Η πρόσφατη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου στη Χίο έφερε στο προσκήνιο για μία ακόμη φορά το θέμα των σχέσεων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως με τις εκκλησιαστικές επαρχίες των «Νέων Χωρών» αλλά και την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος.
Το γεγονός ότι η επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη έγινε σε εκκλησιαστική περιφέρεια με το καθεστώς των «Νέων Χωρών» καθώς επίσης και η αναφορά στα «κανονικά δικαιώματα» του Οικουμενικού Θρόνου σε αυτές τις εκκλησιαστικές επαρχίες έδωσαν αφορμή για ποικίλα σχόλια πολιτικών και εκκλησιαστικών κύκλων γύρω από το μελλοντικό καθεστώς των «Νέων Χωρών».
Η υπόθεση, παρά τις επίμονες προσπάθειες να μη λάβει διαστάσεις, δεν φαίνεται να έχει κλείσει καθώς ο Πατριάρχης προετοιμάζεται να επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη και πιθανότατα την Ξάνθη.
Η Εκκλησία της Ελλάδος, με αφορμή το ταξίδι του Πατριάρχη στη Μακεδονία και στη Θράκη, πρόκειται να συζητήσει το όλο θέμα και να καθορίσει τη στάση της στη συνεδρίαση της Συνόδου που έχει προγραμματισθεί για αύριο, Δευτέρα.
«Το Βήμα» δημοσιεύει όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το καθεστώς που διέπει τις μητροπόλεις των «Νέων Χωρών» αλλά και τις σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την Εκκλησία της Ελλάδος.
Οι ιερές μητροπόλεις που βρίσκονται σε περιοχές που απελευθερώθηκαν από τον Ελληνικό Στρατό με τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους (μέρος της Ηπείρου, η Μακεδονία και η Θράκη, τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου) εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να ανήκουν στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι μητροπόλεις αυτές 36 τον αριθμό σήμερα αναφέρονται στην εκκλησιαστική διάλεκτο ως ιερές μητροπόλεις των Νέων Χωρών.
* Ποια είναι η διαφορά τους με τις άλλες μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος;
Η βασική διαφορά τους είναι πως, παρ’ ότι ανήκουν στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η διοίκησή τους έχει παραχωρηθεί στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος. Σύμφωνα με το κείμενο της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξης (Σεπτέμβριος 1928), η διοίκηση των επαρχιών αυτών ανατίθεται «επιτροπικώς» στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, «τηρουμένου του επί των επαρχιών τούτων ανωτάτου κανονικού δικαιώματος του Αγιωτάτου Πατριαρχικού Οικουμενικού Θρόνου». Η υπαγωγή των επαρχιών στην «άμεσον διακυβέρνηση» της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας με την Πατριαρχική Πράξη του 1928 έξι χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και δεκαέξι χρόνια μετά την αρχή των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων έγινε υπό όρους που αποδέχθηκαν η Εκκλησία της Ελλάδος και η τότε κυβέρνηση.
* Ποιοι ήταν και τι περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, οι όροι της Πατριαρχικής Πράξης;
Οι όροι που περιλαμβάνει η Πράξη είναι δέκα, από τους οποίους αρκετοί αποτελούν μόνιμη εστία τριβών στις σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι όροι της Πράξης δεν τηρήθηκαν πάντοτε και πάντως δεν τηρήθηκαν με συνέπεια, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις του μεταθετού των Αρχιερέων και της επαναφοράς του θεσμού των βοηθών επισκόπων. Σύμφωνα με τους όρους της Πατριαρχικής Πράξης του 1928, οι «εν Ελλάδι μητροπολίται του Οικουμενικού Θρόνου» υποχρεώνονται να μνημονεύουν το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχου και να αποστέλλουν προς αυτόν αντίγραφα των «τακτικών ετήσιων εκθέσεων» περί της εκκλησιαστικής κατάστασης των επαρχιών τους. Επιπλέον, η Εκκλησία της Ελλάδος υποχρεώνεται να ενημερώνει τον Οικουμενικό Πατριάρχη για την εκλογή μητροπολιτών στις «Νέες Χώρες», ενώ οι μητροπολίτες των «Νέων Χωρών» έχουν το δικαίωμα του «εκκλήτου ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχου» σε περιπτώσεις ποινών αργίας ή καθαίρεσης κλπ. που έχουν επιβάλει τα εκκλησιαστικά δικαστήρια της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος.
* Υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις για τη διοίκηση αυτών των μητροπόλεων;
Ειδικές ρυθμίσεις δεν υπάρχουν αλλά, όπως ορίζει η Πατριαρχική Πράξη, οι αρχιερείς των «Νέων Χωρών» θα πρέπει να μετέχουν «κατ’ ίσον αριθμό» με τους ιεράρχες της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος στη διοίκησή της. Αλλωστε, αυτό γίνεται με τη συμμετοχή ίσου αριθμού αρχιερέων στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο. Συγκεκριμένα, στη δωδεκαμελή Διαρκή Ιερά Σύνοδο μετέχουν έξι μητροπολίτες από τις επαρχίες της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος και έξι μητροπολίτες από τις «Νέες Χώρες». Σοβαρό πρόβλημα σχέσεων μεταξύ του Οικουμενικού Θρόνου και της Εκκλησίας της Ελλάδος υπήρξε το 1973, όταν ο τότε αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Κοτσώνης προσπάθησε να αλλάξει τον τρόπο συγκρότησης της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου και να μην εφαρμόσει την πάγια αρχή της ίσης συμμετοχής. Οι 36 μητροπόλεις
Οι μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», δηλαδή οι μητροπόλεις του κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα, είναι οι εξής:
1) Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης (με έδρα την Κοζάνη), 2) Μητρόπολη Κασσανδρείας (με έδρα τον Πολύγυρο της Χαλκιδικής), 3) Θεσσαλονίκης, 4) Δράμας, 5) Σιδηροκάστρου (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Σερρών), 6) Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας (με έδρα τη Φλώρινα), 7) Λαγκαδά (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Θεσσαλονίκης), 8) Πολυανής και Κιλκισίου (με έδρα το Κιλκίς), 9) Σισανίου και Σιατίστης (με έδρα τη Σιάτιστα του Νομού Κοζάνης), 10) Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου (με έδρα την Καβάλα), 11) Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς (με έδρα την Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης), 12) Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως (με έδρα τον Δήμο Νεαπόλεως της Θεσσαλονίκης), 13) Ζιχνών και Νευροκοπίου (με έδρα τη Νέα Ζίχνη των Σερρών), 14) Μαρωνείας και Κομοτηνής (με έδρα την Κομοτηνή), 15) Αλεξανδρουπόλεως, 16) Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου (με έδρα την Παραμυθιά), 17) Ιωαννίνων, 18) Γρεβενών, 19) Χίου, Ψαρών και Οινουσών, 20) Νικοπόλεως και Πρεβέζης, 21) Ιερισσού, Αγίου Ορους και Αρδαμερίου (με έδρα την Αρναία Χαλκιδικής), 22) Σερρών και Νιγρίτης, 23) Μηθύμνης (με έδρα την Καλλονή Λέσβου), 24) Ελευθερουπόλεως (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Καβάλας), 25) Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας (με έδρα την Εδεσσα), 26) Κίτρους και Κατερίνης, 27) Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος, 28) Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου, 29) Λήμνου (με έδρα τη Μύρινα της Λήμνου), 30) Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου (με έδρα τη Γουμένισσα του Νομού Κιλκίς), 31) Βεροίας και Ναούσης, 32) Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης (με έδρα το Λελβινάκι των Ιωαννίνων), 33) Ξάνθης και Περιθεωρίου, 34) Ελασσόνος, 35) Σάμου και Ικαρίας και 36) Καστορίας. Η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα
Οι «Νέες Χώρες» μπορεί με την Πατριαρχική Πράξη του 1928 να παραχωρήθηκαν «επιτροπικώς» στην Αυτοκέφαλη Εκκλησίας της Ελλάδος, αλλά το ίδιο δεν συνέβη με τις μητροπόλεις της Δωδεκανήσου όταν έγινε η ένωσή τους με τη μητέρα Ελλάδα το 1947. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο κράτησε ως δικές του επαρχίες τις τέσσερις μητροπόλεις της Δωδεκανήσου, δηλαδή τις μητροπόλεις Ρόδου, Κώου, Λέρου- Καλύμνου-Αστυπάλαιας και Καρπάθου-Κάσου. Οι επικεφαλής των μητροπόλεων εκλέγονται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενώ το ελληνικό Δημόσιο έχει αναλάβει τη μισθοδοσία και την κάλυψη των αναγκών του κλήρου και των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων. Το ίδιο καθεστώς υπάρχει και για την Πάτμο. Η Πατριαρχική Εξαρχία Πάτμου, που περιλαμβάνει την Πάτμο, τους Λειψούς, το Αγαθονήσι και τους Αρκιούς, τελεί υπό την άμεση δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Η Πατριαρχική Πράξη του 1928 με την οποία παραχωρήθηκαν στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος οι μητροπόλεις των «Νέων Χωρών» αναφέρεται και στο καθεστώς της Εκκλησίας της Κρήτης. Η παραχώρηση αφορά όλες τις άλλες εκκλησιαστικές επαρχίες των απελευθερωμένων περιοχών «πλην της Αγιωτάτης Εκκλησίας της νήσου Κρήτης, διαφυλαττούσης το άχρι τούδε αυτόνομον αυτής καθεστώς». Η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης (που απαρτίζεται από την Αρχιεπισκοπή Κρήτης και άλλες επτά μητροπόλεις) διοικείται από την Ιερά Επαρχιακή Σύνοδό της αλλά διατηρεί μια χαλαρή εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (αποτέλεσμα της Σύμβασης του Οικουμενικού Θρόνου και της κρητικής πολιτείας), η οποία εκδηλώνεται κυρίως με την επιλογή από την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως του Αρχιεπισκόπου Κρήτης.
