Tα ζητήματα αυτοπροσδιορισμού έχουν μπει για τα καλά στον δημόσιο διάλογο και επιτέλους κάποτε έπρεπε να γίνει. Ορισμένα δεν θα έπρεπε να μπαίνουν καν στη διαδικασία διαλόγου, όπως για παράδειγμα ο αυτοπροσδιορισμός σεξουαλικής ταυτότητας και άλλων παρόμοιων θεμάτων που δεν πέφτει κανένας λόγος σε κανέναν άλλον πέραν από τον αυτοπροσδιοριζόμενο. Τα προσωπικά όρια του καθενός μας, το τι δεχόμαστε και τι όχι, έχουν να κάνουν με μια σειρά από προσλαμβάνουσες, από τις συνισταμένες της αντίληψς μας για τον κόσμο, τους ανθρώπους και τα δικαιώματα, αλλά και από τους μασίφ μονόλιθους των ιδεολογικών μας αγκυλώσεων. Ο κόσμος έχει αρχίσει να κλείνεται εδώ και αρκετά χρόνια, η περίμετρός μας έχει στενέψει και η ευκολία με την οποία πετάμε ανθρώπους έξω από κάποιες προκάτ νόρμες έχει γίνει άθλημα. Δεν ξέρω από πού πηγάζει αυτή η ανάγκη διαφήμισης και τυφλής υποστήριξης της «κανονικότητάς» μας, ίσως από το γεγονός πως πουθενά αλλού δεν αισθανόμαστε ισότιμα μέρη μιας ομάδας. Πολύ προσωπική ματαίωση μυρίζει ο ρατσισμός έτσι κι αλλιώς. Ορισμένοι θεωρούν ακλόνητο επιχείρημα κανονικότητας την κανονικότητα της πλειονότητας. Απλά μαθήματα δημοκρατίας χρειάζονται και επειγόντως. Η δημοκρατία δεν είναι μαθηματική εξίσωση που οι πολλοί νικάνε τους λίγους, είναι πολύ βαθύτερη η λειτουργία της και πολύ πιο σύνθετο το ήθος της.

Τα ακραία παραδείγματα επιχείρησης αυτοπροσδιορισμού δεν είναι ικανά να εκτρέψουν την πραγματική κουβέντα.Δηλαδή αν εγώ θέλω να αυτοπροσδιορίζομαι ως ρακούν και όχι ως άνθρωπος ή ως ερυθρόδερμος της Αμερικής, είναι μία σεβαστή επιθυμία – δεν έχω κανένα θέμα να κάνω το χατίρι σε όποιον μου το ζητήσει – αλλά δεν είναι κάτι που βοηθάει ιδιαίτερα άλλους ανθρώπους να ακουστούν για τα σοβαρά θέματα αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν, που έχουν να κάνουν με τη ζωή τους την ίδια και όχι με κάποια χαριτωμένη παραξενιά τους.

Πολλοί Ρομά θέλουν να αυτοπροσδορίζονται πρώτα ως Ελληνες, κάτι που είναι εντελώς αυτονόητο δικαίωμα. Οποιος θέλει να ακολουθείται αυτό από κάποιο άλλο συνθετικό που ορίζει φυλετική ή άλλη ταυτότητα είναι επίσης αυτονόητο, φαντάζομαι ακριβώς όπως και το Ελληνας-Εβραίος.

Γνωρίζω πως αυτός ο αυτοπροσδιορισμός δεν επιλέγεται από όλους τους Ρομά που ζουν στην Ελλάδα. Ισχύει και για εκείνους το δικαίωμα των προηγούμενων. Το ζήτημα που ανακύπτει από τέτοιες συζητήσεις δεν είναι τόσο τι είναι οι «κρινόμενοι» αλλά ποιοι είμαστε οι κρίνοντες. Από πού ακριβώς έχουμε κληρονομήσει το δικαίωμα να μοιράζουμε πιστοποιητικά. Τα παντός είδους «πιστοποιητικά» στα ψιλά τους γράμματα θρέφουν τους διαχωρισμούς και την αμφισβήτηση. Αναπτύσσεται και μια αποπροσανατολιστική  επιχειρηματολογία περί μη τήρησης υποχρεώσεων από μεριάς συγκεκριμένων πληθυσμών, κάτι που νομιμοποιεί τον ακρωτηριασμό των δικαιωμάτων τους αλλά το πρόβλημα δεν είναι νομικό ή ποινικής φύσεως. Εδώ επανερχόμαστε στα απλά μαθήματα δημοκρατίας. Η δημοκρατία δεν είναι κατασταλτικός μηχανισμός. Φυσικά έχουν κανόνες και νόμους οι οργανωμένες κοινωνίες αλλά πριν από τη θεσμοθέτηση της τιμωρίας προηγείται η υποχρέωση της κατανόησης και η αναγνώριση χώρου και όχι βίαιης ενσωμάτωσης.