Πώς οι εξαγωγές συνέβαλαν στο θαύμα της Πορτογαλίας

Σε αντίθεση με την Ελλάδα που το πρόγραμμα τελειώνει αλλά η λιτότητα παραμένει, στην Πορτογαλία που βίωσε και αυτή ένα σκληρό μνημόνιο η λιτότητα έχει δώσει για τα καλά τη θέση της στην ανάπτυξη. Το μυστικό σύμφωνα με έρευνα της Dianeosis ήταν οι εξαγωγές της Πορτογαλίας που κράτησαν όρθια την οικονομία.

«Οι Πορτογάλοι αναρωτήθηκαν από νωρίς κάτι που δεν θελήσαμε –ή δεν μπορέσαμε –να αναρωτηθούμε εμείς: τι είναι αυτό που εμείς μπορούμε να παράγουμε και ο υπόλοιπος κόσμος θέλει να αγοράσει;» αναφέρουν οι ερευνητές της Dianeosis που ταξίδεψαν στην Πορτογαλία και συνομίλησαν με ανθρώπους-κλειδιά οι οποίοι εξήγησαν το οικονομικό θαύμα της Πορτογαλίας.

Η σύγχρονη περιπέτεια της Πορτογαλίας ξεκίνησε τον Μάιο του 2011με την είσοδό της στο μνημόνιο. Το υπέγραψαν τόσο οι Σοσιαλιστές, που αποχωρούσαν από την εξουσία, όσο και οι Σοσιαλδημοκράτες. Τα βασικά προβλήματα της πορτογαλικής οικονομίας ήταν η απώλεια της ανταγωνιστικότητας, το υψηλό έλλειμμα (άνω του 10% το 2011) και το χρόνιο έλλειμμα προϋπολογισμού, με αποτέλεσμα μεγάλο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος. Οταν λοιπόν οι αγορές έκλεισαν για την Πορτογαλία εν μέσω της κρίσης του ευρώ, η χώρα δεν είχε άλλη επιλογή από το να ζητήσει εξωτερική βοήθεια.

Τα μέτρα λιτότητας που ελήφθησαν είχαν ως αποτέλεσμα να εκτοξευθεί η ανεργία στο 17%, να πέσει ο ελάχιστος μισθός στα 485 ευρώ και να μειωθούν οι μισθοί κατά 25%. Τα μέτρα αυτά έγιναν αποδεκτά από τους πολίτες, αλλά τον Σεπτέμβριο του 2012 ξέσπασαν μεγάλες διαδηλώσεις εξαιτίας της απόφασης να μειωθούν οι ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων και να αυξηθούν οι ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων. Η απόφαση αυτή τελικά ανακλήθηκε.

Τον Μάιο του 2014 η Πορτογαλία βγήκε από το μνημόνιο. Τρία χρόνια μετά, δανείστηκε για πρώτη φορά με αρνητικά επιτόκια. Ο ελάχιστος μισθός αυξήθηκε στα 557 ευρώ (το 2019 θα φτάσει τα 600), οι μισθολογικές απώλειες των δημοσίων υπαλλήλων αποκαταστάθηκαν, η ανεργία έπεσε κάτω από το 9%, οι συντάξεις αυξήθηκαν και η ανάπτυξη έφτασε το 2017 το 2,7%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα, που το 2016 υπερέβαινε το 3%, εφέτος προβλέπεται να πέσει στο 1,1%. Και από το 2020 θα υπάρχουν πλεονάσματα.

«Η Πορτογαλία θα έχει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη του αιώνα» δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 2017 ο υπουργός Οικονομίας Μανουέλ Καλντέιρα Καμπράλ. Τον ίδιο μήνα, ο οίκος S&P αναβάθμισε την πιστοληπτική της ικανότητα από «junk» σε «επενδυτικής διαβάθμισης». Λίγους μήνες αργότερα, η Google ανακοίνωσε την απόφασή της να ανοίξει στην Πορτογαλία ένα ερευνητικό κέντρο για την Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Πού οφείλεται αυτό το επίτευγμα; Ο ένας λόγος είναι η κουλτούρα της συναίνεσης. Στην Πορτογαλία δεν υπήρξαν «Αγανακτισμένοι», όπως στην Ισπανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και, φυσικά, στην Ελλάδα. Με εξαίρεση τις διαδηλώσεις του 2012 και κάποιες αποσπασματικές απεργίες στη συνέχεια, η κοινωνία αποδέχθηκε σε μεγάλο βαθμό στωικά την πραγματικότητα.

Η συναίνεση αυτή αποτυπώθηκε λίγο έως πολύ και στην ανάληψη της «κυριότητας» του μνημονίου από το πολιτικό σύστημα. Αντί για μαζική φορολόγηση της μεσαίας τάξης όπως στην Ελλάδα, ο κεντροδεξιός συνασπισμός της εποχής έθεσε σε εφαρμογή πάνω από 400 μέτρα με σκοπό την τόνωση της παραγωγικότητας και τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Χιλιάδες καταστήματα έκλεισαν, πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα, αλλά η Πορτογαλία βγήκε νικήτρια από τα μνημόνια. Και το φθινόπωρο του 2015 είχε έρθει πλέον η εποχή να αλλάξει η χώρα σελίδα, με τη συγκρότηση μιας κυβέρνησης μειοψηφίας από τους Σοσιαλιστές του Αντόνιο Κόστα, η οποία στηρίζεται από το ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα Μπλόκο και από το Κομμουνιστικό Κόμμα.

«Η δημοσιονομική προσαρμογή της Πορτογαλίας ήταν σκληρή» ανέφερε ο υπουργός Οικονομικών κ. Μανουέλ Καλντέιρα Καμπράλ, «όχι όμως τόσο σκληρή όσο της Ελλάδας, καθώς ο εξαγωγικός μας τομέας ήταν πιο ανθεκτικός, πιο ανταγωνιστικός και πιο μεγάλος. Ο ελληνικός εξαγωγικός κλάδος (υπηρεσίες, τουρισμός, τράπεζες, ναυτιλία) επηρεάστηκε από την κρίση, ο δικός μας όχι τόσο. Στη διάρκεια της κρίσης είχαμε λοιπόν δύο οικονομίες: μια εσωτερική, που υπέφερε από τη λιτότητα και συρρικνωνόταν, και μια εξωτερική, ιδιαίτερα στον Βορρά, όπου τα εργοστάσια δεν πουλούσαν εδώ και καιρό στην εσωτερική αγορά, αλλά στη Γερμανία, στη Γαλλία, καθώς και στις ΗΠΑ, στην Αγκόλα, στη Βραζιλία. Η ισορροπία δεν ήταν πάντα απόλυτη. Το ΑΕΠ έπεσε 3-4%. Αλλά αυτό ήταν».

Σύμφωνα με τον υπουργό, «η λύση δεν είναι να πέσει το εργατικό κόστος της Ευρώπης σ’ εκείνο του Βιετνάμ, αλλά να παραχθεί μεγαλύτερη αξία με καινοτομία και ποιότητα. Αν παράγουμε παντελόνια ή μπλούζες που πουλιούνται 10 ευρώ, είναι καλύτερα να προσπαθήσουμε να αυξήσουμε την τιμή τους παρά να μειώσουμε το κόστος τους, όπως επέμενε η τρόικα. Αυτό κάναμε στην Πορτογαλία, ιδιαίτερα με τη νέα κυβέρνηση, χωρίς να καταφύγουμε σε λαϊκισμούς. Η κρίση ένωσε τη χώρα, δεν τη δίχασε. Οι επιχειρηματίες δεν παραιτήθηκαν, δεν εγκατέλειψαν τη χώρα, προσπάθησαν να σώσουν θέσεις εργασίας. Επενδύσαμε στο design, στην εκπαίδευση, στην καινοτομία, στην έρευνα και στην ανάπτυξη. Τα εργοστάσιά μας έγιναν έτσι πιο ευέλικτα, ταχύτερα και καλύτερα».

Ποια ήταν λοιπόν η συνταγή της επιτυχίας της Πορτογαλίας; «Ενας σημαντικός παράγων ήταν η σωστή προετοιμασία» εξηγεί ο Μανουέλ Καλντέιρα Καμπράλ. «Η εξαγωγική βιομηχανία ήταν ήδη ισχυρή από τη δεκαετία του ’60 και ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μετά την ένταξή μας στην ΕΕ. Υπέστη ένα ισχυρό σοκ στην αρχή του αιώνα από το άνοιγμα της ευρωπαϊκής οικονομίας και τον ανταγωνισμό της Ασίας, αλλά άντεξε καθώς η εσωτερική οικονομία αναπτυσσόταν. Αναδιαρθρώθηκε, επεκτάθηκε από τους παραδοσιακούς τομείς σε άλλους όπως τα αυτοκίνητα, τα μηχανήματα, η αεροναυτική, το software. Την ίδια στιγμή άλλαξε ο χαρακτήρας των παραδοσιακών τομέων. Πάρτε τα παπούτσια. Οι κατασκευαστές κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν την Ασία στην τιμή, αλλά στην ποιότητα και στον σχεδιασμό. Ετσι σήμερα τα πορτογαλικά παπούτσια είναι τα δεύτερα ακριβότερα στην Ευρώπη μετά τα ιταλικά. Το ίδιο ισχύει για την υφαντουργική βιομηχανία, που επένδυσε στο high-tech και σήμερα απευθύνεται στην BMW, σε πυροσβέστες, στον στρατό, στην αμερικανική αγορά».

Ο υπουργός Οικονομικών αναφέρει άλλους δύο παράγοντες που προκαλούν, είναι αλήθεια, κάποιες μελαγχολικές συγκρίσεις. Πρώτον, μας λέει, χρησιμοποιήθηκαν σωστά τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ, που αξιοποιήθηκαν τόσο για την περιφερειακή ανάπτυξη (υποδομές) όσο και για τη βελτίωση της τεχνολογίας στη βιομηχανία. Δεύτερον, δημιουργήθηκαν ειδικά τεχνολογικά κέντρα που λειτούργησαν ως ενδιάμεσοι ανάμεσα στα πανεπιστήμια και στη βιομηχανία και επέτρεψαν σε παραδοσιακούς τομείς που βασίζονται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αναπτυχθούν.

Έτσι, η Πορτογαλία στάθηκε ξανά στα πόδια της. Το 2017 η εξαγωγική βιομηχανία σημείωσε αύξηση 11,9% και οι επενδύσεις 13%. «Το αποτέλεσμα είναι προφανές αν συγκρίνει κανείς τα τρία τελευταία Νταβός» λέει ο Καλντέιρα Καμπράλ και εξηγεί: «Το 2016 η ερώτηση ήταν αν η κυβέρνηση είναι σταθερή, αν θα ξαναμπούμε στο μνημόνιο, αν οι τράπεζες θα χρεοκοπήσουν κ.λπ. Πέρυσι, χαρακτήριζαν ήδη την Πορτογαλία ένα παράδειγμα πολιτικής ενότητας, τον λαό ανθεκτικό και τα οικονομικά μέτρα που λαμβάνουμε μια αποτελεσματική εναλλακτική λύση για την ταυτόχρονημείωση του ελλείμματος, της ανεργίας και των ανισοτήτων. Και εφέτος μας ρωτούσαν πια τι λύσεις προτείνουμε για όλη την Ευρώπη…».