Η Ελλάδα της Λάσνιγκ

«Ενα πρόσωπο σε μια εικόνα δεν είναι συνήθως μια ιστορία. Δυο άνθρωποι προκαλούν μια ιστορία. Ενα πρόσωπο μαζί με ένα ζώο γεννούν μυθολογία» έγραφε στις σημειώσεις της. Στις επτά δεκαετίες που δραστηριοποιήθηκε καλλιτεχνικά, η Μαρία Λάσνιγκ (1919-2014), μία από τις σημαντικότερες αυστριακές ζωγράφους –αν όχι η σπουδαιότερη –ενέδωσε και στα τρία εικονογραφικά μοντέλα. Το τρίτο ήταν μια κρυφή, τρόπον τινά, πτυχή του έργου της, όπως εξίσου ελάχιστα γνωστή ήταν η αγάπη της για το μεσογειακό τοπίο και τους ελληνικούς μύθους. Κι όμως, η καλλιτέχνις που έγινε η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο της Αυστρίας για τις Τέχνες (1988) και θεωρείται μία από τις ιδρύτριες της αυστριακής art informel (άμορφης τέχνης), αλλά και πρωτοπόρος της γυναικείας χειραφέτησης στον ανδροκρατούμενο κόσμο της τέχνης, ταξίδευε μόνη της στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στις Σποράδες, αλλά και στο Ιόνιο, ρουφούσε φως, εικόνες και δημιουργούσε έργα που επανερμήνευαν αρχαίες και σύγχρονες μυθολογίες, συχνά διακωμωδώντας τες. Ηθελε μάλιστα να παρουσιάσει το σώμα των έργων που είχε προκύψει από την επαφή της με την Ελλάδα και εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση μαζί με τον επιμελητή και καλλιτεχνικό διευθυντή της Serpentine Gallery του Λονδίνου, Χανς Ούλριχ Ομπριστ. Τα σχέδιά τους είχαν μείνει στη μέση μετά τον θάνατό της το 2014, έναν χρόνο αφότου της είχε απονεμηθεί ο Χρυσός Λέοντας στην Μπιενάλε της Βενετίας για τη συνολική προσφορά της στην τέχνη.

Τελικά, μετά τη συνεργασία του ελβετού επιμελητή Ομπριστ, του διευθυντή του Ιδρύματος Maria Lassnig Πέτερ Πάκες και του καλλιτεχνικού διευθυντή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων Ντένη Ζαχαρόπουλου, η έκθεση που επιθυμούσε επί ελληνικού εδάφους θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο του Μεταξουργείου από τις 7 Απριλίου έως τις 16 Ιουλίου. Εχει τίτλο «Το Μέλλον Επινοείται με Θραύσματα του Παρελθόντος» και περιλαμβάνει πενήντα περίπου έργα που προέρχονται από το Ιδρυμα Maria Lassnig, καθώς και από ορισμένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Αυστρίας, (το μουσείο Albertina – Συλλογή Essl στη Βιέννη, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Ιδρυμα Ludwig και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Johanneum του Γκρατς). Σημειωτέον, τα έργα της Λάσνιγκ παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, και για τον επιμελητή, Ομπριστ, έχει ιδιαίτερη σημασία που η παγκόσμια πρεμιέρα τους γίνεται στην Ελλάδα, «τον τόπο που την παρακίνησε να εξερευνήσει τη μυθολογία, αλλά και γενέτειρα της δημοκρατίας και της ανοιχτής ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών κοσμοθεωριών και ιδεών». Ο δε Ντένης Ζαχαρόπουλος πιστεύει ότι η παρουσία του έργου της Λάσνιγκ είναι πολύ σημαντική έτσι όπως θα εκτεθεί στην Πινακοθήκη του Δήμου στην Αθήνα αυτή τη χρονική στιγμή, παράλληλα με τη διεξαγωγή της documenta 14 –παρεμπιπτόντως η Λάσνιγκ συμμετείχε επισήμως στις διοργανώσεις του 1982 και του 1997. «Πρώτον, γιατί θέλησε η ίδια να παρουσιάσει τη σχέση της με την Ελλάδα και τη Μυθολογία που της επέτρεπε να βρίσκεται για λίγο «εκτός τόπου και χρόνου» τόσο στα ταξίδια της και το τοπίο, όσο και στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποίησε τη μυθολογία σαν το όριο ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο, ανάμεσα στον λόγο και την εικόνα, ανάμεσα στην πένα και το πινέλο. Η παρουσία της είναι σημαντική επίσης γιατί δίνει ένα ιστορικό βάθος στην documenta 14 που αγκάλιασε την έκθεσή της με ιδιαίτερη χαρά από την αρχή, θυμίζοντας πως βασικός ρόλος της είναι να παρουσιάζει αντισυμβατικές όψεις της τέχνης και της εποχής και όχι να περιορίζεται σε ηλικιακά και εποχιακά φαινόμενα» εξηγεί ο Ζαχαρόπουλος.

Η επίγνωση μέσα από το σώμα

Τι θα δούμε λοιπόν στην Αθήνα; Σχέδια με ακουαρέλες που διαθέτουν «ασύλληπτο εύρος, εμβέλεια και βάθος» όπως λέει ο Ομπριστ. Οι μυθικές φιγούρες και τα ελληνικά τοπία είναι άμεσα αναγνωρίσιμα, το ίδιο όμως ισχύει για το εικαστικό ιδίωμα της Λάσνιγκ, την αυστηρά προσωπική της γραφή, γνωστή ως body-awareness painting (ζωγραφική σωματικής συνειδητοποίησης). Ο τρόπος που έφερνε στην επιφάνεια τις αόρατες όψεις των εσωτερικών αισθήσεων μέσα από τα άλλοτε πιο παραστατικά και άλλοτε αφαιρετικά πορτρέτα με τα τολμηρά χρώματά της υπήρξε μοναδικός, και ας απηχεί την εξπρεσιονιστική παράδοση της χώρας της, όπως αποτυπώθηκε στα έργα του Εγκον Σίλε και του Οσκαρ Κοκόσκα. Ισως επειδή ήξερε πολύ καλά τι ζωγράφιζε, καθώς η καλλιτεχνική της δημιουργία ήταν η φόδρα του εαυτού της γυρισμένη προς τα έξω. «Ολο το έργο της είναι μια αυτοπροσωπογραφία όπου συνεχώς μεταμορφώνεται κριτικά, ειρωνεύεται τον εαυτό της και τον κόσμο, δεν φοβάται να αντιμετωπίσει όλες τις χαρές και τις κατάρες του κόσμου σαν μέρος της ζωής και του εαυτού της, χωρίς κανέναν καλλωπισμό» επισημαίνει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος. «Το έργο της είναι μια πρόσκληση να επινοήσουμε όλοι μαζί, μέσα από τα θραύσματα ενός μεγάλου παρελθόντος που εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό με την κατακερματισμένη πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου, ένα αγέρωχο και τολμηρό μέλλον για τους ανθρώπους όλης της γης. Αλλά κυρίως τη χειραφέτηση του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιάθεσης του καθενός χωριστά. Αυτή θα ήταν η μεγαλύτερη αναγνώριση και ο πιο ουσιαστικός τρόπος να τιμήσουμε τη Μαρία Λάσνιγκ. Αυτό είναι το αυτοσαρκαζόμενο αλλά τρυφερά ανθρώπινο και βαθιά μαχητικό μάθημα που μπορούμε να αντλήσουμε από τον βίο και το έργο της».

Η έκθεση της Λάσνιγκ διοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων με τη συνεργασία του Ιδρύματος Maria Lassnig και την υποστήριξη της αυστριακής κυβέρνησης. Θα την εγκαινιάσουν ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης και ο υπουργός Τεχνών και Πολιτισμού, Συντάγματος και Μέσων Ενημέρωσης της Αυστριακής Δημοκρατίας, Τόμας Ντρόζντα. Με την ευκαιρία της έκθεσης, θα εκδοθεί κατάλογος στα ελληνικά και στα αγγλικά με κείμενα και μελέτες θεωρητικών οι οποίοι διερευνούν την αντίληψη της μυθολογίας στο έργο της Λάσνιγκ.

Πού και πότε
«Maria Lassnig – Το Μέλλον επινοείται με θραύσματα του παρελθόντος», Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, κτίριο Μεταξουργείου (Λεωνίδου & Μυλλέρου, πλατεία Αυδή) από τις 7/4 ως τις 16/7.