foodchain

Η τελευταία ημέρα στη ζωή του δόκτορος Denham Harman ήταν η 25η Νοεμβρίου του 2014. Είχε φθάσει τα 98 και απεβίωσε στην πόλη Ομαχα των Ηνωμένων Πολιτειών. Βοηθάει ίσως να καταλάβουμε γιατί τον μνημονεύει η στήλη αυτή σήμερα αν δώσουμε τον τίτλο μιας μόνο εργασίας του, «Θεωρία των Ελευθέρων Ριζών και γηρατειά», και το έτος δημοσίευσης, 1954.

Ποιο ήταν όμως το σκηνικό στον κόσμο εκείνη την εποχή; Ο λεγόμενος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Σοβιετικής Ενωσης βρισκόταν ήδη σε αρκετά μεγάλη ένταση. Οι απλοί κάτοικοι στη Βόρεια Αμερική έσκαβαν καταφύγια στις αυλές τους για να προφυλαχθούν από πιθανή επίθεση της άλλης πλευράς με πυρηνικά όπλα και η αμερικανική κυβέρνηση έψαχνε για ουράνιο ενώ τα προηγούμενα επτά χρόνια χρηματοδοτούσε μέσα από ένα Γραφείο Πληροφοριών του Ναυτικού έρευνες για να διευκρινιστεί ποια ακριβώς ήταν η επίδραση της ραδιενεργού ακτινοβολίας στον ανθρώπινο οργανισμό. Διότι εκτός από τον πληθυσμό είχαν να σκεφθούν και τους στρατιώτες τους, που έπρεπε να προστατευθούν παίρνοντας διάφορες ουσίες ως αντίδοτα. Ενας από αυτούς που χρηματοδοτήθηκαν τότε για τέτοιες έρευνες ήταν και ο Harman, καθηγητής της Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Nebraska. Από τα πειράματα σε ποντικούς βγήκε ένα πρώτο συμπέρασμα σχετικά με την παραγωγή ελευθέρων ριζών. Σε συνθήκες έντονης ραδιενεργού ακτινοβολίας παράγονταν στον οργανισμό τους μεγάλες ποσότητες ελευθέρων ριζών και μορφές καρκίνου συνδεόμενες ως τότε μόνο με τις μεγάλες ηλικίες ξαφνικά εμφανίζονταν μετά την ακτινοβόληση των ποντικών και ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Το συμπέρασμα του Harman ήταν πως η ακτινοβόληση παρήγε ένα είδος πρώιμων γηρατειών και ρόλο σε αυτό έπαιζαν οι ελεύθερες ρίζες. Αρα, σκέφθηκε, και στα ανθρώπινα, φυσιολογικά γηρατειά αυτές θα έπρεπε να έχουν κάποια σημασία. Από το 1954 ως το 1957 συνέχισε να παρατηρεί το τι συνέβαινε στους ποντικούς που έμπαιναν σε μια δίαιτα με αντιοξειδωτικά, αποδεικνύοντας πως οι ουσίες που θεωρήθηκαν προστατευτικές κατά κάποιον τρόπο ως προς την επίδραση της ραδιενέργειας ανέβαζαν και τον μέσο όρο ζωής των ποντικών. Ετσι είχε κάνει την αρχή και για ό,τι άθελά του πολύ αργότερα έγινε μια βιομηχανία παραγωγής «υγιεινών συμπληρωμάτων». Και αποδεικνύεται πως αυτό συνέβη παρά τη θέλησή του, διότι όχι μόνο δεν συμμετείχε στο μεγάλο φαγοπότι των εταιρειών αλλά και μέσα από συνεντεύξεις προσπαθούσε να μετριάσει τις εντυπώσεις που δημιουργούσαν οι υπερβολικοί ισχυρισμοί των κατασκευαστών. Εκείνη πάντως την εποχή η θεωρία του παραμερίστηκε. Διότι επικράτησαν άλλες που η μπογιά τους κράτησε για πολλά χρόνια, αν και στο τέλος αποδείχθηκε πως δεν ήταν σωστές.

Η διορατικότητα του χαμηλών τόνων αυτού, ερευνητή φαίνεται και από το γεγονός ότι ήδη το 1956 στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Gerontology» έκανε τη διαπίστωση πως αιτία καρδιακών επεισοδίων ήταν και η οξείδωση της χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης χοληστερόλης, της γνωστής μας σήμερα ως «κακής χοληστερόλης» (Low Density Lipoprotein, LDL), και αυτό κολλούσε από τότε με τις θεωρίες για τα αντιοξειδωτικά.

Πριν όμως φύγουμε από τη δεκαετία του ’50 αξίζει να αναφερθεί και κάτι άλλο που παρατήρησε ο Harman και θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει τόσο πολύ εδώ στην Ελλάδα ώστε να υπάρχει ακόμη και η φωτογραφία του σε κάποια τουλάχιστον σημεία της πατρίδας μας. Διότι είχε αρχίσει έρευνες και για κάτι άλλο, που τα αποτελέσματά τους το 1961 τον οδήγησαν στο να κάνει και σχετική δημοσίευση. Διαπίστωσε ότι τα πολυακόρεστα λίπη είχαν δραματική επίπτωση στον ρυθμό εμφάνισης των καρκίνων στα πειραματόζωα. Και όσο πιο πολυακόρεστα τόσο το χειρότερο. Οσο λιγότερο κορεσμένα (που αυτό στη Χημεία σημαίνει όσο λιγότεροι διπλοί ή τριπλοί δεσμοί στο μόριο της ένωσης) τόσο το καλύτερο. Υποδεικνύοντας από τότε την αξία λιπαρών ουσιών όπως το ελαιόλαδο που είναι μονοακόρεστο, σαν να είχε από το 1961 καταλάβει την αξία μιας δίαιτας που οι συνάδελφοί του ανακάλυψαν και θριαμβευτικά παρουσίασαν περίπου τρεις δεκαετίες μετά δίνοντάς της το όνομα μεσογειακή!

Με τον Denham Harman όμως ανοίξαμε ένα θέμα που δεν κλείνει εδώ.