«Στο Βιετνάμ πυρπολήσαν το ρύζι…».

Διονύσης Σαββόπουλος

Πριν λίγες ημέρες παρακολούθησα μια ταινία για τον εμφύλιο πόλεμο στο Βιετνάμ. Ενας νεαρός Βιετναμέζος έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις που οδήγησαν στην ανεξαρτησία του Βιετνάμ, ο Χο Τσι Μινχ. Επέστρεψε στην χώρα, αφού πρώτα είχε ασπαστεί τον Κομμουνισμό, όπου και ηγήθηκε του απελευθερωτικού αγώνα από τους Γάλλους. Μόλις είχε τελειώσει ο πόλεμος των συμμάχων κατά του Αξονα και οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι οι Βιετναμέζοι άξιζαν ανταμοιβή. Το κενό που άφησαν οι Γάλλοι σταδιακά καλύφθηκε από τους Αμερικανούς. Οι Αμερικανοί γνώριζαν τις ιδέες του, αλλά τον στήριξαν με κάθε μέσο. Οι λιμοκτονούντες Βιετναμέζοι βρήκαν στο πρόσωπο του Χο τον ηγέτη που ενοποίησε τη χώρα τους, εκδίωξε το διεφθαρμένο καθεστώς που είχαν επιβάλει οι ξένοι και οι Αμερικανοί αποχώρησαν ηττημένοι.

Τι συνδέει την ιστορία με την εξαθλίωση του Τρίτου Κόσμου που βιώνουμε σήμερα με τις «παράπλευρες απώλειες»; Ασφαλώς η λέξη «λιμός». Αλλά και το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ στην περιοχή. Μια νέα τάξη παγιώθηκε στην ισορροπία των μεγάλων δυνάμεων.

Oι νεκροί και τραυματίες στην Ουκρανία δοκιμάζουν ψυχολογικά και οικονομικά την Ευρώπη. Από την πρώτη ημέρα της εισβολής των ρωσικών στρατευμάτων μέχρι σήμερα η ρωσική αναθεωρητική πολιτική απέδειξε ότι οι βεβαιότητες της επόμενης ημέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου διαψεύστηκαν. Με αυτή τη βεβαιότητα χτίστηκαν παγκόσμιοι θεσμοί αποτροπής ενός νέου πολέμου στην ήπειρό μας.

Η στρατηγική των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων εστιάστηκε στη βελτίωση των δημοκρατικών θεσμών και της οικονομίας μέσω της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η ΕΕ στήριξε την πορεία της κατά κύριο λόγο στο εμπόριο-παγκοσμιοποίηση, ενώ η άμυνά της ανατέθηκε στο ΝΑΤΟ. Πολλές οικονομικές κρίσεις που έζησε ο πλανήτης, η ίδια η Ενωση ή μέλη της, βρήκαν στήριξη από την κοινοτική αλληλεγγύη. Οπως συνέβη και με την πρόσφατη υγειονομική κρίση ή με τις παλαιότερες νομισματικές.

Αλλά ήρθε η εισβολή και βρεθήκαμε όλοι απροετοίμαστοι. Και ναι μεν οι δυτικές δημοκρατίες σχεδόν στο σύνολό τους συσπειρώθηκαν, όμως είχαμε και την πρώτη παράπλευρη απώλεια: την Οικονομία. Η άνοδος των τιμών και ο πληθωρισμός αποσταθεροποίησαν κυβερνήσεις, αλλά και την ίδια τη φιλελεύθερη δημοκρατία, που είναι ο βασικός πυλώνας της ΕΕ. Και η αποσταθεροποίηση αυτή εκδηλώνεται στα σουπερμάρκετ και στους σταθμούς βενζίνης και στατιστικά αποτυπώνεται στο «όριο φτώχειας». Παράδειγμα η Γαλλία, που για πρώτη φορά ξεπέρασε το 30%. Ομως η Γαλλία άντεξε.

Η πιο τραγική κατάσταση διαπιστώνεται σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας και με αυτή την έννοια μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον πόλεμο ως «παγκόσμιο». Και βέβαια εκεί δεν έχουμε βομβαρδισμούς, αλλά λιμό πρωτοφανούς διαστάσεως.

Η Action Against Hunger, η οποία θεωρείται η πιο έγκυρη μη κυβερνητική οργάνωση για ζητήματα διατροφής για την υποσαχάρια Αφρική – χώρες Sahel -, υπολογίζει ότι 811 εκατ. κάτοικοι του πλανήτη δεν έχουν αρκετά τρόφιμα για να ζήσουν. Τα βασικά είδη για να επιβιώσουν (το σιτάρι, το καλαμπόκι, τα λιπάσματα, το ηλιέλαιο, η σόγια) είναι απαραίτητα για τις καλλιέργειες και για την εκτροφή των ζώων, ενώ οι εισαγωγές από τους βασικούς προμηθευτές τους – Ουκρανία και Ρωσία – μετά την εισβολή σχεδόν μηδενίστηκαν.

Η κατάσταση είχε ήδη επιδεινωθεί λόγω της ξηρασίας, της υγειονομικής κρίσης και των τοπικών συγκρούσεων.

Η εγκυρότερη ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης – Think Tank – Brueghel σε πρόσφατη μελέτη αναφέρει  ότι η Ρωσία και η Ουκρανία είναι βασικοί εξαγωγείς τροφίμων, σιτηρών κ.τ.λ., με ποσοστό 6% παραγωγής καθεμία. Από την άλλη, οι πλέον εκτεθειμένες σε ελλείψεις χώρες βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Αίγυπτος, Υεμένη, Λίβανος και πολλές άλλες χώρες δεν θα μπορέσουν να καλλιεργήσουν καθώς εξαρτώνται από τις εισαγωγές από τη Ρωσία και την Ουκρανία.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε έκθεσή του για τις επιπτώσεις της εισβολής δεν κρύβει την ανησυχία του για τη διακοπή της οικονομικής ανάκαμψης που είχε διαδεχθεί την υγειονομική κρίση. Πολλές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα δανεισμού, ενώ άλλες δεν μπορούν να δανειστούν, και  ο πληθωρισμός και η ακρίβεια στην ενέργεια και στα τρόφιμα προκαλούν αναταραχές.

Εχοντας παραθέσει μια μικρή επιλογή από τις διαθέσιμες πηγές που δίνουν την εικόνα ενός δυστοπικού μέλλοντος μετά τη ρωσική εισβολή για τις πιο αδύναμες χώρες, είναι ευνόητο ότι η υποχρέωση της Δύσης είναι η άμεση και χωρίς όρους αποστολή οικονομικής και διατροφικής βοήθειας. Δεν είναι εύκολη απόφαση αυτή. Ομως είναι απαραίτητη όχι μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά και για γεωπολιτικούς. Ας θυμηθούμε το Σχέδιο Μάρσαλ. Κανείς δεν επιτρέπεται να εφησυχάζει, όσο κι αν το σπίτι του δεν καίγεται.

Πολλοί θα ήθελαν να επιστρέψουμε στην παγκόσμια τάξη, στην «ουράνια αρμονία» όπως διδάσκει ο Κομφούκιος, ενός πολυπολικού κόσμου όπως διαμορφώνεται σήμερα. Ομως ούτε αυτό είναι πλέον εφικτό, γιατί οι ισχυρές δυνάμεις έχουν εξασθενήσει.

Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου όλα αλλάζουν και τίποτε δεν αποκλείεται. Και θα συνεχιστεί μέχρις ότου η παγκόσμια ισορροπία αποκατασταθεί. Στο μεταξύ η Ενωση θα πρέπει να ενισχύσει τον ρόλο της ως παράγοντα ειρήνης και αλληλεγγύης και στα δοκιμαζόμενα έθνη εκτός αυτής.

*Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι μέλος της διαΝΕΟσις και του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της ΕΕ.