είναι μόνο εγχώριο ζήτημα. Σε μια Ευρώπη που δοκιμάζεται από πολέμους, οικονομικές ανακατατάξεις και την άνοδο της ακροδεξιάς, το ερώτημα «τι σημαίνει πρόοδος» αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα.

Οι πρόσφατες πολιτικές διεργασίες, με πιο ηχηρή την αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα από τη Βουλή, επιβεβαιώνουν ότι οι νέοι κύκλοι απαιτούν όχι μόνο νέα πρόσωπα, αλλά και μια διεθνώς εφαρμόσιμη ατζέντα.

Σε αυτή τη σύνθεση εξίσωση, το νέο think tank, Progressive Lab, με τον πρώην Υπουργό Οικονομικών Φίλιππο Σαχινίδη να έχει κεντρικό ρόλο, πραγματοποίησε χθες Τρίτη την ιδρυτική του εκδήλωση στο Ωδείο Αθηνών. Στόχος; Να βάλει τέλος στη στειρότητα της εσωστρέφειας και να θέσει τη συζήτηση σε ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει τις ευρωπαϊκές προκλήσεις και τη θέση της Ελλάδας.

Η αίθουσα γέμισε από πρόσωπα που αναζητούν απαντήσεις για το μέλλον της Κεντροαριστεράς και ευρύτερα του προοδευτικού χώρου. Στο επίκεντρο της συζήτησης, που συντόνισε ο δημοσιογράφος Πάσχος Μανδραβέλης, τέθηκε το πώς ο όρος «πρόοδος» μπορεί να επαναπροσδιοριστεί και να εφαρμοστεί στον δημόσιο διάλογο, την κοινωνία και την πολιτική του σήμερα.

Η συγγραφέας και τ. Καθηγήτρια Νομικής, Λένα Διβάνη, ο Ομότιμος Καθηγητής Κρατικής Διοίκησης, Αργύρης Γ. Πασσάς, ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Γιώργος Σωτηρέλης, κλήθηκαν να αναπτύξουν τις απόψεις τους, σε μια κρίσιμη στιγμή που η πολιτική σκακιέρα δείχνει να αναδιατάσσεται.

«Χαρτογραφώντας» την έννοια της προόδου

Η εκδήλωση ξεκίνησε με την παρουσίαση των ευρημάτων μιας έρευνας που εξετάζει τι θεωρείται «προοδευτικό» από πολίτες που αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοιοι, ενώ ταυτόχρονα αναλύθηκαν οι κίνδυνοι που διατρέχει η δημοκρατία. Η παρουσίαση της έρευνας πραγματοποιήθηκε από τον πολιτικό αναλυτή Πέτρο Ιωαννίδη.

Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι ο όρος «προοδευτικός» ξεπερνά τα στενά πολιτικά όρια και αποκτά ένα πιο σύνθετο και πολυδιάστατο περιεχόμενο. Στο ερώτημα για τον πολιτικό αυτοχαρακτηρισμό, το 56,5% των πολιτών δήλωσε «μάλλον προοδευτικός», ενώ μόλις το 14% απάντησε «μάλλον συντηρητικός» και το 27,2% επέλεξε να δηλώσει «τίποτε από τα δύο».

Το προφίλ των Ελλήνων προοδευτικών σήμερα είναι σαφώς καθορισμένο: πρόκειται κυρίως για γυναίκες, νέους ηλικίας 17-34 ετών, αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κάτοικους Αττικής και άτομα που δεν ακολουθούν θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Στον πυρήνα του προοδευτικού αφηγήματος, οι έννοιες που συνδέονται με αυτό είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα (34,2%), το κοινωνικό κράτος (33,8%) και η καταπολέμηση των ανισοτήτων (32,3%). Στο πεδίο των ιδεολογικών τάσεων, κυριαρχούν η Σοσιαλδημοκρατία (24,3%) και ο Δημοκρατικός Σοσιαλισμός (21,2%), ενώ ο Φιλελευθερισμός ακολουθεί με 15,9%.

Η έρευνα, ωστόσο, ανέδειξε και αντιφάσεις στις στάσεις των προοδευτικών πολιτών. Παρά την έντονη στήριξή τους σε πολιτικές που υποστηρίζουν τα κοινωνικά αγαθά και το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, το 84,6% των προοδευτικών συμφωνεί ότι η φορολογία πρέπει να μειωθεί.

Επιπλέον, το 87,4% πιστεύει ότι η αύξηση των ανισοτήτων απειλεί τη δημοκρατία, ενώ το 72,1% θεωρεί ότι τα παραδοσιακά κόμματα έχουν ξεπεραστεί και τα κοινωνικά κινήματα αποτελούν πιο αντιπροσωπευτική δύναμη.

Ο Πέτρος Ιωαννίδης κατέληξε επισημαίνοντας ότι η πολιτική ταυτότητα δεν είναι κάτι στατικό, αλλά εξελίσσεται διαρκώς. Τόνισε ότι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον προοδευτικό λόγο είναι τα δικαιώματα, η κοινωνική δικαιοσύνη και ο εκσυγχρονισμός.

Οι θέσεις των συμμετεχόντων

Αρχικά, η Λένα Διβάνη αναφέρθηκε στην ανάγκη για ένα νέο, σύγχρονο ορισμό της προόδου: «Για τη σημερινή εποχή, προοδευτικό είναι ό,τι βοηθά τον άνθρωπο να ζήσει ανθρώπινα.

Σήμερα, αυτό είναι η σωτηρία της δημοκρατίας, που σημαίνει την εξάλειψη των ανισοτήτων», τόνισε, υπογραμμίζοντας ότι οι ανισότητες έχουν οδηγήσει σε «οργισμένη αντίδραση τεράστια κομμάτια του πληθυσμού».

Η ίδια υπογράμμισε επίσης τη σημασία της κλιματικής κρίσης και της τεχνολογίας για το μέλλον, επισημαίνοντας πως «προοδευτικό είναι ό,τι συμβάλλει στην καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης και ο έλεγχος της τεχνολογίας».

Παράλληλα, ανέφερε τη σημασία του να «τιθασεύσουμε τον αλγόριθμο και να ελέγξουν οι κυβερνήσεις τους τεχνολογικούς κολοσσούς», επισημαίνοντας ότι «για αυτά τα τρία πρέπει να αγωνιζόμαστε αν θέλουμε να είμαστε προοδευτικοί».

Από την πλευρά του, ο Αργύρης Γ. Πασσάς υποστήριξε ότι η πρόοδος συνδέεται με τη συλλογική συμμετοχή και το κοινό συμφέρον. «Πρέπει να προταχθεί η έννοια του συλλογικού συμφέροντος», είπε, τονίζοντας την ανάγκη να «διευρυνθεί η συμμετοχή του πολίτη» και να μην είναι αποξενωμένος από την πολιτική διαδικασία. Αναφέρθηκε επίσης στην έλλειψη τεκμηρίωσης στην πολιτική σκέψη στην Ελλάδα, λέγοντας πως «στην Ελλάδα η πολιτική χαράσσεται χωρίς τεκμήρια».

Ο Φίλιππος Σαχινίδης, αναφερόμενος στην προοδευτικότητα, δήλωσε: «Προοδευτικό είναι ό,τι διασφαλίζει την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική κινητική ανοδικότητα. Αν έχουμε αυτή την κινητικότητα, μπορούμε να μιλήσουμε για προοδευτικές πολιτικές».

Όπως επισήμανε, «δεν μπορείς να εξασφαλίσεις συναινέσεις εάν δεν υπάρχει δημόσιος διάλογος», ενώ προειδοποίησε για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την ανεξέλεγκτη πορεία στην χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, χαρακτηρίζοντας την ως επικίνδυνη τόσο για την κοινωνία όσο και για τη δημοκρατία.

Τέλος, εξέφρασε την ανησυχία του για τη δύναμη του πλούτου, επισημαίνοντας ότι «αυτοί που κατέχουν τον πλούτο λειτουργούν συχνά σε βάρος της προόδου».

Εν συνεχεία, αναφερόμενος στην προοδευτική οικονομική πολιτική, επισήμανε ότι μετά από 15 χρόνια κρίσεων, από την κρίση χρέους μέχρι την πανδημία και την ενεργειακή κρίση, η προοδευτικότητα πρέπει να εξυπηρετεί τρεις βασικούς στόχους.

«Πρώτον, να κάνει την οικονομία πιο ανθεκτική και ικανή να απορροφήσει κραδασμούς. Δεύτερον, να ενισχύσει τη δυναμικότητά της. Και τρίτον, να δημιουργεί μια οικονομία αξιοπρέπειας με ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που σέβονται τις προσωπικές ανάγκες των εργαζομένων», τόνισε.

Από τη μεριά του, ο Γιώργος Σωτηρέλης, κατά την τοποθέτησή του, υπογράμμισε την ανάγκη να ορίσουμε το «προοδευτικό» με βάση ένα κριτήριο, το οποίο, όπως τόνισε, είναι ο Διαφωτισμός.

«Το βασικό του πρόταγμα είναι ο αυτοκαθορισμός του ανθρώπου», ανέφερε ο καθηγητής, εξηγώντας ότι αυτός περιλαμβάνει τρεις βασικές πτυχές: την ατομική, την πολιτική και την κοινωνική, δηλαδή την ευημερία των ανθρώπων.

«Προοδευτικό είναι ό,τι υπηρετεί τον αυτοκαθορισμό και τις τρεις αυτές πτυχές του», συμπλήρωσε, τονίζοντας ότι το κρίσιμο είναι να κατανοήσουμε τον αυτοκαθορισμό σε σχέση με την τριπλή φύση του ατόμου: ως άτομο, ως πολίτη και ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου.

Τέλος, ο λαϊκισμός, όπως εξήγησε, αποτελεί έναν εξαιρετικά αμφιλεγόμενο όρο, καθώς ο καθένας τον χρησιμοποιεί κατά το δοκούν, κυρίως για λόγους εντυπώσεων. Το προβληματικό στοιχείο του λαϊκισμού έγκειται στην καλλιέργεια της εντύπωσης ότι ο λαός είναι παντοδύναμος, παραβλέποντας πως οι εξουσίες ασκούνται σύμφωνα με όσα ορίζει το Σύνταγμα.

Από την άλλη πλευρά, ο αντιλαϊκισμός, όπως σημείωσε, συνήθως δεν είναι προοδευτικός, καθώς οι αντιλαϊκιστές είναι συχνά αντίθετοι στη λαϊκή κυριαρχία. Συνδέοντας την εσωτερική πολιτική με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, ο ίδιος υπογράμμισε ότι η θέση υπέρ της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης, παρά τις όποιες παλινδρομήσεις, είναι εξ ορισμού προοδευτική πολιτική, διότι μόνο σε υπερεθνικό επίπεδο μπορεί να υπάρξει ένα ουσιαστικό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση, απέναντι στον «αχαλίνωτο καπιταλισμό» ή απέναντι στον «φονταμενταλισμό των αγορών».