Φως, σκιά, σιωπή. Εικόνα, κίνηση. Φόρμα, σχήμα.  Με αυτά τα συστατικά ο Ρόμπερτ (Μπομπ) Ουίλσον (4/10/1941-31/7/2025) έφτιαξε ένα ολόκληρο σύμπαν και το μοιράστηκε μαζί μας. Αλλωστε ήταν πάντα μια κατηγορία από μόνος του.

Σκηνοθέτης, εικαστικός δημιουργός, έπιασε το νήμα από την αρχιτεκτονική για να ανακαλύψει, καθ’οδόν, το θέατρο και την όπερα. Με τις παραγωγές του, από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, άλλαξε το βλέμμα μας πάνω στην τέχνη. Η υπογραφή του -σήμα κατατεθέν μιας ιδιαίτερης αισθητικής, επηρέασε τον σύγχρονο πολιτισμό.

Πίσω απ’ την γοητευτική σιλουέτα και την έντονη προσωπικότητα, κρυβόταν αυστηρότητα, ακρίβεια, μέτρο. Σαν οι γραμμές που σχεδίαζε από νωρίς να καθόρισαν την πορεία του. «Οταν ήμουν νεαρός», είχε πει στη συνέντευξη στο «Βήμα» το καλοκαίρι του 2023, «η μητέρα μου έλεγε ότι “ο Μπομπ σκέφτεται σχεδιάζοντας”. Ετσι είναι.

Αυτός είναι ο τρόπος που σκέφτομαι. Για κάθε έργο, κάθε παράσταση, το πρώτο που κάνω είναι να σχεδιάσω τη σκηνή, να βάλω τα αντικείμενα. Υπό κάποια έννοια όλα είναι γύρω από τις γραμμές. Δύο είναι οι γραμμές, ευθεία και τεθλασμένη. Ποια θέλεις να είσαι; Αλλη δεν υπάρχει. Η δική μου γραμμή είναι της αρχιτεκτονικής. Αυτό ήταν και είναι πολύ δυνατό σε εμένα».

Αντιθέτως δεν έκρυβε την περιέργειά του για την ζωή και την τέχνη. «Εάν γνωρίζεις τι κάνεις, δεν υπάρχει λόγος να το κάνεις. Πάντα να αναρωτιέσαι για ό,τι κάνεις. Να ρωτάς τι είναι αυτό και ποτέ να μην είσαι σίγουρος γι’ αυτό. (…) Η ζωή μας αλλάζει με τον χρόνο. Το μόνο πράγμα που παραμένει σταθερό είναι η αλλαγή».

Οταν ο Μπέκετ συνάντησε τον Ουίλσον

Η πολύωρη παράστασή του «Ο Αϊνστάιν στην παραλία» (1976) με τη μουσική του Φίλιπ Γκλας στάθηκε καθοριστική για την καριέρα του -του άνοιξε τον δρόμο. Όπως σημαντική ήταν, έναν χρόνο πριν, η συνάντησή του με τον Σάμιουελ Μπέκετ, όταν ο ιρλανδός νομπελίστας συγγραφέας παρακολούθησε μια πρόβα από παράσταση του Μπομπ Ουίλσον.

Μοιραζόντουσαν την αξία της σιωπής. Διόλου τυχαία η αγάπη του για την «Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ», αυτόν τον μπεκετικό μονόλογο στον οποίο ο Ουίλσον επέστρεφε κατά καιρούς -στην Ελλάδα τον παρουσίασε το 2010, σε ένα σπάνιο ρεσιτάλ ερμηνείας.

Η σχέση του Μπομπ Ουίλσον με την Ελλάδα

Η σχέση του με τον τόπο μας ήταν βαθιά, από τα νεανικά του χρόνια, όταν έκανε διακοπές με ωτοστόπ. Ηταν τότε που «συναντήθηκε» για πρώτη φορά με το ελληνικό φως, αυτό το φως που τον ακολουθούσε πάντα, σε κάθε παράσταση.

Από τα μέσα του ’90 ερχόταν συστηματικά, με κύκνειο άσμα του τις «Τρεις ψηλές γυναίκες» του Εντουαρντ Αλμπι, τη σεζόν 2023-2024 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Και τι δεν είχε προηγηθεί: Το «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μίλερ με την Ιζαμπέλ Ιπέρ στο Φεστιβάλ Αθηνών (2007), η έξοχη «Οπερα της Πεντάρας» (Παλλάς, 2010), η μοναδική «Οδύσσεια» στο Εθνικό Θέατρο σε συμπαραγωγή με το Piccolo Teatro (2012) αλλά και ο «Οιδίπους» στην Επίδαυρο (2019) και ο «Οθέλλος» στη Λυρική (2022).

Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, Οιδίπους του Robert Wilson, βασισμένο στο έργο του Σοφοκλή, Κυριακή 23 Ιουνίου 2019

Ουίλσον: Δεν θέλω να αλλάξω τον κόσμο, θέλω να τον φωτίσω αλλιώς

«Το θέατρο», έλεγε, «ιδανικά, είναι ο τόπος, ο χώρος όπου οι άνθρωποι συνεργάζονται, δουλεύουν μαζί. Αφήνουν πίσω διαφορές πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, θρησκευτικές… Η πολιτική χωρίζει τους ανθρώπους και δεν έχει θέση μέσα στο θέατρο. Οπως και η θρησκεία. Γιατί και η θρησκεία χωρίζει τους ανθρώπους -ας παραμείνει λοιπόν μέσα στις εκκλησίες. Αν κάνουμε κάτι θρησκευτικό θα οδηγηθούμε σε καβγά, αν κάνουμε κάτι πολιτικό πάλι σε καβγά θα οδηγηθούμε. Δεν έχω τίποτα εναντίον όσων κάνουν πολιτικό θέατρο. Εγώ προσωπικά δεν το επιλέγω. Τόσο απλά. Δεν θέλω να αλλάξω τον κόσμο με τις θεατρικές μου παραστάσεις. Δεν είναι αυτή η οπτική μου».

Σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας ο Μπομπ Ουίλσον ασχολήθηκε κυρίως με τα μεγάλα και τα κλασικά, γιατί πίστευε ότι «αυτό που κάνουμε είναι να ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά αυτά που ξέρουμε από τότε που γεννηθήκαμε. Ολα είναι εκεί. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος, μέσα στα χρόνια, πρέπει να ανακαλύψει ξανά τους κλασικούς». Κι εκείνος, σεβόμενος τους δημιουργούς φρόντιζε να μην γίνει «σκλάβος» τους, όπως έλεγε.

«Να σέβεσαι, αλλά να βρίσκεις και τον δρόμο σου», συνήθιζε να λέει, κι αυτό ήταν που έκανε πράξη από τότε που θυμόταν τον εαυτό του να κλείνεται σε ένα δωμάτιο και να διαβάζει, αντί να παίζει με τα παιδιά της γειτονιάς. Ηταν τότε που η μητέρα του του είπε το περίφημο «θα τα καταφέρεις υπέροχα σε αυτόν τον κόσμο, γιατί ξέρεις πώς να είσαι μόνος σου»….

Κλείνοντας, θα επιστρέψω σε εκείνη την τελευταία μας συνέντευξη, το καλοκαίρι του 2023, που τον είχα ρωτήσει, τι περιμένει και τι ονειρεύεται. «Θα απαντήσω όπως η Γερτρούδη Στάιν: “Κυρία Στάιν, τι θα κάνετε μετά;”. “Μετά, νομίζω ότι θα πάρω ένα ποτήρι νερό”». Μάλλον κάπου είναι με ένα ποτήρι νερό στο χέρι…