Από τις περιγραφές αρχαίων ελληνικών τόπων του Ηροδότου και του Παυσανία, πρώτου έλληνα περιηγητή τον 2ο αιώνα π.Χ., ως τον Μεσοπόλεμο που ιδρύθηκε ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ), ο δρόμος για την προβολή του γεωγραφικού και φυσικού κάλλους της χώρας υπήρξε μακρός. Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τα πρώτα βήματα του νεοσύστατου οργανισμού, ο οποίος με επίκεντρο το Παρίσι προσπαθούσε να διακτινισθεί στον ευρωπαϊκό χώρο προκειμένου να καταστήσει την Ελλάδα χώρα έλξης για τους τουρίστες που ως τη δεκαετία του 1930 έδειχναν σταθερή προτίμηση στη γείτονα Ιταλία.


Η πρώτη ώθηση στον ελληνικό τουρισμό δόθηκε από το κράτος το 1914, όταν συστάθηκε στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας το Γραφείο Ξένων και Εκθέσεων, που το 1922 μετατράπηκε σε αυτοτελή Υπηρεσία Ξένων και Εκθέσεων.


Το 1929 ιδρύθηκε ο ΕΟΤ, που όμως για χρόνια βρισκόταν σε εμβρυϊκή κατάσταση σε σχέση με τη μορφή που έλαβε το 1950, όταν το κράτος μετά τον πόλεμο άρχισε να ασχολείται συστηματικά με τον τουρισμό και αποφάσισε να δημιουργήσει έναν ευέλικτο, απαλλαγμένο από τις γραφειοκρατικές διαδικασίες του Δημοσίου οργανισμό ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου. Εν τω μεταξύ επί δικτατορίας Ι. Μεταξά τα θέματα τουρισμού υπήχθησαν στο λεγόμενο υπουργείο Τύπου και Τουρισμού.


Από τις πρώτες μέριμνες του νεοσύστατου οργανισμού, που διατηρούσε γραφεία στον τρίτο όροφο του μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου Στρατού αλλά και στη Φιλελλήνων, ήταν δε στελεχωμένο κυρίως με υπαλλήλους της Διεύθυνσης Ξένων του υπουργείου Οικονομικών, στο οποίο επίσης ανήκε, ήταν να προκηρύξει διεθνή καλλιτεχνικό διαγωνισμό (δεύτερο κατά σειρά έπειτα από έναν εθνικό που απέτυχε) «διά την φιλοτέχνησιν μονίμου σήματος» (ΑΠ 2810, 13 Οκτωβρίου 1931). Το έγγραφο που απευθυνόταν στην πρεσβεία Παρισίων και το οποίο υπέγραφε ο γενικός διευθυντής Κ. Μελάς προέβλεπε «βραβείον το οποίον βεβαίως, αναλόγως των μέσων που διαθέτομεν, σήμερον είναι μικρόν δι’ έναν διεθνή διαγωνισμόν» και συνοδευόταν από την ίδια την προκήρυξη, που μεταξύ άλλων περιείχε τα εξής τεχνικά χαρακτηριστικά: «Το σήμα δέον να είναι μάλλον στρογγυλόν, το δε υποβληθησόμενον σχέδιον διαμέτρου 0,20 εκ. Η αναπαράστασις πρέπει να είναι αλληγορική και αρχαϊκής απερίττου Ελληνικής μορφής και ψυχολογίας. (sic) Το σύνολον να είναι απλούν με δύο χρώματα ώστε να δίδη ζωηράν την εντύπωσιν του αναγλύφου. Διά το θέμα οι καλλιτέχναι είναι εντελώς ελεύθεροι, πάντως όμως πρέπει να συμβολίζουν τας θαλασσίους, εναερίους κλπ. συγκοινωνίας. Η εν γένει εμφάνισις του σήματος πρέπει να πείθη εκ πρώτης όψεως ότι πρόκειται περί συμβόλου Τουρισμού και δη του Ελληνικού Τουρισμού. Τα πολύπλοκα θέματα αποκλείονται. Εις ωρισμένα σημεία της όλης συνθέσεως δέον να τοποθετηθούν ευανάγνωστα τα αρχικά του Τουρισμού, ήτοι ΕΟΤ». Και παρακάτω: «Τα προς κρίσιν έργα δέον να υποβληθώσιν το αργότερον μέχρι της 30ής Ιανουαρίου 1932 εις σφραγισμένους φακέλους φέροντας εξωτερικώς το ψευδώνυμον του διαγωνιζομένου… Η κρίσις και η βράβευσις θα γίνη παρ’ Επιτροπής απαρτιζομένης εκ των παρ’ ημίν κορυφαίων Καλλιτεχνών και Τεχνοκρατών την 20ήν Φεβρουαρίου 1932 εις τα εν Αθήναις Γραφεία του ΕΟΤ, το αποτέλεσμα δε θα ανακοινωθή εις την Ελληνικήν Πρεσβείαν και θα δημοσιευθή την επομένην διά του Αθηναϊκού Τύπου, καθώς και εικών του σήματος, το οποίον θα ανήκη πλέον εις την κυριότητα του ΕΟΤ» (όπ.π.).


Στον ίδιο φάκελο περιέχονται στοιχεία από την επίσημη συμμετοχή της χώρας μας στις γενικές συνελεύσεις του Conseil Central du Tourisme International στο Παρίσι (1930) και στη Βουδαπέστη (1931), ως παρατηρητή, όπως και στην 8η συνέλευση ξανά στο Παρίσι το 1932, ώσπου να προταθεί επίσημο μέλος της κατά την επόμενη σύνοδο του έτους 1933. Στα πρώτα εκείνα δύσκολα χρόνια οι υπηρεσίες του ΥΠΕΞ και ιδιαιτέρως η ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προώθηση των τουριστικών επιδιώξεων της χώρας μας. Ζητήματα ασφαλείας των οδικών δικτύων, τελωνειακά, σιδηροδρομικές διευκολύνσεις αλλά και απαγορεύσεις όπως εκείνη των ασυνόδευτων δεμάτων, πρώτες βοήθειες και ιδιαίτερες μορφές τουρισμού, λ.χ. ο αποικιακός, ήταν στην πρώτη διάταξη εκείνων των συνελεύσεων. Βεβαίως, μεγάλο ρόλο για την ενημέρωση του κοινού είχε η παραγωγή και διανομή «προπαγανδιστικού τουριστικού υλικού». Πρώτο προϊόν αυτού του είδους ήταν η αφίσα με τον Παρθενώνα και το Ποντικονήσι της Κέρκυρας. Προνοητικώς ποιών, ο γενικός διευθυντής του ΕΟΤ Κ. Μελάς έγραφε στις 13 Δεκεμβρίου 1931 απευθυνόμενος στον έλληνα πρεσβευτή: «Αι προτάσεις διαφόρων μεγάλων πρακτορείων προς υμάς διά την πρόθυμον παρ’ αυτών διανομήν των εικόνων είναι ευάριθμοι, δεν έχομεν καμμίαν αμφιβολίαν διά την καλήν των διάθεσιν, αλλά κατόπιν πικράς πείρας φοβούμεθα ν’ αποστείλωμεν προς αυτά υλικόν, αρκούμενοι εις εφοδιασμόν των με μερικάς εικόνας διά τα γραφεία των…». Ωστόσο επεσήμαινε: «Ως είναι γνωστόν υμίν, το σπουδαιότερον ζήτημα παρομοίας διαφημιστικής εκδόσεως είναι η κατάλληλος διανομή του υλικού, το οποίον δυστυχώς, αντί να επιδειχθή και αναρτηθή εις τα γραφεία, λησμονείται εις σκοτεινάς αποθήκας ή χαρίζεται εις το κατώτερον προσωπικόν…» (λυπηρή αλλά παλαιά, όπως φαίνεται, συνήθεια, συμπληρώνει η γράφουσα…).


Στις 21 Απριλίου 1932 με άλλο έγγραφό του (ΑΠ 2000) ο Μελάς θα στείλει νέο υλικό στην πρεσβεία στο Παρίσι με επτά καλλιτεχνικές φωτογραφίες του Ιερού Βράχου, πρώτη φορά φωτισμένου με πρωτοβουλία του ΕΟΤ «δι’ ηλεκτρικών προβολέων (flood lighting). Ελπίζομεν ότι μόλις τα περιωρισμένα μέσα του ΕΟΤ μάς επιτρέψουν, θα προβώμεν εις εγκαταστάσεις διά την φωταγώγησιν και εξωτερικώς – αμυδρώς όμως – του όλου Ιερού Βράχου» έγραφε.


Την ίδια χρονιά θα απορριφθούν τα δύο μόλις έργα γάλλων καλλιτεχνών σχετικά με το σήμα του ΕΟΤ και θα επιστραφούν στους δημιουργούς τους (ΑΠ 651, 11 Φεβρουαρίου 1932).


Την επόμενη χρονιά θα γίνει η πρώτη προσπάθεια επηρεασμού της γαλλικής γνώμης για την Ελλάδα ως τουριστικού προορισμού. Ο Μελάς θα απευθύνει έγγραφο στις 6 Ιουνίου (ΑΠ 2639) με το οποίο ζητεί από τον έλληνα πρεσβευτή να παρέμβει σε δημοσιογράφους και συγγραφείς για να περιλάβουν στα κείμενά τους την Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι το μεγάλο τουριστικό κύμα Γάλλων προς την Ιταλία δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι «πολλάκις εις τας βραχείας ιστορίας αίτινες δημοσιεύονται εις τα μηνιαία περιοδικά και εις πολλά άλλα μυθιστορήματα βλέπομεν να γίνεται λόγος περί ταξιδίων εις Ιταλίαν και συχνά επακολουθεί σύντομος ενθουσιώδης περιγραφή της ωραίας φύσεως, των τοπίων, του ουρανού…», για να λάβει όμως την εξής απάντηση από τον έλληνα πρεσβευτή: «Παρακαλώ όπως έχετε υπ’ όψιν ότι μόναι αι προσωπικαί σχέσεις μετά των διαφόρων δημοσιογραφικών κύκλων και ο φιλελληνισμός τινών εξ αυτών δεν αρκούν διά την συστηματικήν διαφημιστικήν αρθρογραφίαν περί Ελλάδος αλλά θα έδει να διατίθεται χρηματικόν ποσόν προς επιχορήγησιν των κυριωτέρων περιοδικών, συνάμα δε να προκληθή συστηματική οργάνωσις ταξιδίων Γάλλων δημοσιογράφων και διανοουμένων εις Ελλάδα ίνα ούτοι επιστρέφοντες καθίστανται οι διαφημισταί ημών» (ΑΠ 1143, 21 Απριλίου 1933).


Στο διάστημα αυτό, ελλείψει γραφείων ΕΟΤ στο εξωτερικό, χρέη θα ανατεθούν στην Εθνική Ατμοπλοΐα Ελλάδας.


Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.