Πρωτοχρονιά: Πώς καθιερώθηκε και ποια έθιμα τη χαρακτηρίζουν

Kατά μακρά παράδοση, η σημερινή ημέρα, η 1η Ιανουαρίου, είναι για πολλούς λαούς η πρώτη ημέρα της νέας χρονιάς.

Υπάρχουν βέβαια πολλοί, ανάμεσά τους και ο υπογράφων, που πιστεύουν ότι θα ήταν πιο ταιριαστό η αφετηρία του νέου έτους να ταυτίζεται με το τέλος του καλοκαιριού και των διακοπών, μια περίοδος δηλαδή στην οποία έτσι κι αλλιώς τοποθετούνται πολλές ακόμα αφετηρίες και που οι περισσότεροι ανασκουμπώνονται ύστερα από τη θερινή ραστώνη.

Πώς λοιπόν έχουμε καταλήξει η Πρωτοχρονιά να είναι η 1η Ιανουαρίου;

Ας δούμε τη γράφει για αυτό ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» στο πρωτοχρονιάτικό του τεύχος, την 1η Ιανουαρίου 1955.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 1.1.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

«Από καταβολής κόσμου έχει ορίσει ο άνθρωπος μια ημέρα ως αρχή του χρόνου, ως απαρχή ενός νέου χρονικού διαστήματος που επαναλαμβάνεται σύμφωνα με το περασμένο.

»Η φύσι η ίδια επιβάλλει στον άνθρωπο τον χωρισμό αυτό του ατέρμονος χρόνου σε ωρισμένα χρονικά διαστήματα με τις διάφορες εποχές, που υπάρχουν: Την άνοιξι, το καλοκαίρι, το φθινόπωρο και τον χειμώνα.

»Οι εποχές αυτές, οι ώρες του έτους, προσδιώριζαν, στους πρώτους χρόνους, την εορτή του γυρίσματος του έτους.

Οι πρώτοι άνθρωποι

»Οι πρώτοι άνθρωποι γιόρταζαν την ετήσια επάνοδο ωρισμένης εποχής. Της ανοίξεως οι βόρειοι λαοί, του φθινοπώρου οι νότιοι. Το κλίμα, η θέσι του λαού επί της γης και ο χαρακτήρας του ώριζαν την εποχή εκείνη, που την επάνοδόν της εώρταζαν ιδιαίτερα οι διάφοροι λαοί. Από την εποχή αυτή διατηρούνται ακόμη σήμερα γιορτές που κατείχαν άλλοτε την θέσι της δικής μας πρωτοχρονιάς και που η εφεύρεσι του ημερολογίου κατήργησε.

Αρχαιότητα

»Στην αρχαιότητα ωρισμένα φυσικά γεγονότα προσδιώριζαν επίσης την γιορτή του γυρίσματος των χρόνων, όπως, επί παραδείγματι, η εποχή που άρχιζαν, στην Αίγυπτο, οι ευεργετικές πλημμύρες του Νείλου.

»Επίσης την ημέρα που ανέτειλαν ο Ήλιος ταυτόχρονα με τον Σείριο – Σώθι τον αποκαλούσαν οι Αιγύπτιοι – ήταν γι’ αυτούς ημέρα γιορτής. Σύμφωνα με την δική μας χρονολογία η ημέρα αυτή είναι η 19η Ιουλίου.

Ιανουάριος

»O μήνας Ιανουάριος έλαβε το όνομα από τον Ιανόν, έναν από τους μεγαλυτέρους και αρχαιοτέρους θεούς της Ρώμης. Ο Ιανός ελατρεύετο από τους Ρωμαίους ως ο θεός της αρχής των πάντων, ο προστάτης των πρώτων βημάτων όλων των ανθρωπίνων πράξεων και επιχειρήσεων, ο κύριος κάθε πύλης και κάθε εισόδου δημόσιας ή ιδιωτικής.

»Προς τιμήν του είχεν ανεγέρθη μεγαλοπρέπης ναός, που οι πύλες του ήταν ανοικτές, όταν η Ρώμη διεξήγαγε πόλεμο, και κλειστές όταν βρισκόταν σε ειρήνη. Αλλά το τελευταίο τούτο λέγεται ότι συνέβη μόνο τέσσερις φορές στην ρωμαϊκή ιστορία εις το έτος της γεννήσεως του Χριστού.

Πρωτοχρονιά του 2025

Η απόφαση του Καίσαρα

»Ο Ιανουάριος ωρίσθη στην αρχή ως πρώτος μήνας του έτους από τον Ιούλιο Καίσαρα, αλλά το πράγμα δεν έγινε γενικά παραδεκτό παρά μόνο το 1563 κατόπιν διατάγματος Καρόλου του Θ’.

»Μέχρι του 1563 πολλοί από τους λαούς της Ευρώπη και της Ανατολής εξακολουθούσαν να εορτάζουν την πρώτη του έτους σύμφωνα με τις παραδόσεις των.

Χριστιανική εκκλησία

»Όσον αφορά την χριστιανική εκκλησία, αυτή κατά τους πρώτους αιώνες εώρταζε την πρώτη του έτους την εβδομάδα της Διακαινισίμου, κατόπιν δεν την 1ην Σεπτεμβρίου, που και την ονομάζει “στέφανον του ενιαυτού”, την τάξι αυτή εξακολουθεί να τηρή μέχρι σήμερα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

»Παρ’ όλα αυτά όμως δεν αντέδρασε από των παλιών ακόμη χρόνων και κατά του εορτασμού της 1ης Ιανουαρίου με τον σκοπό να αποσπάση την προσοχή των χριστιανών από τις εθνικές εορτές των Καλενδών που αρχίζουν την ίδια ημέρα.

Άλλες πρωτοχρονιές

»Η Πρωτοχρονιά δεν γιορτάζεται παντού την πρώτη Ιανουαρίου, αλλά άλλες ημέρες, που ορίζονται με βάσι διάφορα φυσικά γεγονότα ή με τον εορτασμό ενός μεγάλου συμβάντος από την ιστορία του λαού που γιορτάζει.

»Έτσι οι Κόπται της Αφρικής γιορτάζουν Πρωτοχρονιά την 1ην Αυγούστου. Μερικές φυλές της Συρίας την 1η Σεπτεμβρίου. Οι Κινέζοι μεταξύ 20 Ιανουαρίου και 18 Φεβρουαρίου. Οι Πέρσες την 21η Μαρτίου και άλλοι άλλοτε.

»Η εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου είχε διατηρηθή ως γιορτή της ενάρξεως του Νέου Έτους μέχρι του 1752 σε διάφορα μέρη της Αγγλίας.

Πρωτοχρονιάτικα πυροτεχνήματα

Έθιμα

»Διαφορετικά ήταν και είναι και τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα στους διαφόρους λαούς όπως και οι χρονολογίες. Οι Ρωμαίοι ειργάζοντο κάθε Πρωτοχρονιά μια ώρα, για να έχουν εργασία όλο το χρόνο, ενώ σήμερα οι Ιρλανδοί καλοτρώγουν την πρώτη του έτους, πιστεύοντες ότι θα έχουν αφθονία φαγητών για όλο το χρόνο.

»Οι γείτονες των τελευταίων, οι περίφημοι για την φιλαργυρία τους Σκωτσέζοι προσπαθούν να μη ξοδεύσουν ούτε μία πέννα την πρωτοχρονιά, γιατί φοβούνται ότι δεν θα κάμουν όλο το χρόνο τίποτε άλλο, παρά μόνο να ξοδεύουν τα λεπτά τους.

»Στην Ισπανία δεν σκουπίζουν την Πρωτοχρονιά για να μη διώξουν από το σπίτι μαζί με τα σκουπίδια την ευτυχία, επίσης κρεμούν στην πόρτα τους ένα αστακό, ως σύμβολο της μακροζωΐας.

»Σε παληότερους χρόνους τα δώρα εδίνοντο, σ’ όλες τις χώρες την πρώτη του έτους. Αργότερα το έθιμο αυτό μετετέθη, σε διάφορες χώρες στα Χριστούγεννα, και ιδίως στους λαούς της Δύσεως.

»Σε πολλά μέρη του κόσμου κάμουν κατά την ημέρα της Πρωτοχρονιάς ή και μερικές ημέρες πριν, θόρυβο με μουσική, με πυροτεχνήματα, με φωνές για να διώξουν τις νεράιδες. Είναι κάτι ανάλογο προς τα δικά μας Θεοφάνεια που διώχνουμε με τον αγιασμό τους Καλλικαντζάρους».