Η κυρία Αθηνά είναι συγκινημένη. Το κουδούνι χτύπησε για πρώτη φορά στην Ψέριμο ύστερα από 16 χρόνια. Γέλια, αγκαλιές και παιδικές φωνές κατέκλεισαν και πάλι το προαύλιο. Στον αγιασμό ήταν όλοι εκεί. Μαθητές, γονείς, κάτοικοι του νησιού, παιδιά και καθηγητές από σχολεία της Καλύμνου και της Ηλιούπολης που ήρθαν για να στηρίξουν τους Ψεριμιώτες. Αυτή είναι η μία πλευρά της ελληνικής εκπαίδευσης: τα σχολεία που ανοίγουν.

Στο Δημοτικό της Ψερίμου, τα λαμπερά ματάκια του Ταξιάρχη και της Ελευθερίας, γεμάτα ενθουσιασμό, είναι καρφωμένα, καθ’ όλη τη διάρκεια του αγιασμού, στην κυρία Αθηνά, την Αθηνά Σχοινά, την καινούργια δασκάλα που ήρθε και έδωσε πνοή στο σχολείο. Δύο ξαδερφάκια που ανυπομονούν να μπουν στην τάξη τους. Η Αθήνα Σχοινά διορίστηκε στην Κάλυμνο και τοποθετήθηκε στην Ψέριμο. Εχει δουλέψει στην Αθήνα, στη Σύρο και στην Κάλυμνο.

Οπως εξηγεί η ίδια στο «Βήμα», είναι χαρούμενη που – έστω και με αυτόν τον τρόπο – συνέβαλε ώστε το νησί να μην ερημώσει: «Είναι σημαντικό ότι το σχολείο άνοιξε και πάλι και αυτό λειτούργησε ως κίνητρο για τις οικογένειες ώστε να μείνουν εδώ και να μη φύγουν για την Κάλυμνο ή κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας. Αλλιώς το νησί θα ερήμωνε με ό,τι αυτό σημαίνει για ένα ακριτικό νησί της χώρας μας». Οπως λέει η κυρία Σχοινά, ακόμα το νησί έχει κόσμο. «Από τον Οκτώβριο και μετά, όταν φορέσει τα χειμερινά του, τότε θα φανεί πώς είναι να ζεις σε ένα νησί με 25 κατοίκους» συνεχίζει χαμογελώντας.

 Η έκκληση της δασκάλας

Κι αν τώρα τα φώτα είναι στραμμένα στην Ψέριμο, η καινούργια δασκάλα κάνει μία έκκληση και ζητεί από την πολιτεία να μην ξεχάσει το σχολείο και τους μαθητές του μέσα στον χειμώνα. «Ευχαριστούμε όλους για τις δωρεές και τις χορηγίες, ζητούμε όμως τη στήριξή τους καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Θέλουμε να σταθούν δίπλα στους μαθητές και στις οικογένειές τους και να φροντίσουν να μη τους λείψει τίποτα» λέει χαρακτηριστικά.

Η Ελευθερία και ο Ταξιάρχης θα φοιτήσουν στο Δημοτικό. Η Γαλατιανή, ο Πανορμίτης και η Ελενίτσα πηγαίνουν στο Νηπιαγωγείο. Η νηπιαγωγός Μαρία Τζαβιταρόγλου παραμένει και φέτος στη θέση της δίπλα στους μαθητές της.

«Ο ένας παρέσυρε τον άλλον και το νησί απέκτησε σχολείο» λέει ο κ. Σακελλάρης Μαύρος, ο πατέρας του μικρού Πανορμίτη, που έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να κρατήσει το σχολείο ανοιχτό, με τη βοήθεια, όπως λέει, του μη κερδοσκοπικού οργανισμού International Hellenic Association (ΙΗΑ). «Εμείς κλείσαμε το σχολείο, εμείς το ανοίγουμε! Η τελευταία μαθήτρια το 2009 ήταν η αδερφή μου, η Αννα Μαύρου, με τελευταία δασκάλα τη Χαρά Αγγελάτου, τώρα ήρθε η σειρά του γιου μου να πάει στο ίδιο σχολείο. Κι όμως αυτό το σχολείο είχε κάποτε 100 μαθητές» λέει με νοσταλγία.

Ο πατέρας του Πανορμίτη μιλά για τα κίνητρα που πρέπει να δοθούν στους ανθρώπους των ακριτικών νησιών. «Θέλουμε κίνητρα οικονομικά, αλλά όχι μόνο. Τώρα άνοιξε το σχολείο. Πριν από λίγους μήνες ήρθε και αγροτικός στρατιωτικός γιατρός, κάτι που ζητούσαμε επίμονα εδώ και καιρό. Αυτό για εμάς είναι σημαντικό για να μπορούμε να νιώθουμε ασφάλεια στο νησί μας» τονίζει.

Η κυρία Νομική Ξυλουρά, η μητέρα του μικρού Ταξιάρχη, ωστόσο, νιώθει απογοήτευση. «Ολα έγιναν χάρη στη δική μας προσπάθεια, στις δωρεές και τις χορηγίες. Παραλίγο να πληρώσουμε εμείς και το σπίτι για να μείνει η δασκάλα» λέει με απογοήτευση. Ωστόσο, η οικογένειά της δεν σκέφτηκε ποτέ να εγκαταλείψει το νησί.

Κι αν το κουδούνι στην Ψέριμο χτύπησε και πάλι μετά από 16 χρόνια, το σχολείο στους Αρκιούς σιώπησε. Εμεινε χωρίς μαθητές, γεμάτο αναμνήσεις. Ο μικρός Αγγελος είναι ο τελευταίος μαθητής, ο μαθητής που έκλεισε την πόρτα του σχολείου και μετακόμισε με την οικογένειά τους στους Λειψούς. Εκεί θα πάει Γυμνάσιο, σε ένα προαύλιο όπου θα υπάρχουν και άλλα παιδιά στην ηλικία του.

Στον αγιασμό τον πήγε ο πατέρας του. Ο κ. Μιχάλης Κάβουρας περιγράφει πόσο ενθουσιασμένος ήταν ο Αγγελος. «Επιτέλους σε μια αυλή με άλλα παιδάκια. Να τρέξουν να παίξουν, να φωνάξουν» λέει με χαρά. Η μητέρα του Νεκταρία Σπύρου τού έστειλε ένα μήνυμα και του ευχήθηκε το νέο του ξεκίνημα να είναι όπως το έχει ονειρευτεί.

Στους Αρκιούς ο μικρός Αγγελος κράτησε την ελληνική σημαία ψηλά και παρέλασε μόνος του, έπαιξε μπάσκετ μόνος του στο προαύλιο και παρακολούθησε μόνος του τις σχολικές γιορτές. «Μέχρι πότε όμως ένα παιδί θα είναι μόνο;». Για το δικό του καλό η μητέρα του και ο πατέρας του πήραν την απόφαση, «με βαριά καρδιά» όπως λένε, να εγκαταλείψουν τους Αρκιούς και να δώσουν στο παιδί τους τα εφόδια που χρειάζεται για να διαλέξει στο μέλλον τον δικό του δρόμο.

Ελλειψη κινήτρων…

Η οικογένεια είχε μετακομίσει στους Αρκιούς μέσα στην πανδημία, το 2021. Εσωσαν το σχολείο, αλλά ελλείψει άλλων μαθητών το λουκέτο ήταν αναπόφευκτο, αφού δεν υπήρξαν κίνητρα προκειμένου και άλλες οικογένειες να επιστρέψουν στο μικρό νησί των 30 κατοίκων βορειανατολικά της Πάτμου. Το σχολείο στους Αρκιούς έχει βρεθεί πολλές φορές στο κέντρο της δημοσιότητας, αλλά τώρα οι κάτοικοί του αγωνιούν πως σε λίγα χρόνια το νησί δεν θα έχει πια μόνιμους κατοίκους και θα αποτελεί μόνο έναν τουριστικό προορισμό, «ένα νησί παραθεριστών» όπως λένε. Ετσι, το ιστορικό σχολείο, που αποτελούσε διαχρονικά ένα σύμβολο το οποίο θύμιζε την αξία τη εκπαίδευσης ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία της χώρας, έκλεισε και είναι άγνωστο αν και πότε θα ανοίξει.

…και 714 λουκέτα

Το σχολείο των Αρκιών βέβαια δεν είναι το μόνο που έκλεισε, καθώς φέτος, στην άλλη πλευρά της εκπαίδευσης, την πλευρά που κρύβεται από τη βαριά σκιά του δημογραφικού προβλήματος, 714 σχολεία δεν θα ξεκινήσουν μαθήματα λόγω έλλειψης μαθητών. Σε ολόκληρη τη χώρα, έτσι, οι σχολικές μονάδες συρρικνώνονται, ενώ οι περικοπές και οι συγχωνεύσεις τμημάτων αποτελούν καθημερινότητα με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το μέλλον και των πανεπιστημιακών τμημάτων ή σχολών που λειτουργούν σε όλη τη χώρα.