Μπορεί η τέχνη να γίνει πρωτοπόρος στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής; Η Βρετανίδα Βικτόρια Σίνταλ το πιστεύει και δουλεύει προς αυτή την κατεύθυνση καθώς συνίδρυσε το 2020 τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Gallery Climate Coalition (Συμμαχία των Γκαλερί για το Κλίμα, GCC) που έχει ως στόχο να βοηθήσει τον κόσμο των εικαστικών, τα μουσεία, τις γκαλερί, τους επαγγελματίες, τους δημιουργούς να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, τις εκπομπές CO2, κατά 50% μέχρι το 2030, εκμηδενίζοντας παράλληλα τα απόβλητά τους (zero waste).

Πρόκειται για μια μεγάλη πρόκληση και το γνωρίζει, για αυτό και έρχεται στην Αθήνα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στις 20/9 προκειμένου να συνομιλήσει με την Αφροδίτη Γκόνου, σύμβουλο Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου, στο πλαίσιο της δράσης Contemporary Groundbreakers, για τα βήματα που γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση.

H Σίνταλ είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της GCC και συνεργάζεται με περιβαλλοντικές οργανώσεις σε θέματα στρατηγικής και συγκέντρωσης πόρων. Είναι επίσης μέλος του ΔΣ της φουάρ Frieze στην οποία έχει διατελέσει γενική διευθύντρια, έχει μάλιστα υπάρξει επικεφαλής της Frieze Masters όπου η σύγχρονη δημιουργία έρχεται σε διάλογο με το έργο των μεγάλων δασκάλων της Ιστορίας της Τέχνης.

Η εγκατάταση «Environnement de Transchromie circulaire» του Κάρλος Κρουζ-Ντίεζ στη Frieze Sculpture στο Regent’s Park του Λονδίνου το 2021/ Φωτ.: Shutterstock

Υπήρξε κάποιο καταλυτικό γεγονός που σας οδήγησε στη δηµιουργία της GCC;

«Συζητούσαμε πολύ για το ενεργειακό αποτύπωμα των φουάρ και για το πώς μπορούμε να το μειώσουμε, στη Frieze του Λονδίνου κάναμε την πρώτη σχετική μέτρηση – carbon audit – το 2010. Ηταν κάτι που είχα στο μυαλό μου πολύ καιρό και ήμουν μέρος μιας ομάδας ανθρώπων με διαφορετικές θέσεις και δουλειές, με τους οποίους είχαμε καταλήξει ότι έπρεπε να συνασπιστούμε, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας. Αφότου συζητήσαμε τι μπορούμε να κάνουμε σχετικά, ξέσπασε η πανδημία του κορωνοϊού και το lockdown έγινε τελικά ο καταλύτης για την επίσπευση της ίδρυσης της GCC. Κανείς δεν ταξίδευε, όλοι ήμασταν στα σπίτια μας και μπορούσαμε να μιλάμε μεταξύ μας κάθε εβδομάδα με online meetings και να βάζουμε όλη την ενέργειά μας σε αυτόν τον σκοπό: Να βοηθήσουμε τον κόσμο της τέχνης να λειτουργεί με πιο υπεύθυνο τρόπο απέναντι στο περιβάλλον, καθώς παράλληλα θα συνεχίζει να ευδοκιμεί».

Ποιο είναι το µεγαλύτερο πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπιστεί; Τα αεροπορικά ταξίδια, οι µεταφορές των έργων τέχνης, το ενεργειακό αποτύπωµα των κτιρίων;

«Οι μετακινήσεις των έργων τέχνης αεροπορικώς δημιουργούν το μεγαλύτερο ενεργειακό αποτύπωμα στον κόσμο της τέχνης, σίγουρα όσον αφορά τις εμπορικές γκαλερί. Θα υπάρξει μεγάλο όφελος αν αλλάξει η τακτική αποστολών, μια και ένα θαλάσσιο φορτίο έχει έως και εξαιρετικά λιγότερες εκπομπές άνθρακα σε σχέση με μια αεροπορική μεταφορά, κάτι που απαιτεί πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Οσον αφορά τα αεροπορικά ταξίδια, υπάρχει μεγάλη ικανοποίηση να βλέπεις τέχνη από κοντά, είναι η κινητήριος δύναμη του τουρισμού. Θα υπάρχουν πάντα η επιθυμία και η ανάγκη να ταξιδέψει κανείς για να δει σπουδαία τέχνη, όμως πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν είναι απαραίτητο να πάνε όλοι παντού για να δούνε τα πάντα ή ότι υπάρχουν πιο βιώσιμοι τρόποι για να μεταφερθείς από το ένα μέρος στο άλλο. Στην GCC δημιουργήσαμε καμπάνιες για να προωθήσουμε το ταξίδι με τρένο, αν για παράδειγμα μένεις στην Ευρώπη και θέλεις να πας στη Βασιλεία ή στο Frieze London. Είναι κάτι που ενθαρρύνουν και οι ίδιες οι φουάρ και προτείνουν στους VIP πελάτες τους και είναι κάτι εφικτό αν γίνει ένας έγκαιρος προγραμματισμός.

Τώρα, στα μουσεία το μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα δημιουργείται από την ενέργεια που δαπανούν στα κτίριά τους, μεγάλο μέρος της οποίας είναι επιβεβλημένο από τα πολύ αυστηρά στάνταρ ελέγχου του μικροκλίματος των έργων. Γίνεται πολλή έρευνα αυτή τη στιγμή από τα μουσεία που θα επιτρέπει περισσότερο ευέλικτες προδιαγραφές προκειμένου να μειωθεί το ενεργειακό αποτύπωμα αλλά και τα έξοδά τους».

Η GCC ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια, τον Οκτώβριο του 2020. Τι έχετε καταφέρει µέχρι σήµερα;

«Ξεκινήσαμε παρέχοντας ένα σύστημα μέτρησης εκπομπών άνθρακα προσαρμοσμένο στα δεδομένα γκαλερί και μουσείων, στο οποίο η πρόσβαση και η χρήση είναι ελεύθερη. Είναι δωρεάν να γίνεις μέλος του GCC, δωρεάν να χρησιμοποιήσεις αυτό το σύστημα, δωρεάν και η πρόσβαση σε πληροφορίες γύρω από τη μεταφορά έργων και τη μείωση ενεργειακού αποτυπώματος κτιρίων. Πλέον διαθέτουμε 900 μέλη από 42 χώρες. Ανάμεσά τους είναι η Frieze, η Art Basel, οι οίκοι δημοπρασιών Christie’s, Sotheby’s, πολλά μεγάλα μουσεία όπως η Tate, το MoMA, το LACMA, το M+ στο Χονγκ Κονγκ, όπως και όλες οι μεγάλες γκαλερί αλλά και ιδιώτες μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, καλλιτέχνες, επιχειρήσεις σχετιζόμενες με την τέχνη. Ως μέλη ενστερνίζονται τους κοινούς στόχους που είναι η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 50% έως το 2030 όπως και η εξάλειψη των αποβλήτων τους που καταλήγουν σε χωματερή. Εχουμε επίσης ομάδες εθελοντών που εργάζονται σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, Νέα Υόρκη, Λος Αντζελες, Βερολίνο, Ιταλία, Ισπανία, Ταϊβάν, οι οποίες έχουν την αυτονομία να δουλέψουν στις δικές τους κοινότητες γιατί μπορεί να υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση για αυτά τα θέματα σε διαφορετικά μέρη του κόσμου».

Εχετε µέλη από την Ελλάδα;

«Ναι, υπάρχουν γκαλερί όπως οι Rodeo, The Βreeder, η Συλλογή Γιώργου Οικονόμου, η Polyeco. Εχουμε κάποια μέλη, αλλά σίγουρα θα μπορούσαν να είναι περισσότερα. Δεν έχουμε ακόμη μουσεία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εργάζονται ήδη προς αυτή την κατεύθυνση, να μειώσουν δηλαδή το ενεργειακό τους αποτύπωμα. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που ήθελα να έρθω στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Αν επισημάνουμε αυτή τη δράση μπορεί να ανοίξει μια συζήτηση για το τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στον κόσμο της τέχνης. Είναι σημαντικό κάθε περιοχή να έχει τη δική της αυτόνομη προσέγγιση στο θέμα και να εμπλέκει την κοινότητα».

Δεν πρέπει να επιδείξουν έργο τα µέλη της GCC ώστε να παραµείνουν κοµµάτι αυτής της προσπάθειας;

«Ναι, βέβαια. Θέλαμε να μην υπάρχει κανένα εμπόδιο για τη συμμετοχή, όμως πριν από έξι μήνες ξεκινήσαμε το λεγόμενο «active membership» προκειμένου να ορίσουμε κάποια σημεία αναφοράς, να επισημάνουμε τους οργανισμούς που υλοποιούν όσα επιδιώκουμε. Για να γίνεις «ενεργό μέλος» πρέπει να έχεις δημιουργήσει μια «Πράσινη Ομάδα» μέσα στον οργανισμό, με ανθρώπους που έχουν αναλάβει να μειώσουν το ενεργειακό αποτύπωμα και κάνουν τις σχετικές μετρήσεις, και πρέπει να έχεις αναρτήσει μια στρατηγική αειφορίας στην ιστοσελίδα σου. Μέχρι στιγμής το έχει καταφέρει το 10% των μελών μας. Το επόμενο βήμα είναι να γίνουν όλοι οι οργανισμοί «active members»».

Γίνεται κάποιος έλεγχος των δεδοµένων που παρουσιάζουν;

«Νομίζω ότι όσοι οργανισμοί ή επιχειρήσεις επιδίδονται σε αυτή την προσπάθεια στον κόσμο της τέχνης έχουν ειλικρινή επιθυμία να γίνουν πιο υπεύθυνοι με το ενεργειακό τους αποτύπωμα. Για πολλά μουσεία αυτό είναι κάτι σημαντικό και θέλουν να πρωτοπορήσουν. Εχει πλέον γίνει συνείδηση ότι αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί και οι προθέσεις είναι ειλικρινείς. Δεν λέω ότι είναι κάτι εύκολο, πρέπει να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας ενός ολόκληρου industry. Είναι κάτι που μελλοντικά θα έπρεπε να νομοθετηθεί».

Πώς µπορούν να συνδράµουν την προσπάθεια τα ψηφιακά µέσα; Στο κάτω-κάτω, όλα ξεκίνησαν στο lockdown, όταν είδαµε ότι ο κόσµος µπορεί να υπάρξει – έστω µερικώς – και ψηφιακά.

«Ναι, γιατί μάθαμε, για παράδειγμα, ότι μπορούμε να καταφέρουμε πράγματα χωρίς να χρειάζεται να βρεθούμε διά ζώσης, πετώντας με το αεροπλάνο. Νομίζω ότι η πρώτη ψηφιακή φουάρ που έγινε ήταν η Frieze New York το 2020. Γενικά τα online viewing rooms των φουάρ και εκθέσεων δεν αποστέρησαν τα έσοδα σε γκαλερί και καλλιτέχνες στη διάρκεια της πανδημίας και αυτό ήταν ένα πολύτιμο μάθημα. Βέβαια, αυτό που είδαμε μετά το lockdown ήταν η τεράστια λαχτάρα να δούμε ξανά την τέχνη και τους ανθρώπους από κοντά. Tα ψηφιακά μέσα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν πλήρως τη ζωντανή εμπειρία, όμως σίγουρα προσφέρουν μια ποικιλία από λύσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν. Τα VR και ΑR εξελίσσονται διαρκώς και θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον κόσμο να βλέπει έργα τέχνης χωρίς να χρειάζεται να βρίσκεται στο ίδιο δωμάτιο».

Οπως συµβαίνει πλέον και µε τις δηµοπρασίες;

«Ναι. Για παράδειγμα, το παράρτημα «Evening Sales» στο Λονδίνο δεν λαμβάνει χώρα το απόγευμα αλλά στη μέση της ημέρας προκειμένου να εξυπηρετηθούν ζωντανές συνδέσεις με Νέα Υόρκη και Χονγκ Κονγκ. Για περιπτώσεις σαν και αυτή υπάρχουν ψηφιακές λύσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τα meetings. Συναντώ ανθρώπους σε όλον τον κόσμο ψηφιακά και με εξυπηρετεί πάρα πολύ».

Πώς πιστεύετε ότι µπορεί να συµβάλει στην αντιµετώπιση της κλιµατικής κρίσης η τέχνη που δηµιουργείται από τους καλλιτέχνες για να ευαισθητοποιήσει τον κόσµο γύρω από αυτό το θέµα;

«Οι καλλιτέχνες έχουν πολύ δυνατές φωνές. Πραγματικά πιστεύω ότι εφόσον το επιλέξουν μπορούν να κλονίσουν πεποιθήσεις που μοιάζουν στέρεες και αυτό νομίζω ισχύει για όλες τις τέχνες και όχι μόνο για τις εικαστικές, για τη μουσική, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, καθώς επείγοντα ζητήματα παρουσιάζονται με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι τα γεγονότα στα ΜΜΕ. Το βλέπουμε όλο και συχνότερα, είναι δύσκολο να δεις κάποια Μπιενάλε χωρίς αναφορά σε αυτό το μείζον θέμα, είναι δύσκολο να αγνοήσεις την κλιματική αλλαγή και είναι όλο και περισσότερα τα μέρη στον κόσμο που αποκτούν επίγνωση».

Τελικά η τέχνη µπορεί να αλλάξει τον κόσµο – όπως µας αρέσει να ρωτάµε συχνά οι δηµοσιογράφοι;

«Διάβαζα πρόσφατα για την επιδημία του AIDS στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του ’80 και για τον τρόπο με τον οποίο αντέδρασαν οι καλλιτέχνες σε αυτή την κρίση μέσα στη δουλειά τους. Από ό,τι έλεγε το άρθρο, πραγματικά κατάφεραν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιμετώπιζε την ασθένεια και τελικά επηρέασαν τη σχετική δημόσια πολιτική. Γιατί είναι ένας κύκλος: αν αλλάξει η αντίληψη του κοινού, στη συνέχεια θα αλλάξει η θεσμική αντιμετώπιση του θέματος. Ηταν ένα άρθρο που αναπτέρωσε την πίστη μου στην πεποίθηση ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, από τη στιγμή που οι δημιουργοί της καταπιάνονται με πάθος. Είναι ένας τρόπος να ευαισθητοποιήσεις τον κόσμο. Ενας άλλος τρόπος, στον οποίο εμπλέκομαι ενεργά, είναι η συγκέντρωση πόρων μέσα από δωρεές έργων καλλιτεχνών για την ενίσχυση μη κερδοσκοπικών οργανισμών που καταπολεμούν την κλιματική αλλαγή. Την περίοδο 2020-2021 διοργανώσαμε μια σειρά από δημοπρασίες μαζί με την γκαλερί Thomas Dane στο Λονδίνο υπέρ του ClientEarth, ενός δικηγορικού γραφείου το οποίο ανατρέχει στην πηγή των προβλημάτων που προκαλούν την κλιματική αλλαγή και φέρνει επιχειρήσεις και κυβερνήσεις προ των ευθυνών τους. Ζητήσαμε λοιπόν από καλλιτέχνες να δωρίσουν έργα τους για να δημοπρατηθούν προς αυτόν τον σκοπό από τον οίκο δημοπρασιών Christie’s. Τελικά συγκεντρώσουμε 6,5 εκατ. δολάρια γιατί οι καλλιτέχνες ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μας με πολύ μεγάλη γενναιοδωρία. Η ClientEarth άνοιξε γραφείο στη Νέα Υόρκη. Πραγματικά έγινε κάτι».

ΙΝFO

«Πώς ο κόσμος της τέχνης πρωτοπορεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής»: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4), στις 20 Σεπτεμβρίου, ώρα 19.00.