«Στις εκλογές κατέθεσα συγκροτημένο σχέδιο, που πίστευα πως αποτελεί τον πιο ασφαλή δρόμο για την ανάπτυξη της οικονομίας, της μακροχρόνιας ανάπτυξης και της ευημερίας. Οι πολίτες στην πλειοψηφία τους δεν ενέκριναν την πολιτική αυτή και η επιλογή τους είναι σεβαστή. Θα παραμείνω στην πρώτη γραμμή των αγώνων για το εθνικό συμφέρον»
Κώστας Καραμανλής
4 Οκτωβρίου 2009, βράδυ εκλογών. Η τελευταία δήλωσή του ως απερχόμενος πρωθυπουργός
μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων.
Ο Κώστας Καραμανλής γνωρίζει πολλούς τρόπους για… να χάνει τον καιρό του. Το «μόνιμο tan», το χειμερινό μαύρισμα για το οποίο έχει κατηγορηθεί επειδή είναι ένδειξη για αραλίκι και καλοπέραση, οφείλεται στις άπειρες ώρες που περνάει με το φουσκωτό στον Σαρωνικό ακόμη και τις καλές ημέρες του χειμώνα. Εκτός από τη θάλασσα, ο πρόεδρος εκτιμά εξίσου το βουνό και τον κάμπο. Κρατώντας γκλίτσα και φορώντας τραγιάσκα, περπατάει μόνος του ώρες πολλές στα χωράφια της Ραφήνας. Τι σκέφτεται άραγε; Δεν λείπουν οι διηγήσεις πολιτών που βλέπουν ξαφνικά μπροστά τους τον πρώην πρωθυπουργό. «Δεν μου μιλάς;» ρώτησε κάποιον έξω από ένα αγρόκτημα στη Ραφήνα που τον κοίταξε για μια στιγμή, αλλά δεν κατάλαβε ότι ήταν ο Καραμανλής. «Πρόεδρε, δεν σε γνώρισα».
Η ανθρώπινη πλευρά του περιορίζεται όσο πλησιάζει προς το κέντρο της Αθήνας για να πάει στο γραφείο του στην πλατεία Μαβίλη. «Ο Καραμανλής έχει μια πολύ ρεαλιστική και πολύ κυνική άποψη για τα πράγματα» λέει στο ΒΗmagazino ένας από τους συνομιλητές του πρώην πρωθυπουργού. «Στις συζητήσεις του με όσους εμπιστεύεται φροντίζει πάντοτε να επισημαίνει ότι οι οικονομικές αποφάσεις που λαμβάνονταν από τις κυβερνήσεις των τελευταίων ετών δεν ήταν ατελείς μόνο εξαιτίας της ανεπάρκειας των πολιτικών, αλλά και εξαιτίας της πολύ μεγάλης πίεσης που η ίδια η κοινωνία ασκούσε στους πολιτικούς». Πρόκειται για το δόγμα που θα μπορούσε να αποδοθεί με τη φράση «Μαζί τα κάναμε θάλασσα». Ο Κώστας Καραμανλής δεν έχει χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη φράση, αλλά ωστόσο συνοψίζει την ερμηνεία του για το κατρακύλισμα της Ελλάδας στην κρίση. Τονίζουν, πάντως, ότι δεν υπάρχει «ιδεολογική συγγένεια» ανάμεσα στο «μαζί τα κάναμε» και στο «μαζί τα φάγαμε» του Θεόδωρου Πάγκαλου, αφού ο πρώην πρωθυπουργός φέρεται να πιστεύει ότι η φράση «μαζί τα φάγαμε» περιέχει μια… χυδαιότητα η οποία δεν τον εκφράζει.
Η ψυχανάλυση του Καραμανλή
«Ο Καραμανλής είναι παρών» λέει πρώην υπουργός που έχει συνδεθεί με την πορεία του 56χρονου σήμερα Κώστα Καραμανλή από την εποχή που κέρδισε τη βουλετική έδρα της Α’ Θεσσαλονίκης (1989) ως την αποχώρησή του από την εξουσία στις 4 Οκτωβρίου 2009. Η «επανεμφάνιση» του πρώην πρωθυπουργού στις 6 Φεβρουαρίου 2013 πρέπει να τεθεί σε εισαγωγικά, αφού έγινε διά μέσου διαρροής «non paper των καραμανλικών». Ηταν ένα κείμενο υπεράσπισης του Καραμανλή έναντι των κατηγοριών που διατυπώθηκαν από τον υπουργό Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα για τον «δημοσιονομικό εκτροχιασμό της περιόδου 2007-2009». Το non paper αναφέρει ότι ο κ. Καραμανλής ζητούσε (εις μάτην…) διακομματική συναίνεση για την αντιμετώπιση της κρίσης ήδη από τον Φεβρουάριο του 2009 και ότι οδήγησε τη χώρα σε πρόωρες εκλογές με ένα πρωτοφανές στα μεταπολιτευτικά χρονικά προεκλογικό πρόγραμμα λιτότητας με αιχμή το πάγωμα των αποδοχών – συντάξεων και μισθών. Το πρόγραμμα αυτό «εξασφάλισε» την εκλογική καταβαράθρωση της Νέας Δημοκρατίας και την υπερψήφιση του ΠαΣοΚ με το ακαταμάχητο σύνθημα «λεφτά υπάρχουν». Το σύνθημα ήταν… όλα τα λεφτά, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι ακούστηκε μόνο μία φορά από τον Γιώργο Παπανδρέου εντός ενός πλαισίου επιχειρημάτων για τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας αρκετά πιο σύνθετο από αυτό που προεξοφλεί κανείς όταν εστιάζει στην επίμαχη φράση.
Συγγραφέας του non paper είναι ο πρώην υπουργός Οικονομικών (Ιανουάριος 2009-Οκτώβριος 2009) Γιάννης Παπαθανασίου. Δεν επρόκειτο παρά για μια διασκευή τμήματος από το φυλλάδιό του με τίτλο «Με τη γλώσσα των αριθμών», που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2010. Βεβαίως, προκαλεί σκέψεις το γεγονός ότι η μοναδική υπεράσπιση της οικονομικής πολιτικής του Κώστα Καραμανλή ήταν και παραμένει αυτό το μικρό φυλλάδιο από έναν υπουργό που δεν κατέθεσε προϋπολογισμό (αφού ανέλαβε μετά την κατάθεση του προϋπολογισμού του 2009 από τον Γιώργο Αλογοσκούφη) και δεν ολοκλήρωσε την εκτέλεσή του, καθώς στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2009 προκηρύχθηκαν οι εθνικές εκλογές.
Είναι ενδεικτικό ότι ούτε καν ο ίδιος ο Κώστας Καραμανλής δεν έχει… καταδεχθεί να υπερασπίσει τα πεπραγμένα του! Πολλοί βουλευτές θυμούνται τον Γιώργο Παπανδρέου έναν μήνα πριν από το μνημόνιο, τον Μάρτιο του 2010, να ρωτάει ρητορικά σε ομιλία του στη Βουλή: «Πού κρύβετε τον Κώστα Καραμανλή;». Ο Κώστας Καραμανλής βρισκόταν μπροστά του, στα λεγόμενα «ορεινά», σε ένα βουλευτικό έδρανο πίσω από μια κολόνα. Δεν ζήτησε τον λόγο για να απαντήσει. «Ο Καραμανλής έχει μια έμφυτη και βαθιά αίσθηση ματαιότητας που δεν την αντιλαμβάνονται όσοι στέκονται στον εξωστρεφή χαρακτήρα του όπως αυτός εκδηλώνεται στις παρέες και στις ταβέρνες. Πιστεύει ότι πολλές πρωτοβουλίες στη ζωή και στην πολιτική δεν έχουν κανένα νόημα. Ετσι εξηγείται και το γεγονός ότι σχεδόν σε όλη του τη ζωή δίνει την εντύπωση σαν να περιμένει κάτι που ποτέ δεν έρχεται».
Για ένα διάστημα, κατά το λυκόφως της πενταετούς πρωθυπουργίας του, οι ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις του Κώστα Καραμανλή ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς. Τον Αύγουστο του 2009 υπήρχε έντονη φημολογία περί πρόωρων εκλογών, αλλά ορισμένοι πολιτικοί του ΠαΣοΚ δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. Ποτέ μέχρι τότε πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης δεν είχε προκηρύξει εκλογές για να τις χάσει. Ο καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός Υγείας στη δεύτερη τετραετία Σημίτη, Κώστας Στεφανής, ήταν απόλυτα σίγουρος ότι ο Καραμανλής θέλει οπωσδήποτε να κάνει εκλογές το φθινόπωρο, όχι για πολιτικούς, αλλά για ψυχολογικούς λόγους. Συνομιλητές του κ. Στεφανή θυμούνται τον καθηγητή να τους εξηγεί ότι ο Καραμανλής στην τηλεόραση δίνει την εντύπωση ενός ανθρώπου που υποφέρει γιατί σηκώνει πολύ μεγάλο βάρος και ότι εκείνο που πρωτίστως τον ενδιαφέρει είναι να απαλλαγεί από αυτό το βάρος.
«Ποτέ δεν αγάπησε την άσκηση της εξουσίας, γι’ αυτό και ποτέ δεν πήρε αποφάσεις παρά μόνο τις απολύτως απαραίτητες – και αυτές έπειτα από μεγάλη καθυστέρηση» λέει πολιτικός της ΝΔ. Οι νεοδημοκράτες που δεν ανήκουν στο «cult του νεοκαραμανλισμού» αναγνωρίζουν ότι ο Κώστας Καραμανλής «ήταν καταπληκτικός στις εκλογές και πολύ καλός στην τηλεόραση και γι’ αυτό κατόρθωσε να ενώσει την Κεντροδεξιά, να εναντιωθεί στο πανίσχυρο τότε σύστημα εξουσίας του ΠαΣοΚ και να οδηγήσει τη ΝΔ στην κυβέρνηση». Εκτιμούν, ωστόσο, ότι το Πρωθυπουργικό Γραφείο τού προκαλούσε δυσφορία, γι’ αυτό και φρόντιζε να περνά εκεί ελάχιστες ώρες, ενώ, όπως συμπληρώνουν, καθόλου δεν του έλειψε όταν το έχασε. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ο Καραμανλής μόνο έπειτα από μεγάλη δυσκολία και δύο εκλογικές νίκες απηλλάγη από το άγχος και τον ψυχαναγκασμό να εκπληρώνει τις εκλογικές προσδοκίες του κόμματος που ίδρυσε ο θείος του. Ως τις αρχές του 2009, κύριο μέλημά του ήταν πώς θα κερδίζει τις εκλογές. «Θα κερδίσω τις ευρωεκλογές έστω και με μία ψήφο» είχε πει στον τότε δήμαρχο Αθηναίων Νικήτα Κακλαμάνη σε μια συνάντησή τους που έγινε στις αρχές του 2009. Τις έχασε από το ΠαΣοΚ με διαφορά 223.223 ψήφων (ΝΔ 32,29% έναντι 36,64 του ΠαΣοΚ) και μέσα στις επόμενες εβδομάδες απλώς «παραιτήθηκε εσωτερικά» και απελευθερώθηκε από το βάρος της εξασφάλισης της νίκης με κάθε κόστος.
Η γαλάζια απραξία
Ο κ. Καραμανλής δεν είναι σήμερα όσο «άνετος» θα ήθελε να είναι. Διαπιστώνει ότι μέσα στην πρωτοφανή πολιτική ρευστότητα που προκαλεί η εφαρμογή της σκληρής οικονομικής πολιτικής θα μπορούσε να βρεθεί ακόμη και κατηγορούμενος σε Ειδικό Δικαστήριο. Γι’ αυτό και έσπασε τη σιωπή του «δι’ αντιπροσώπων» προσπαθώντας να αποσείσει από πάνω του κάθε ευθύνη για τη χρεοκοπία. Ωστόσο, πολιτικοί αντίπαλοί του, αλλά και αρκετοί εντός του κόμματός του λένε ότι είναι ο τελευταίος που έχει το δικαίωμα να ομιλεί. Μπορεί πράγματι να προκάλεσε πρόωρες εκλογές για την οικονομία το 2009, να προειδοποίησε για τα χειρότερα και να υποσχέθηκε λιτότητα, ωστόσο πρόωρες εκλογές με αφορμή την οικονομία προκήρυξε και το φθινόπωρο του 2007. Κέρδισε εκείνες τις εκλογές, αλλά δεν έκανε τίποτε για την οικονομία, παρά τις εισηγήσεις του αρχιτέκτονα της «ήπιας προσαρμογής», Γιώργου Αλογοσκούφη, ο οποίος, βλέποντας την απειλή της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, ζητούσε μέτρα. Μέτρα περιοριστικής πολιτικής ανακοινώθηκαν τελικά το καλοκαίρι του 2008 για να μην εφαρμοστούν ποτέ λόγω των αντιδράσεων που προκάλεσαν. Ο κ. Καραμανλής όχι μόνο δεν τόλμησε να επιβάλει μέτρα, αλλά με τρόπο εντελώς κυνικό, στις αρχές του 2009, «εκτέλεσε» τον Γιώργο Αλογοσκούφη σε μια προσπάθεια να τον μετατρέψει σε Ιφιγένεια εν όψει των ευρωεκλογών. Ο Γιώργος Σουφλιάς, ο οποίος κλήθηκε να αναλάβει την «υψηλή καθοδήγηση» της οικονομικής πολιτικής, λέγεται πως όταν είδε τους αριθμούς εισηγήθηκε εκλογές το ταχύτερο, αφού μια κυβέρνηση 151 βουλευτών ήταν αδύνατον να λάβει τις απαραίτητες αποφάσεις. Γεγονός είναι, πάντως, πως αν το ΠαΣοΚ και ο Γιώργος Παπανδρέου καθυστέρησαν έξι μήνες ώσπου να αντιληφθούν πού οδεύει η οικονομία, ο Κώστας Καραμανλής καθυστέρησε δύο ολόκληρα χρόνια. Οι έξι μήνες της πράσινης αφασίας αποδείχθηκαν μοιραίοι γιατί προστέθηκαν στα δύο χρόνια της γαλάζιας απραξίας.
Η αναμέτρηση Καραμανλή – Σαμαρά
«Το παιδί είναι εντάξει» έχει πει προ ετών ο Αντώνης Σαμαράς σε συνομιλητή του για τον Κώστα Καραμανλή αναφερόμενος στο πώς του έχει φερθεί πολιτικά. Ενδεχομένως «παραήταν εντάξει» αφού ήταν το «νεύμα του Καραμανλή» εκείνο που ενεργοποίησε τους καραμανλικούς ώστε «να παίξουν τα ρέστα τους» για να χάσει η Ντόρα Μπακογιάννη στην αναμέτρηση για τη διαδοχή τον Νοέμβριο του 2009. Οπως θύμισε πρόσφατα ο δημοσιογράφος Δημήτρης Μητρόπουλος στα «Νέα», ήταν ο 20άρης Καραμανλής εκείνος που επισκέφθηκε την Καλαμάτα μαζί με αφισοκολλητές της ΟΝΝΕΔ για να υποστηρίξει τον υποψήφιο βουλευτή Αντώνη Σαμαρά το 1977 και ήταν ο 40άρης Σαμαράς εκείνος που ξενάγησε στη Βουλή, το 1989, τον νεοεκλεγέντα βουλευτή Κώστα Καραμανλή. Και, βέβαια, ήταν ο κ. Καραμανλής εκείνος που έκαμψε σταδιακά το βέτο της οικογένειας Μητσοτάκη και επανέφερε τον κ. Σαμαρά από τον «κατ’ οίκον περιορισμό στην Κηφισιά», πρώτα στην Ευρωβουλή το 2004, στη Βουλή το 2007 και, τέλος, στην κυβέρνηση, στο υπουργείο Πολιτισμού, τον Ιανουάριο του 2009.
Ωστόσο, οι καραμανλικοί δεν είχαν υπολογίσει ότι ο Αντώνης Σαμαράς δεν επρόκειτο να παίξει τον ρόλο του προσωρινού διαχειριστή της πολιτικής περιουσίας της οικογένειας Καραμανλή. Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι ο σημερινός Πρωθυπουργός γοητεύεται από τον πολιτικό μύθο του Κωνσταντίνου Καραμανλή λιγότερο ακόμη και απ’ όσο παραδέχεται το πολιτικό μέγεθος του εθνάρχη ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Η εκτίμηση του κ. Σαμαρά για την παραδοσιακή πτέρυγα της προδικτατορικής ΕΡΕ και συγκεκριμένα για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και βέβαια η ταύτιση με τον πολιτικό του μέντορα Ευάγγελο Αβέρωφ τον καθιστούν ίσως τον «λιγότερο καραμανλικό» από όλους τους διαδόχους του ιδρυτή της ΝΔ. Η στάση αυτή έχει συζητηθεί στα δείπνα της οικογένειας Καραμανλή και έχει προβληματίσει τον πρώην πρωθυπουργό, ο οποίος μπορεί να επικαλείται δυσανεξία απέναντι στην εξουσία, θεωρεί όμως ότι η ΝΔ παραμένει μια αυστηρά «οικογενειακή υπόθεση». Στην οικογένεια Καραμανλή δεν αρέσει το γεγονός ότι ο Αντώνης Σαμαράς συζητεί το ενδεχόμενο να ανακαινίσει το «μαγαζί» και να συγκροτήσει μια ευρύτερη «ευρωπαϊκή παράταξη» που θα απορροφήσει το ΠαΣοΚ για να συγκρουστεί με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο κ. Καραμανλής έχει διαμηνύσει ότι διαφωνεί με την κατάργηση της ΝΔ και φροντίζει αυτό να το δείχνει με ήπιες επιδείξεις δύναμης όπως ήταν το non paper. Επιπλέον, στην πρόσφατη ψηφοφορία για τη σύσταση προκαταρκτικής επιτροπής για τη λίστα Λαγκάρντ, 40 καραμανλικοί βουλευτές φέρονται να υποστήριξαν την πρόταση παραπομπής του Γιώργου Παπανδρέου. Η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε ως «αντίποινα» για τη στάση του κ. Παπανδρέου στην υπόθεση της Μονής Βατοπαιδίου, αλλά ταυτόχρονα ήταν ένα μήνυμα προς τον κ. Σαμαρά ότι οι τρεις στους δέκα βουλευτές της ΝΔ «ενοχλούνται συντονισμένα» και κινούνται συντεταγμένα όταν θίγεται ο κ. Καραμανλής.
Ο Κώστας Καραμανλής επιμένει στις συζητήσεις του με βουλευτές και στελέχη της ΝΔ, που γίνονται στο γραφείο του στην πλατεία Μαβίλη, ότι δεν βλέπει καμία περίπτωση να επιστρέψει. Συζητεί, αντιθέτως, το ενδεχόμενο να μη συμμετάσχει ξανά στα ψηφοδέλτια της ΝΔ και στις επόμενες εκλογές να αποχωρήσει από το Κοινοβούλιο. Λίγοι τον πιστεύουν, αλλά ακόμη και αυτοί ερμηνεύουν τη στάση του ως κομμάτι μιας στρατηγικής απόλυτης αποστασιοποίησης από τις «πολιτικές του μνημονίου» έτσι ώστε «να ξαναγίνει άφθαρτος» και να επιστρέψει όταν όλα και όλοι θα έχουν καταρρεύσει. Ο κ. Καραμανλής πιστεύει ότι ο κ. Σαμαράς, αλλά και ο επόμενος πρωθυπουργός, όποιος και αν είναι, δεν έχει καμία τύχη, όπως ελάχιστη τύχη είχε και ο ίδιος. Εξηγεί ότι το αξίωμα του πρωθυπουργού διαθέτει λιγότερες εξουσίες και επιβαρύνεται από περισσότερες δεσμεύσεις απ’ όσες φαντάζονται οι πολίτες γιατί οι κυβερνήσεις, αλλά και οι κοινωνικές αλλαγές της Μεταπολίτευσης διαμοίρασαν την εξουσία στο Συμβούλιο της Επικρατείας, σε οικονομικά συμφέροντα ή σε συνδικαλιστικές ομάδες. Ο εκάστοτε πρωθυπουργός, όσο έμπειρος και αν είναι, μοιάζει μάλλον με έκπληκτο διαιτητή σε ένα παιχνίδι ισχύος που τα δόντια του ενός παίκτη βρίσκονται μέσα στον λαιμό του άλλου. Κατά τον Καραμανλή, η Ελλάδα των μνημονίων υπνοβατεί προς ένα ακόμη χειρότερο οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Πιστεύει ότι η χώρα δεν έχει καμία τύχη χωρίς μια βαθύτατη συνταγματική αλλαγή που θα αποκαταστήσει όρους συγκεντρωτικής – στο πρόσωπο του πρωθυπουργού – άσκησης της εξουσίας. Με άλλα λόγια, όσο και αν αποκλείει το ενδεχόμενο να γίνει και πάλι πρωθυπουργός, άλλο τόσο απολαμβάνει τη σχετική συζήτηση. Είναι, άλλωστε, ενδεικτικό πως όσοι συζητούν μαζί του σκέφτονται ότι «ο πρόεδρος στο βάθος της ψυχής του δεν μπορεί παρά να προσβλέπει σε κάποιου είδους επιστροφή».
