Μίκης Θεοδωράκης: Οι 58 σταθμοί μιας αξεπέραστης καλλιτεχνικής διαδρομής

Ο Μίκης Θεοδωράκης, Κρητικός στην καταγωγή, γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο. Πρώτος γιός του Γιώργου Θεοδωράκη και της Ασπασίας Πουλάκη. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως στη Μυτιλήνη, Γιάννενα, Κεφαλονιά, Πύργο, Πάτρα και κυρίως στην Τρίπολη. Από τότε φάνηκε καθαρά, ότι η ζωή του θα μοιραζόταν ανάμεσα στη μουσική και στον αγώνα για τον «Άνθρωπο».

Παρακάτω καταγράφονται οι σταθμοί της ανυπέρβλητης μουσικής του διαδρομής.

1937: Μετατίθεται ο πατέρας του στην Πάτρα. Ο νεαρός Μίκης πηγαίνει στο Γυμνάσιο, συμμετέχει στη σχολική χορωδία και μαθαίνει βιολί. Γράφει τα πρώτα του τραγούδια και τις πρώτες συνθέσεις για βιολί.

1939: Το καλοκαίρι ο πατέρας του παίρνει και πάλι μετάθεση και η οικογένεια μετακομίζει στον Πύργο. Ο Θεοδωράκης ιδρύει μια ορχήστρα με φυσαρμόνικες και ασχολείται όλο και πιο εντατικά με τη μουσική. Πηγαίνει κι εδώ στο Ωδείο. Στο σπίτι της οικογένειας Μαλεβίτη συγκεντρώνονται συχνά και τραγουδούν με άλλους φίλους σαν μια αυτοσχέδια χορωδία. Ανακαλύπτει τον Σολωμό και τον Παλαμά και τους μελοποιεί.

1940: Το καλοκαίρι η οικογένεια μετακομίζει και πάλι, αυτή τη φορά στην Τρίπολη. Οι φίλοι του (Γιώργος Κουλούκης, Βασίλης Κουτσούγερας, Γρηγόρης Κωνσταντινόπουλος. Μάκης Καρλής) ασχολούνται ιδιαίτερα με την ποίηση (ανακαλύπτουν τον Γιάννη Ρίτσο και τον Νικηφόρο Βρεττάκο) αλλά και τη φιλοσοφία (Πλάτωνα, Νίτσε, Σοπενχάουερ). Στην Τρίπολη διδάσκει ο Ευάγγελος Παπανούτσος από τον όποιο επηρεάζεται πάρα πολύ (Περί Τέχνης).

1941: Μπορεί και νοικιάζει κατά καιρούς ένα αρμόνιο. Παίρνει μαθήματα πιάνου και θεωρίας με τον καθηγητή μουσικής του Γυμνασίου, Παπασταθόπουλο, ο όποιος του επιτρέπει να πηγαίνει στο σπίτι του δυο φορές την εβδομάδα για να χρησιμοποιεί το πιάνο του. Το ίδιο κάνει και με το πιάνο της οικογένειας Μεϊντανή. Διευθύνει την εκκλησιαστική χορωδία και αρχίζει να γράφει μουσική επηρεασμένη από τη βυζαντινή μουσική (Χερουβικά, σε Υμνούμεν).

1942: Εκδίδει την ποιητική συλλογή «Σιάο». Αρχίζει να γράφει μουσική για πιάνο. Στο σπίτι Μεϊντανή παρουσιάζονται για πρώτη φορά έργα του μουσικής δωματίου. Εκεί η Δώρα Αποστολάκου ερμηνεύει την πρώτη του Σονατίνα για Πιάνο. Συνθέτει το σπουδαιότερο έργο αυτής της εποχής, την «Κασσιανή», που παρουσιάζεται το 1943 στην Αγία Βαρβάρα. Ακούει για πρώτη φορά συμφωνική μουσική σε μια γερμανική ταινία, την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Αυτό αλλάζει όλη τη ζωή του. Αποφασίζει ότι θα γίνει συνθέτης.

1943: Αναγκάζεται να διαφύγει στην Αθήνα μετά τη συμμετοχή του σε διαδήλωση κατά των κατακτητών την 25η Μαρτίου του 1943. Μέσω του θείου του, Αντώνη Πουλάκη, γνωρίζει τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη, διευθυντή του Ωδείου Αθηνών. Δίνει εξετάσεις στο Ωδείο και περνάει κατευθείαν στην πέμπτη τάξη. Συμμετέχει στη Χορωδία Αθηνών (Πάθη του Μπαχ, Ρέκβιεμ των Μότσαρτ, Μπερλιόζ και Φορέ, Μεσσίας του Χέντελ, κ.ά.).

1944: με τους συμφοιτητές του (Αργύρη Κουνάδη, Γιώργο Σισιλιάνο, Αλίκη Βατικιώτη, Τάτση Αποστολίδη, Γιάννη Χρονόπουλο, Σωτήρη Ταχιάτη, Γιάννη Βατικιώτη, κ.ά.) οργανώνουν τακτικά συναυλίες με έργα τους. Από την εποχή αυτή αρχίζει πλέον να ασχολείται αποκλειστικά με τη μουσική και τη σύνθεση. Συγχρόνως συμμετέχει στα Δεκεμβριανά που τον σημάδεψαν εντονότατα.

1945: Ιδρύει χορωδία της ΕΠΟΝ. Γνωρίζει την παγκόσμια κλασική μουσική αλλά και τη σύγχρονη τότε μουσική (Στραβίνσκι, Σοστακόβιτς) από τις παρτιτούρες της Βιβλιοθήκης του Ωδείου. Τελειώνει τη Συμφωνία Νο 1. Γνωρίζει τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Βασίλη Ζάννο, ο όποιος επηρέασε βαθιά τόσο το χαρακτήρα του όσο και τις καλλιτεχνικές του απόψεις. Ιδρύεται ομάδα εργασίας από νέους και μεγαλύτερους ποιητές (Βάρναλης, Βρεττάκος, Ρίτσος, Ρώτας, Περγιάλης, Λειβαδίτης, Καμπανέλλης), που συγκεντρώνονται τακτικά και συζητούν θέματα ποίησης και τέχνης. Ακούει για πρώτη φορά από δίσκους της Αμερικανικής Βιβλιοθήκης συναυλίες της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης και της Μινεάπολης με διεύθυνση Τοσκανίνι και Μητρόπουλου. Επίσης για πρώτη φορά ακούει Στραβίνσκι, Ντεμπισί, Ραβέλ, Προκόφιεφ, Μπάρτοκ, Χίντεμτ και Σόνμπεργκ. Συνθέτει μουσική για θέατρο.

1946: Αρχίζει ο Εμφύλιος και οι διώξεις. Γράφει έργα για συμφωνική ορχήστρα («Μαργαρίτα» σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου, «Πανηγύρι της Ασή Γωνιάς», κ.α.).

1947: Γράφει μια σειρά από έργα μουσικής δωματίου που τα παίζουν οι συμμαθητές του στο Ωδείο (Πρελούδια για Πιάνο, Τρίο, Σεξτέτο, κ.ά.). τον Ιούλιο εκτοπίζεται στην Ικαρία, όπου αρχίζει να ασχολείται και να μελετά τη λαϊκή μουσική.

1948: Παράνομος στην Αθήνα συνεχίζει τις σπουδές του στο Ωδείο, μέχρι που εκτοπίζεται τον Μάιο για δεύτερη φορά στην Ικαρία. Αρχίζει τη σύνθεση της Πρώτης Συμφωνίας. Επίσης γράφει την πρώτη μορφή του έργου Οιδίπους Τύραννος για ορχήστρα εγχόρδων.

1949: Εξορίζεται δυο φορές στη Ικαρία, όπου παρά τις συνθήκες κάτω από τις όποιες είναι αναγκασμένος να ζήσει, συνεχίζει να συνθέτει έργα συμφωνικά και μουσικής δωματίου. Ακούει από συνεξόριστους και συνεχίζει να μελετά τη λαϊκή μουσική (ρεμπέτικα, κ.ά.). Μετά το τέλος και της δεύτερης εξορίας του στη Μακρόνησο, πηγαίνει για πρώτη φορά στην Κρήτη, όπου βρίσκεται η Οικογένειά του και γνωρίζει την κρητική μουσική που τον επηρέασε βαθιά ως συνθέτη (Ζορμπάς, Συρτός Χανιώτικος, Ελληνική Αποκριά, κ.ά.).

1950: Τελειώνει το Ωδείο Αθηνών με πτυχίο αντίστιξης και φούγκας. Παίζει κρουστά στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τη διεύθυνση του δασκάλου του Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Την ίδια χρονιά παρουσιάζεται για πρώτη φορά συμφωνικό του έργο από την ορχήστρα αυτή με διεύθυνση του Φ. Οικονομίδη (Πανηγύρι της Ασή Γωνιάς).

1952: Πρώτη εκτέλεση αρκετών έργων του στο θέατρο Κεντρικόν στην Αθήνα (Σεξτέτο, Τρίο, Πρελούδια για Πιάνο). Επίσης, από την ΚΟΆ το έργο Ελεγείο και Θρήνος. Από το 1952 μέχρι το 1954 εργάζεται ως μουσικοκριτικός σε διάφορες αριστερές εφημερίδες, χρησιμοποιώντας πολλές φορές το ψευδώνυμο “Δαφνιώτης”. Την ίδια εποχή παίρνει μέρος στις ποιητικές βραδιές που οργανώνει ο Μάνος Κατράκης. συνθέτοντας μουσική και παίζοντας κρουστά. Συγχρόνως γράφει μουσική για σειρά ραδιοφωνικών σκετς. Το 1952 εγκαινιάζεται η συνεργασία του με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου με το έργο Ορφέας και Ευρυδίκη.

1953: Γράφει μουσική για ελληνικές ταινίες. Με τη μουσική του για την ταινία του Γκρεγκ Τάλας «Ξυπόλητο Τάγμα» αρχίζει και διεθνώς η καριέρα του ως συνθέτη κινηματογραφικής μουσικής. Τα συμφωνικά του έργα παίζονται πλέον συχνότερα από τις συμφωνικές ορχήστρες της Ελλάδας και γίνεται γνωστός ως συνθέτης συμφωνικής μουσικής με καλές κριτικές από τους πιο αναγνωρισμένους συνθέτες και μουσικολόγους της εποχής του (Καλομοίρης. Βάρβογλης, Σκλάβος, Ανωγειανάκης, κ.ά.).

1954: Με υποτροφία του ΙΚΥ πηγαίνει στο Παρίσι, όπου εγγράφεται στο Conservatoire και παρακολουθεί μαθήματα μουσικής ανάλυσης με τον Olivier Messiaen και διεύθυνσης ορχήστρας με τον Eugene Bigot. Στο Παρίσι συναντά και συνδέεται φιλικά με τον Ξενάκη.

1955: Πρώτη εκτέλεση της Πρώτης Συμφωνίας του από την ΚΟΑ με τον Ανδρέα Παρίδη.

1957: Παίρνει μέρος στο Φεστιβάλ Νέων Συνθετών της Μόσχας με τη Σουίτα αρ. 1. η κριτική επιτροπή, στην οποία συμμετέχει ο Χάνς Άισλερ και έχει πρόεδρο τον Σοστακόβιτς, του δίνει το πρώτο βραβείο. Τελειώνει το μάθημα της ανάλυσης με μια εργασία πάνω στο μπαλέτο του Στραβίνσκι Αγών, όπου ασχολείται ιδιαίτερα με τη θεωρία των τετράχορδων, που αργότερα εφάρμοσε και στις δικές του συνθέσεις (π.χ. Σουίτα αρ. 2).

Κατά την ηχογράφηση του «Επιτάφεου», με τους Χιώτη και Μπιθικώτση.

1958: Γράφει τα έργα Le Feu uux Poudres και Les Affiants de Teruel για το μπαλέτο της Λουντμίλα Τσερίνα, με τα όποια αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστός ως συνθέτης στην Ευρώπη (ο μουσικοκριτικός της εφημερίδας Le Monde τον αναφέρει ως νέο Στραβίνσκι ). Τελειώνει τη σύνθεσή του Piano Concerto και μελοποιεί τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου. Μεγάλη επιτυχία γνωρίζει η μουσική του για την ταινία Honeymoon σε σκηνοθεσία του Μάικλ Πάουελ. Το ομώνυμο τραγούδι ερμηνεύεται αργότερα από τη Γιοβάννα, σε ενορχήστρωση Μάνου Χατζιδάκι, τον Μαρίνο Μαρίνι και τους Μπήτλς.

1959: Με το μπαλέτο του Αντιγόνη, παραγγελία του Κόβεντ Γκάρντεν, σε σκηνοθεσία Τζον Κράνκο και με πρωταγωνιστές τους Μαργκότ Φοντέιν και Ρούντολφ Νουρέγιεφ, που σημειώνει τεράστια επιτυχία συμπληρώνοντας 200 παραστάσεις, αναγνωρίζεται πλέον διεθνώς ως συμφωνικός συνθέτης. Παίρνει, με εισήγηση του Darius Milhaud, το Copley Music Price (ΗΠΑ) ως καλύτερος συνθέτης της χρονιάς. Δημοσιεύονται επαινετικά σχόλια του Benjamin Britten στον ελληνικό και βρετανικό τύπο. Γράφει για πρώτη φορά μουσική για αρχαία τραγωδία (Φοίνισσες), ένα είδος με το όποιο ασχολήθηκε σε όλη την παραπέρα μουσική του πορεία, με αποτέλεσμα να έχει γράψει μουσική σχεδόν για όλες τις αρχαίες τραγωδίες. Δημοσιεύει το άρθρο του «Ελληνικό Μουσικό Έτος (περίπου) Μηδέν».

1960: Συντάσσει και υπογράφει μαζί με τους Κουνάδη, Ξενάκη, Παπαϊωάννου, Χωραφά και Ανωγειανάκη το «Σχέδιο Προγράμματος» για την Αναδιοργάνωση της Ελληνικής Μουσικής“. Επιστρέφει στην Ελλάδα. με τις δυο εκτελέσεις του έργου του «Επιτάφιος», τη μια με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και ενορχήστρωση δική του και την άλλη με τη Νάνα Μούσχουρη και ενορχήστρωση του Χατζιδάκι. Ξεσπά ένας «μικρός εμφύλιος πόλεμος» για τις αισθητικές και κοινωνικές απόψεις που αντιπροσωπεύουν οι δύο αυτές εκδοχές. Συγχρόνως το έργο αυτό σηματοδοτεί τη δική του «στροφή» προς τις ρίζες, την ελληνική λαϊκή μουσική, με την εγκατάλειψη για ένα μεγάλο διάστημα της συμφωνικής μουσικής.

Αρχίζει τη σύνθεση του Άξιον Εστί και εγκαινιάζει τη λεγάμενη «έντεχνη λαϊκή μουσική» με τη μελοποίηση μεγάλων ποιητών (Ρίτσος, Σεφέρης, Ελύτης. Βάρναλης, Γκάτσος, Λειβαδίτης, Χριστοδούλου).. Δημιουργείται ένα «φυτώριο» νέων συνθετών και ποιητών που ακολουθούν τη «σχολή» αυτή, με αποτέλεσμα μια πολιτιστική άνθηση στην Ελλάδα.

1961: Καθιερώνει τις λεγάμενες «λαϊκές συναυλίες» με το συγκρότημά του για πρώτη φορά σε ανοιχτούς χώρους, θέατρα, κ.ά., σε όλη την Ελλάδα, σε πόλεις αλλά και σε μικρά χωριά. Στις συναυλίες αυτές συμμετέχουν και έρχονται σ επαφή με το κοινό πολλοί ποιητές απαγγέλλοντας τα ποιήματά τους.

1962: Ιδρύει τη Μικρή Ορχήστρα Αθηνών (ΜΟΑ), την οποία διευθύνει παρουσιάζοντας συμφωνικά έργα της προκλασικής περιόδου (έργα Μπαχ, Βιβάλντι. Χέντελ, Περγκολέζι, κ.ά.) σε όλη την Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να εξοικειώσει το ευρύτερο ελληνικό κοινό με τη συμφωνική μουσική. Ανεβαίνει το θεατρικό του έργο «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού», αφιερωμένο στην ενότητα του ελληνικού λαού, ενώ ακόμα είναι νωπές οι συνέπειες του εμφυλίου πολέμου. Είναι η πρώτη του προσπάθεια να δημιουργήσει μια μουσική τραγωδία βασισμένη στη λαϊκή μουσική. Ηχογραφεί δυο τραγούδια του με την Εντίθ Πιάφ. Γράφει τη μουσική για την ταινία του Ντασέν Φαίδρα, που με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς γίνεται διεθνής επιτυχία. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πλειάς το βιβλίο του «Για την Ελληνική Μουσική» με τα κυριότερα άρθρα του που δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο το διάστημα 1952-1953 και τις βασικές απόψεις του για τη μουσική, για διάφορα έργα του και για τα ελληνικά πράγματα.

1964: Πρώτη εκτέλεση του «Άξιον Εστί». Γράφει τη μουσική για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Zorbas the Greek» που γίνεται η μεγαλύτερη, μέχρι τη στιγμή εκείνη, διεθνής του επιτυχία.

1965: Του απονέμεται το Sibelius Prize από επιτροπή στην οποία συμμετέχουν οι Pablo Casals, Darius Milhaud, Zoltan Kodaly. Πρώτη δισκογραφική συνεργασία με τη Μαρία Φαραντούρη με το «Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη.

1966: Ιδρύει τη Συμφωνική Ορχήστρα Πειραιώς με την οποία διευθύνει έργα κλασικής και μετακλασικής μουσικής. Κυκλοφορεί το έργο του «Ρωμιοσύνη» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και ερμηνεία Γρηγόρη Μπιθικώτση.

1967: Δικτατορία. Περνάει στην παρανομία. Απευθύνει έκκληση προς τον ελληνικό λαό για αντίσταση κατά της χούντας. Λίγο αργότερα ιδρύει μαζί με άλλους το ΠΑΜ, την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, και γράφει τα πρώτα τραγούδια αντίστασης. Η μουσική του απαγορεύεται με ειδικό διάταγμα (διάταγμα 13/1.6.67) του Οδυσσέα Αγγελή. Σύλληψη, απομόνωση («Ήλιος και Χρόνος»), φυλακές Αβέρωφ («Επιφάνια Αβέρωφ» -πρώτη προσπάθεια στο είδος τραγούδι-ποταμός).

1968: Εξορία-Ζάτουνα. Μελετά για πρώτη φορά με τη βοήθεια του ιερομόναχου της ενορίας τη βυζαντινή μουσική και τα σύμβολα γραφής της. Θεμελιώνει θεωρητικά τη λεγόμενη Μετασυμφωνική μουσική (κείμενο: «Το Καλλιτεχνικό μου Πιστεύω»). Αναπτύσσει τη φόρμα τραγούδι-ποταμός. Μέχρι το 1969 συνθέτει 11 κύκλους με τον τίτλο «Αρκαδίες». Με διάφορους τρόπους κατορθώνει να στέλνει μαγνητοταινίες με καινούρια έργα του στο εξωτερικό, όπου βρίσκεται ήδη η Μαρία Φαραντούρη, που τα παρουσιάζει με το συγκρότημα που έχει δημιουργηθεί εκεί. Πολλές φορές τα έργα αυτά μεταδίδονται από ξένους σταθμούς (BBC, Deutsche Welle, Φωνή της Αλήθειας, κ.ά.).

1969: Εκτόπιση στο στρατόπεδο Ωρωπού. Ιδρύεται διεθνής επιτροπή για την απελευθέρωσή του από τον Σοστακόβιτς. Συμμετέχουν οι Arthur Miller, Leonard Bernstein, Edward Albee, Harry Belafonte, κ.ά. Oι συνθέτες Hans Werner και Paul Dessau του αφιερώνουν έργα τους.

1970: Αποτέλεσμα της διεθνούς αυτής κινητοποίησης ήταν να του επιτραπεί να φύγει στο Παρίσι. στο εξωτερικό αρχίζει μια έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα. Παρουσιάζει τα έργα που είχε συνθέσει κατά το διάστημα της παρανομίας, της φυλακής και της εξορίας σε αμέτρητες συναυλίες σε όλο τον κόσμο αφιερωμένες στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.

1972: Αρχίζει τη σύνθεση του «Canto General» σε ποίηση του Pablo Neruda μελοποιώντας αρχικά 7 μέρη. Το έργο ολοκληρώνεται τελικά το 1982 με τη μελοποίηση 13 συνολικά μερών.

1973: Γράφει τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» του Γιάννη Ρίτσου, τις Μπαλάντες του Μανόλη Αναγνωστάκη και τη μουσική για το φιλμ «Σέρπικο» του Σίντνεϊ Λούμετ.

1974: Μεταπολίτευση. Επιστρέφει αμέσως στην Ελλάδα και παρουσιάζει τα απαγορευμένα μέχρι τότε έργα του σε μεγάλες συναυλίες, σε στάδια, σ όλη την Ελλάδα (γήπεδο Καραϊσκάκη, Παναθηναϊκού. Καυταντζόγλειο, κ.ά.). Αρχίζει να γράφει μουσική για το θέατρο, κάτι που συνεχίζεται μέχρι το τέλος της δεκαετίας αυτής.

Συναυλία στο στάδιο Καραϊσκάκη το 1974.

1976: Ιδρύει το κίνημα Πολιτισμού και Ειρήνης. Δίνει συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Κυκλοφορεί το βιβλίο του «Περί Τέχνης» με άρθρα του για τη μουσική από το 1962 μέχρι το 1976.

1977: Μουσικός Αύγουστος στο Λυκαβηττό. Είκοσι οκτώ συναυλίες, στις όποιες παρουσιάζει όλα τα σπουδαιότερα έργα του, μεταξύ των οποίων σε πρώτη εκτέλεση τα «Λυρικά» σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη. Tο ίδιο καλοκαίρι οργανώνει στην Κρήτη το «Συμπόσιο για το Σοσιαλισμό και τον Πολιτισμό» στο όποιο συμμετέχουν μεταξύ άλλων οι Φρανσουά Μιτεράν, Ζακ Αταλί, Ροζέρ Γκαροντί, κ .ά.

Μουσικός Αύγουστος στον Λυκαβηττό.

1980: Εγκαθίσταται στο Παρίσι και στρέφεται πάλι -για πρώτη φορά μετά το 1960 στη συμφωνική μουσική. Αρχίζουν να παρουσιάζονται συμφωνικά του έργα στην Ανατολική Γερμανία με σπουδαίες ορχήστρες (Φιλαρμονική της Δρέσδης. Ορχήστρα της Komische Oper, Ορχήστρα και Χορωδία της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου, κ.ά.). Μέχρι το 1984 παρουσιάζονται σε πρώτη εκτέλεση οι Συμφωνίες No 2, 3 και 7, το έργο «Κατά Σαδδουκαίων», το ολοκληρωμένο «Canto General», η Λειτουργία No 2, κ.ά.

1982: Κυκλοφορεί το βιβλίο του «Μαχόμενη Κουλτούρα» με τα κυριότερα άρθρα του για τη μουσική και τον πολιτισμό της περιόδου 1975-1982.

1983: Κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ανατομία της Μουσικής», μια ολοκληρωμένη ανάλυση της δικής του αισθητικής άποψης για τη μουσική και ιδιαίτερα για τη συμφωνική μουσική του 20οϋ αιώνα.

1984: Ασχολείται εντατικά με την ανατολική μουσική

1985: Αρχίζει να ασχολείται με την όπερα, ένα είδος που τον απασχολεί έντονα στο εξής μέχρι και σήμερα. Γράφει την πρώτη του όπερα, τον Κώστα Καρυωτάκη.

1986: Από το 1986 μέχρι το 1988 γράφει μουσική για την τριλογία «Ορέστεια» σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου. Συνθέτει την 4η Συμφωνία (Των Χορικών) σε κείμενα Αισχύλου και Ευριπίδη. Στα πλαίσια των προσπαθειών του για την ελληνοτουρκική φιλία συνεργάζεται με τον Τούρκο συνθέτη και τραγουδιστή Ζουλφί Λιβανελί. ο όποιος παρουσιάζει τραγούδια του Θεοδωράκη μεταφρασμένα στα τουρκικά. Δίνουν μαζί συναυλίες σε Ελλάδα, Τουρκία και Ευρώπη.

1987: Συνθέτει το μπαλέτο Ζορμπάς που ανεβαίνει για πρώτη φορά τον επόμενο χρόνο στην Αρένα της Βερόνα με δική του διεύθυνση. Αρχίζει και πάλι να αναγνωρίζεται ως συμφωνικός συνθέτης στην Ευρώπη μετά την εικοσαετή αποκλειστική του ενασχόληση με τη λαϊκή μουσική. Το ίδιο διάστημα περιοδεύει στην Ευρώπη δίνοντας λαϊκές συναυλίες.

1990: Δίνει τριάντα συναυλίες σ όλη την Ευρώπη παρουσιάζοντας τα μετασυμφωνικά του έργα («Κατάσταση Πολιορκίας», «Raven», «Επιζών», «Επιφάνια Αβέρωφ») υπό την αιγίδα της Διεθνούς Αμνηστίας.

1991: Παγκόσμια πρεμιέρα της όπεράς του «Μήδεια» από το θέατρο Arriaga στο Μπιλμπάο της Ισπανίας.

1992: Παρουσιάζεται το έργο του «Canto Olympico», παραγγελία της Διεθνούς Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης.

Σε πρόβα για τη συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο της Βαρκελώνης το 1992.

1993: Αναλαμβάνει καθήκοντα Γενικού Διευθυντή Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ και δίνει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μεγάλη περιοδεία στις ΗΠΑ και τον Καναδά για την ενίσχυση του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου των Ομογενών. Αρχίζει η συνεργασία του με μεγάλες στο χώρο της συμφωνικής μουσικής ορχήστρες του εξωτερικού, οι όποιες παρουσιάζουν συμφωνικά του έργα υπό τη διεύθυνσή του («Πρώτη Συμφωνία», «Καρναβάλι», «Raven», «Canto General», «Requiem», «Piano Concerto», «Adagio», Zorbas ballet, κ.ά.).

1994: Σειρά συναυλιών στην Ευρώπη με τον τίτλο «Μουσική χωρίς Σύνορα» («Oracle»), στις όποιες παρουσιάζει τραγούδια μαζί με έργα μουσικής δωματίου.

1995: Παγκόσμια πρεμιέρα της όπεράς του «Ήλεκτρα» στο Λουξεμβούργο -πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Τα επόμενα χρόνια ακολουθεί περιοδεία με παραστάσεις της «Ηλέκτρας» στην Ευρώπη. Παγκόσμια πρεμιέρα της γερμανικής εκδοχής της όπεράς του Μήδεια από την κρατική Όπερα του Μάινινγκεν. Παρουσίαση του έργου του «Requiem» στον καθεδρικό ναό του Πασάο με δική του διεύθυνση.

1996: Διευθύνει την Ορχήστρα της Όπερας του Θεάτρου Μπολσόι στη Μόσχα παρουσιάζοντας το «Raven» σε μορφή μπαλέτου σε χορογραφία Βασίλιεφ. Κυκλοφορεί σε CD στην Ευρώπη η Πρώτη Συμφωνία με δική του διεύθυνση, ενώ ήδη έχουν δισκογραφηθεϊ και κυκλοφορήσει στην Ευρώπη όλα τα βασικά συμφωνικά του έργα. Συνθέτει τα «Λυρικώτερα» σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη.

1997: Ηχογραφεί με την State Academic Capella Symphony Orchestra του St. Petersburg το «Requiem». Διευθύνει το «Canto General» στη Νορβηγία και κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε CD ηχογράφηση κοινής συναυλίας με τον Λιβανελί. Ολοκληρώνει το έργο του «Ραψωδία για Τσέλο και Συμφωνική Ορχήστρα». Τον Δεκέμβριο δωρίζει ολόκληρο το Αρχείο του (μουσικό και πολιτικό) στη «Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη».

1998: Διασκευάζει πολλά έργα του για πιάνο και φωνές. Τον Απρίλιο ολοκληρώνει την ηχογράφηση της όπεράς του «Ηλέκτρα» στην Αγία Πετρούπολη με την State Academic Capella Symphony Orchestra and Choir και Ρώσους σολίστ. Τον Σεπτέμβριο ο μαέστρος Daniel Lipnik διευθύνει το «Canto General» (δραματοποιημένο) στο Βέλγιο για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το ίδιο έργο, διασκευασμένο από τον Henning Schmiedt για μεγάλη συμφωνική ορχήστρα πρωτοπαρουσιάζεται στο Λιντς. Η Φιλαρμονική Ορχήστρα Ουκρανίας Κιέβου ερμηνεύει στο Μόναχο τα έργα του «Ραψωδία για Κιθάρα», «Ραψωδία για Τσέλο» και 1η Συμφωνία με διευθυντή τον Nikolai Diadirva. Το Νοέμβριο ο συνθέτης διευθύνει το «Άξιον Εστί» στην Πραιτόρια. Τον Δεκέμβριο η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου παρουσιάζει στο Queen Elisabeth Hall τα έργα «11 Πρελούδια για Πιάνο», «Μικρή Σουίτα για Πιάνο», «12 Melos» (πρώτη παγκόσμια εκτέλεση), «Piano Concerto» με σολίστ στο πιάνο την Τατιάνα Παπαγεωργίου.

1999: Κυκλοφορεί στο εξωτερικό το CD του έργου «Κατάσταση Πολιορκίας», «Sinfonietta» και τα «Παιδικά Τραγούδια» ερμηνευμένα από τον ίδιο. Τραγουδάει επίσης την «Κατάσταση Πολιορκίας» στη στοά του Βιβλίου στην Αθήνα. Κυκλοφορούν σε CD το Κατά Σαδδουκαίων, Requiem και η όπερα Κώστας Καρυωτάκης. Παρουσιάζει τον «Ζορμπά» στο Βελιγράδι και λίγο αργότερα το «Κατά Σαδδουκαίων» και το «Requiem» στο Ηρώδειο. Ανεβαίνει η θεατρική παράσταση «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» στην Ολυμπία, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στην Κύπρο. Παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας «Αντιγόνη». Ηχογράφηση της «Μήδειας» στην Αγ. Πετρούπολη.

Στον τάφο του Πάμπλο Νερούδα στη Χιλή.

1999: Παγκόσμια πρώτη εκτέλεση και ηχογράφηση της όπερας «Κώστας Καρυωτάκης Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου» (25/07), σε διασκευή του Henning Schmiedt για συμφωνική ορχήστρα στο Φεστιβάλ του Passau στη Γερμανία. Μουσική και λιμπρέτο Μίκη Θεοδωράκη με προσθήκη ποιημάτων του Κώστα Καρυωτάκη και Κώστα Βάρναλη.

2001: Παρουσιάζεται η «Μήδεια» του Ευριπίδη στο αρχαίο της Επιδαύρου (24/08), σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, με νέα μουσική που συνέθεσε ειδικά για την παράσταση o Μίκης Θεοδωράκης.

2002: Πρεμιέρα για τη «Λυσιστράτη» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Μια «λυρική κωμωδία» σε δύο μέρη (δέκα σκηνές) σε λιμπρέτο του ίδιου. Το έργο, ανατέθηκε από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και την Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Τα σκηνικά ήταν του Διονύση Φωτόπουλου, τα κοστούμια του Γιώργο Γαβαλά, η μουσική διεύθυνση του Νίκου Τσούχλου και του Βασίλη Χριστόπουλου. Έπαιξε η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Συμμετείχαν επίσης η Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και ο Γιώργος Μιχαηλίδης.

2005: Κυκλοφορεί από τη Legend το νέο έργο του με τον τίτλο «ΕΡΗΜΙΑ», με καινούρια τραγούδια σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, με ενορχήστρωση από το Σταύρο Ξαρχάκο. Τραγουδούν: Μαρία Φαραντούρη και Μανόλης Μητσιάς.

2007: Κυκλοφορεί η «Οδύσσεια», ένας αυτοβιογραφικός δίσκος του Μίκη Θεοδωράκη. «Οδύσσεια» είναι το όνομα του τελευταίου κύκλου τραγουδιών του, που παρουσιάστηκε σε εκδήλωση στο θέατρο Παλλάς στην Αθήνα. Αφορμή για αυτό το ταξίδι, η ποίηση του Κώστα Καρτελιά. Τα τραγούδια ερμηνεύει η Μαρία Φαραντούρη, η Ιρίνα Βαλεντίνοβα ανέλαβε την ενορχήστρωση, τη διεύθυνση ορχήστρας και έπαιξε πιάνο.

2013: Το «κύκνειο άσμα» του, «Η Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων». «Με αυτό έκλεισα οριστικά τον κύκλο της ενασχόλησής μου με τη μουσική σύνθεση, κύκλο που άνοιξα με τη σύνθεση της «Κασσιανής» (1942). Δηλαδή κράτησε 68 ολόκληρα χρόνια!» γράφει ο ίδιος. «Μορφολογικά η Ραψωδία για βαρύτονο, προσομοιάζει περισσότερο με άτυπη σουίτα, μιας και αποτελείται από σειρά διακεκριμένων μερών. Αυτή η τελευταία Ραψωδία μάλιστα έχει 16 -ναι δεκαέξι- μέρη. Τα περισσότερα από τα μέρη της -τα 10 συγκεκριμένα- έχουν οργανική μορφή, ενώ τα υπόλοιπα έξι είναι τραγούδια. Η διάταξη των μερών είναι η ακόλουθη: Οκτώ μελωδικά ορχηστρικά, δύο τραγούδια, ένα ρυθμικό ορχηστρικό εμβόλιμο, τέσσερα τραγούδια και μια ρυθμική απόληξη. Οι μελωδίες των ορχηστρικών, λυρικές και δυτικότροπης αρμονίας, προέρχονται από τραγούδια που υπάρχουν σε κύκλους τραγουδιών που γεννήθηκαν από τον ποιητικό λόγο του Πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά («Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν», «Τα πρόσωπα του Ήλιου») και είναι ενταγμένοι, οι κύκλοι, στην περίοδο του «Λυρικού Βίου». Τα τραγούδια προέρχονται από τον κύκλο «Τα πρόσωπα του Ήλιου».