Η Ελλάδα εμφανίζεται στην παρούσα φάση ως ο ισχυρότερος υποστηρικτής της κατασκευής του αγωγού Turkish Stream καθώς και της ελληνικής συνέχειάς του (Greek Stream), παρά το γεγονός ότι το σχέδιο εξακολουθεί να είναι πρώιμο. Την «μπαγκέτα» κρατά σχεδόν αποκλειστικά ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, με τον υπουργό Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας να επιδιώκει «να βάλει στο χαρτί» κάποιου είδους δέσμευση από ρωσικής πλευράς, έστω ένα Μνημόνιο ή μία Κοινή Διακήρυξη για την προώθηση του έργου.

Ωστόσο, μία σειρά παραγόντων ίσως να απαιτούν μία πιο μετρημένη προσέγγιση που θα επέτρεπε στην Αθήνα να αναδιπλωθεί αν τα πράγματα δεν εξελιχθούν όπως η ίδια θα επιθυμούσε. Η ασάφεια για την πρόοδο των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ρώσων και Τούρκων, για την ύπαρξη αγορών για το ρωσικό αέριο και για την σκληρή στάση της ΕΕ στο ζήτημα της απεξάρτησης από την Gazprom πρέπει να συνυπολογιστούν. Παράλληλα, εντύπωση προκαλεί η μετωπική αντιπαράθεση της Αθήνας με την Κομισιόν για την ενεργειακή ένωση, αλλά και η επίμονη αδιαφορία για τις αμερικανικές αιτιάσεις – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει άκριτα να υιοθετηθούν.

Το ζήτημα των αγωγών θα απασχολήσει πάντως και τον Αλέξη Τσίπρα, καθώς ο Πρωθυπουργός αναμένεται να μεταβεί στην Αγία Πετρούπολη όπου θα έχει συνάντηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν στο περιθώριο του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ που διοργανώνει η ρωσική κυβέρνηση (18 – 20 Ιουνίου). Άλλωστε, όπως δήλωναν στο «Βήμα» αρμόδιες διπλωματικές πηγές, η επιλογή της κυβέρνησης για σύσφιγξη των σχέσεων με τη Μόσχα στον οικονομικό τομέα δεν επηρεάζεται από τη «μεγάλη διαπραγμάτευση» στο πλαίσιο της ευρωζώνης για την αξιολόγηση και το πρόγραμμα προσαρμογής.

Η νέα εταιρεία και η «διπλή όδευση»

Ωστόσο, η επίσπευση από ελληνικής πλευράς των διαδικασιών για την κατασκευή του Greek Stream γεννά ερωτηματικά λόγω συγκεκριμένων γεγονότων. Ήδη, η κυβέρνηση πέρασε τροπολογία με την οποία προβλέπεται η ίδρυση της Δημόσιας Επιχείρησης Ενεργειακών Επενδύσεων ΑΕ, που θεωρείται ότι θα είναι το όχημα για την κατασκευή του αγωγού. Παράλληλα, επιδιώκει να παίξει σε δύο ταμπλό σε ό,τι αφορά στην όδευση του Greek Stream.

Υπενθυμίζεται ότι ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε ότι από τα ελληνοτουρκικά σύνορα θα κατασκευαζόταν νέος αγωγός που μέσω Ελλάδος, πΓΔΜ, Σερβίας και Ουγγαρίας θα κατέληγε στην Κεντρική Ευρώπη (ίσως στο Μπαουμγκάρντεν της Αυστρίας). Ωστόσο, δύο στοιχεία δημιουργούν ερωτηματικά για την όδευση αυτή.

Το πρώτο είναι η πολιτική αβεβαιότητα στα Σκόπια λόγω της πρόσφατης κρίσης που διέρχεται η κυβέρνηση του Νίκολα Γκρούεφσκι. Το δεύτερο είναι η διαφαινόμενη αποστασιοποίηση του Βελιγραδίου μετά από την επίσκεψη του σέρβου Πρωθυπουργού Αλεξάντερ Βούτσιτς στην Ουάσιγκτον και τη συνάντησή του με τον αμερικανό αντιπρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Είχε προηγηθεί επίσκεψη μεγάλης ρωσικής αποστολής στη σερβική πρωτεύουσα υπό τον διευθύνοντα σύμβουλο της Gazprom Αλεξέι Μίλερ.

Στο τραπέζι φαίνεται ότι έχει εσχάτως πέσει μία νέα ιδέα, που θα μπορούσε να λειτουργήσει τόσο μόνη όσο και συνδυαστικά με την όδευση προς Βορρά. Πρόκειται για την αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για το σχέδιο του ITGI, που μετά την επιλογή του ΤΑΡ για τη μεταφορά του αζερικού αερίου είχε «νεκρώσει» αν και η Αθήνα το διατήρησε, επί υπουργίας Γιάννη Μανιάτη, στα «Σχέδια Κοινού Ενδιαφέροντος» (Projects of Common Interest – PCIs) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το τελευταίο διάστημα, η ΔΕΠΑ και η ιταλική Edison (που πλέον έχει περάσει στα χέρια της γαλλικής EDF), οι οποίες έχουν συστήσει την κοινή εταιρεία «Ποσειδών» έχουν επισημάνει στην ελληνική κυβέρνηση ότι ο ITGI διατηρεί μία σειρά από πλεονεκτήματα που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το μείζον εξ’ αυτών είναι ότι το έργο βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο «ωριμότητας», αφού έχουν εξασφαλισθεί οι περισσότερες αδειοδοτήσεις (περιβαλλοντικές κ..α). Επιπλέον, στο παιχνίδι θα μπορούσαν να μπουν δύο μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, η Γαλλία και η Ιταλία, που αποτελούν και μεγάλες αγορές.

Οι σχέσεις Μόσχας – Ρώμης βρίσκονται σε σχετικά καλό σημείο. Πρόσφατα, ο ρώσος Πρόεδρος Πούτιν επισκέφθηκε την ιταλική πρωτεύουσα και συναντήθηκε με τον Πρωθυπουργό Ματέο Ρέντσι. Άλλωστε, δεν είναι μόνο η Edison που διατηρεί κοινά οικονομικά συμφέροντα με τη Μόσχα. Υπάρχει και ο ιταλικός ενεργειακός κολοσσός ΕΝΙ, που συμμετέχει στον αγωγό φυσικού Αερίου Blue Stream που μεταφέρει ρωσικό αέριο προς την Τουρκία μέσω Μαύρης Θάλασσας. Ο Αλεξέι Μίλερ βρέθηκε μάλιστα πρόσφατα στο Μιλάνο και συναντήθηκε με τον Κλαούντιο Ντεσκάλτσι, Γενικό Διευθυντή της ΕΝΙ. Οι δύο άνδρες φέρονται να συζήτησαν τόσο για τον Blue Stream όσο και για τον Turkish Stream (σσ. υπενθυμίζεται ότι η ΕΝΙ είχε ποσοστό 20% στον εγκαταλειφθέντα South Stream).

Την ίδια στιγμή πάντως, οι ελληνορωσικές συζήτησεις δεν θα είναι εύκολες, ούτε ανέφελες. Θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι το ενδεχόμενο των προκαταβολών κινείται στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας – τουλάχιστον με τον τρόπο που ορισμένοι, από κυβερνητικής πλευράς, το προώθησαν και σε μέσα ενημέρωσης με προκλητικό τρόπο. Αν το έργο προχωρήσει (αδειοδοτήσεις κ.ά), τότε ίσως η Gazprom να μπορούσε να αναλάβει μέρος της κατασκευής προκαταβάλλοντας κάποια ποσά, όχι όμως προς το ελληνικό Δημόσιο αλλά προς την εταιρεία που αναμένεται να συσταθεί με βάση την πρόσφατη τροπολογία.

Επίσης, η ρωσική πλευρά φαίνεται να έχει επαναφέρει για άλλη μία φορά στο τραπέζι το θέμα της κατασκευής από ρωσικές εταιρείες δύο υδροηλεκτρικών σταθμών σε Πευκόφυτο και Συκιά. Η απόφαση κατασκευής αφορούσε ουσιαστικά σε αντισταθμιστικά ωφελήματα ύψους περίπου 250 εκατομμυρίων ευρώ για παλαιότερη σύμβαση προμήθειας φυσικού αερίου. Τα έργα δεν έγιναν και ως εκ τούτο οι Ρώσοι ζητούν τη διευθέτηση του θέματος. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ουδείς θα μπορούσε να αποκλείσει ότι η ρωσική πλευρά να θέλει να συμψηφιστεί αυτή η «οφειλή» με πιθανές προκαταβολές για τον Greek Stream…

Ο ρόλος της Άγκυρας

Ίσως ο βασικότερος παράγοντας που δείχνει να αγνοεί η ελληνική πλευρά είναι ο ρόλος και η στάση της Άγκυρας στο ζήτημα του Turkish Stream. Σε

αυτό το πεδίο, τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Ο αγωγός φέρεται να ήταν και ένα από τα θέματα που ο Βλαντίμιρ Πούτιν συζήτησε με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κατά τη συνάντηση που είχε με τον τούρκο Πρόεδρο στο περιθώριο της παρουσίας τους στο Μπακού για την τελετή έναρξης των Ευρωπαϊκών Αγώνων.

Είναι ξεκάθαρο ότι η Μόσχα (και η Gazprom) βιάζονται να ξεκινήσει η κατασκευή του Turkish Stream. Αυτό προκύπτει και από την πρόσφατη ανακοίνωση του ρωσικού κολοσσού ότι το αέριο θα αρχίσει να ρέει στα τέλη του 2016, καθώς παρά τη στροφή του προς την αγορά της Κίνας αυτή «δεν σημαίνει εγκατάλειψη της ανάπτυξης των υποδομών στην ευρωπαϊκή κατεύθυνση» όπως δήλωσε στη Δούμα ο υπουργός Ενέργειας Αλεξάντερ Νόβακ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήδη ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου αγωγού από τους συνολικά τέσσερις που θα αποτελούν το project, παρά το γεγονός ότι δεν έχει υπογραφεί κανένα συμβόλαιο μεταξύ της Gazprom και της τουρκικής Botas.

Ωστόσο, καθώς οι σωλήνες έχουν ήδη αγοραστεί και βρίσκονται σε αποθήκες στη Βουλγαρία, πρέπει να χρησιμοποιηθούν διότι το κόστος συντήρησής τους εκεί είναι υψηλό. Η κατασκευή του πρώτου αγωγού γίνεται στο ρωσικό κομμάτι του βυθού στη Μαύρη Θάλασσα, καθώς στο τουρκικό μέρος δεν έχουν καν ξεκινήσει οι διαδικασίες για τη διασφάλιση των περιβαλλοντικών αδειών.

Ο τούρκος πρεσβευτής στη Μόσχα έσπευσε πρόσφατα να προσγειώσει τις προσδοκίες για την έναρξη κατασκευής. Παράλληλα, ο απερχόμενος υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας Τανέρ Γιλντίζ δήλωσε πρόσφατα (10 Ιουνίου) ότι απαιτούνται συγκεκριμένα έγγραφα που δεν έχει καταθέσει η ρωσική πλευρά, ώστε να δοθεί η άδεια από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών να προχωρήσουν διαδικασίες που αφορούν την τουρκική ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα.

Η ρωσική βιασύνη σχετίζεται κατ’ αρχήν με το γεγονός ότι ο πρώτος αγωγός θα καλύψει τις τουρκικές ανάγκες σε φυσικό αέριο – περίπου 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Και η Άγκυρα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη «ευρωπαϊκή» αγορά για την Gazprom, μετά τη Γερμανία. Η Τουρκία γνωρίζει

άριστα τον λόγο της επίσπευσης από πλευράς Ρώσων και θα διαπραγματευθεί σκληρά ώστε να αποσπάσει όσα περισσότερα μπορεί στο πεδίο των τιμών. Αν όλα πάνε καλά, ίσως υπογραφεί μία διακυβερνητική συμφωνία περί τα τέλη Ιουνίου. Αν όχι όμως;