Η θεατρική μεταφορά των «Χρόνων» της Αννί Ερνώ σε σκηνοθεσία των Ακύλλα Καραζήση και Νίκου Χατζόπουλου, αποτελεί μια σπάνια συνάντηση θεάτρου και λογοτεχνίας.
Το έργο της Γαλλίδας νομπελίστριας, μια «αυτοβιογραφία χωρίς εγώ» όπου το προσωπικό και το συλλογικό αλληλοπλέκονται, μεταμορφώνεται σε ένα πολύφωνο θεατρικό χρονικό της μεταπολεμικής Ευρώπης. Η παράσταση, που κάνει πρεμιέρα στις 10 Δεκεμβρίου, αντλεί από την αποστασιοποιημένη γραφή της Ερνό για να δημιουργήσει μια ζωντανή αναμέτρηση με τον χρόνο: τέσσερις γυναίκες ηθοποιοί και ένας άνδρας επί σκηνής συνθέτουν ένα μωσαϊκό μνήμης, ανακαλώντας εικόνες, φράσεις, τραγούδια και ιστορικούς κραδασμούς που διαμόρφωσαν δεκαετίες και ζωές.
Στο επίκεντρο βρίσκεται όχι μόνο η βιογραφία μιας γυναίκας, αλλά και ο τρόπος που αυτή καθρεφτίζει την ιστορία μιας κοινωνίας σε συνεχή μεταμόρφωση. Η παράσταση, πιστή στο πνεύμα της Ερνώ, εξερευνά την τομή όπου η ατομική εμπειρία συναντά τη συλλογική μνήμη, όπου η προσωπική αφήγηση γίνεται πολιτική μαρτυρία.
Η Δήμητρα Βλαγκοπούλου, μαζί με τις Αγγελική Στελλάτου, Δέσποινα Κούρτη, Κατερίνα Παπανδρέου και τον Διαμαντή Αδαμαντίδη, συμμετέχει σε αυτή την πολύτροπη σκηνική αφήγηση που αποφεύγει την αναπαράσταση και επιλέγει τη δύναμη του λόγου, του σώματος και του ήχου, φωτίζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα θραύσματα της μνήμης μετατρέπονται σε κοινό τόπο.
Παίζεις στη θεατρική διασκευή της ιδιότυπης αυτοβιογραφίας της Αννί Ερνώ «Τα χρόνια» από τον Άρμιν Κέρμπερ, που αφηγείται την ιστορία της συγγραφέως και ταυτόχρονα της μεταπολεμικής Γαλλίας. Πώς συνδιαλλέγεται αυτή η παράσταση με ένα κείμενο που έχει γνωρίσει διαφορετικές διασκευές;
Η παράστασή μας βασίζεται στο βιβλίο «Τα Χρόνια» της Ερνώ, ενώ περιλαμβάνει και αποσπάσματα από άλλα κείμενά της: Από το «Γεγονός», την «Ντροπή», τις «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» και το «Μια γυναίκα». Η αφήγηση ξεδιπλώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες: την προσωπική της διαδρομή –το πώς μεγαλώνει και εξελίσσεται μέσα στα χρόνια, την καταγραφή της ζωής της μέσα από τις αναμνήσεις που έχουν εγγραφεί μέσα της – αλλά και την Ιστορία που συγχρόνως γράφεται την εκάστοτε εποχή. Τα ιστορικά γεγονότα και η συλλογική μνήμη διαρκώς συνομιλούν με την προσωπική. Αυτή η διπλή οπτική είναι και ο πυρήνας της δικής μας διασκευής.
Φωτογραφία: Γιώργος Βελλής
Είδες φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών τη θεατρική εκδοχή του έργου από το Διεθνές Θέατρο του Άμστερνταμ;
Ναι, την παρακολούθησα. Η δική μας εκδοχή είναι αρκετά διαφορετική. Είναι μια αφήγηση μέσα από τον λόγο, το σώμα, τους ήχους και τη μουσική. Δεν μπαίνουμε καθόλου στο κομμάτι της δραματοποίησης σκηνών ή εικόνων· δεν αναπαριστούμε τις στιγμές της ζωής της. Αυτό δημιουργεί μια εντελώς άλλη θεατρική εμπειρία.
Σε ποια φάση της ζωής της Αννί Ερνώ εστιάζει ο δικός σου ρόλος;
Καμία από τις ηθοποιούς που παίζουμε δεν αναλαμβάνει μια συγκεκριμένη ηλικιακή φάση της Ερνώ. Η Δέσποινα Κούρτη και η Αγγελική Στελλάτου αφηγούνται κομμάτια της ζωής της Ερνώ σε πρώτο πρόσωπο χωρίς όμως να την υποδύονται. Η Κατερίνα Παπανδρέου κι εγώ αφηγούμαστε το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της κάθε εποχής και συναντάμε την συγγραφέα σε τρίτο πρόσωπο από μια μεγαλύτερη απόσταση θέασης της ζωής της. Σταδιακά οι αφηγήσεις μας συνενώνονται όπως συμβαίνει και στο βιβλίο της Ερνό που το υποκειμενικό και το αντικειμενικό γίνονται μια αδιαίτερη ενότητα. Ο Διαμαντής Αδαμαντίδης μέσω της μουσικής και του ήχου, που πρωταγωνιστεί στη δική μας παράσταση, «ξυπνάει» την αφήγηση του γυναικείου σώματος, που έχει τη δική του φωνή, τη δική του επιθυμία και που για την ίδια την Ερνώ συνδέεται άρρηκτα με τη συγγραφική της λειτουργία.
Εφόσον έχετε στα χέρια σας ως θεατρική ομάδα ένα ιδιαίτερο πρωτογενές υλικό που αφορά μια γυναικεία προσωπικότητα της λογοτεχνίας με διεθνή αντίκτυπο, πώς η εμπειρία της συνεργασίας σου με δύο άντρες σκηνοθέτες – εν προκειμένω με τους δύο δασκάλους σου, τον Ακύλλα Καραζήση και τον Νίκο Χατζόπουλο – επηρεάζει τη δυναμική της παράστασης;
Είναι μια υπέροχη συνάντηση κάθε φορά για μένα, όταν βρισκόμαστε με τον Ακύλλα Καραζήση και τον Νίκο Χατζόπουλο, που ήταν και καθηγητές μου στη σχολή και έχουμε ξαναδουλέψει μαζί. Είναι πολύ ζεστό πάντοτε το περιβάλλον που δημιουργούν. Όποτε ξανασυναντιόμαστε, αισθάνομαι οικειότητα και νιώθω ότι προχωράμε μαζί στον ίδιο εκείνο δρόμο που κάποτε ξεκίνησαν να φωτίζουν για μένα. Η συνάντηση μαζί τους, μέσα στα χρόνια, πάντα με πλουτίζει. Το ότι οι συγκεκριμένοι σκηνοθέτες ασχολούνται με το έργο μιας γυναίκας συγγραφέως έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί τους αφορά έντονα η πολιτική διάσταση του έργου της Ερνώ και σε αυτό ταυτιζόμαστε απόλυτα μαζί τους και οι τέσσερις γυναίκες ηθοποιοί. Μέσα από αυτή τη ματιά τους, δημιουργείται ένας ζωντανός καλλιτεχνικός και πολιτικός διάλογος μεταξύ μας.
Φωτογραφία: Γιώργος Βελλής
Είχες προσωπική επαφή με το έργο της Ερνώ πριν την παράσταση;
Γνώριζα ότι είχε τιμηθεί με το Νόμπελ για «Τα Χρόνια», αλλά δεν είχα διαβάσει βιβλία της πριν. Η παράσταση ήταν μια καλή αφορμή να διαβάσω τα έργα της και να έρθω σε επαφή με την τόσο ξεχωριστή γραφή της.
Πώς αντιλαμβάνεσαι πλέον την πολιτική της διάσταση;
Νομίζω πως η πολιτική χροιά του έργου της Ερνώ προκύπτει από το γεγονός ότι για να κάνει αυτήν την προσωπική καταγραφή της ζωής της βυθίζεται ξανά μέσα στις εποχές και την Ιστορία. Εκεί συναντά τις προσωπικές της αναμνήσεις. Τότε θυμάται πραγματικά ποια είναι. Η ένωση αυτή του προσωπικού με το συλλογικό είναι που καθιστά τα κείμενά της πολιτικά. Δημιουργεί αυτήν την απαραίτητη απόσταση που χρειάζεται ο άνθρωπος για να αντικρύσει τον κόσμο και να διακρίνει μέσα σ’ αυτόν τον εαυτό του, ως μέρος του και ως όλον.
Ως γυναίκα αναγνωρίζεις στοιχεία του εαυτού σας στο έργο της;
Πιστεύω ότι οι περισσότερες γυναίκες μπορούν να αναγνωρίσουν κάτι δικό τους. Όχι απαραίτητα επειδή έχουν κοινά βιώματα μαζί της, αλλά γιατί η διαδρομή που κάνει για να φτάσει στην απαρχή μιας ανάμνησης είναι τόσο γνώριμη και αληθινή, απαλλαγμένη από αποιαδήποτε κριτική, εκτεθειμένη με μια αφοπλιστική αντικειμενικότητα που σου επιτρέπει να συναντηθείς με τις αναμνήσεις χιλιάδων γυναικών και τελικά και με τις δικές σου. Με τη δική σου ζωή και τη δική σου Ι/ιστορία.
«Με γοητεύει πολύ όταν μια παράσταση μου δίνει την ευκαιρία να γίνω αφηγητής. Η αφήγηση σου επιτρέπει να εμπλακείς στην περιπέτεια της γλώσσας και του νοήματος μ’ έναν τελείως αδιαμεσολάβητο τρόπο».
Σε απελευθερώνει το γεγονός ότι εδώ δεν υποδύεσαι έναν ρόλο αλλά μια αφηγηματική υπόσταση;
Με γοητεύει πολύ όταν μια παράσταση μου δίνει την ευκαιρία να γίνω αφηγητής. Η αφήγηση σου επιτρέπει να εμπλακείς στην περιπέτεια της γλώσσας και του νοήματος μ’ έναν τελείως αδιαμεσολάβητο τρόπο. Στοχεύει στη δύναμη της κυριολεξίας που είναι αδιαπραγμάτευτη όταν επενδύεις σ’ αυτή. Γι’ αυτό και σε ρόλους προσπαθώ να μην ξεχνώ ποτέ αυτόν τον αφηγητή μέσα μου.
Στα κείμενα της Ερνώ που χρησιμοποιούνται στην παράσταση, τι σε συγκινεί;
Ένα πολύ ισχυρό γεγονός της ζωής της (από το βιβλίο της Το Γεγονός) που υπάρχει στην παράστασή μας. Πρόκειται για την αυτοβιογραφική ιστορία της εγκυμοσύνης της που προέκυψε όταν ήταν νεαρή φοιτήτρια λογοτεχνίας και τη μετέπειτα άμβλωση που έκανε σε μια χρονική περίοδο που οι αμβλώσεις ήταν παράνομες. Είναι μια σκληρή, απολύτως ρεαλιστική και βαθιά ανθρώπινη εμπειρία, κοινή σε πολλές γυναίκες. Κάθε φορά που την ακούμε ή την ξαναδουλεύουμε στις πρόβες με συγκλονίζει.
Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Θέατρο Θησείον. Φωτογραφία: Γιώργος Βελλής
Βρισκόμαστε σήμερα στην εποχή μετά το #MeToo και τη νέα φεμινιστική οπτική που έφερε το ξέσπασμά του. Η επιδραστικότητα της Ερνώ στις τέχνες και στα γράμματα, λειτουργεί ως «φάρος» για την ενδυνάμωση της θέσης της γυναίκας στις μέρες μας;
Θεωρώ ότι έχουν γίνει βήματα για να βελτιωθεί η κοινωνική θέση της γυναίκας μέσα στις δεκαετίες. Διαβάζοντας την Ερνώ, που ζει και γράφει επί πολλά έτη, αντιλαμβάνεται κανείς τις τεράστιες αλλαγές που έχουν συντελεστεί σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών. Ταυτόχρονα, όμως, ο χρόνος προχωράει με καταιγιστικούς ρυθμούς και υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν. Ο δρόμος είναι μακρύς και θέλει επαγρύπνηση και αγώνες…
Ποιο θεωρείς ότι είναι τελικά το πιο ενδιαφέρον πολιτικό στοιχείο στο έργο της;
Για την ίδια, πιστεύω ότι ήταν ο Μάης του ’68, όταν εκείνη ήταν 28 χρονών. Μπορεί να μην ήταν στην ηλικία των φοιτητών που κλείνανε τότε τη Σορβόννη και ρίχνονταν στη “μάχη”, αλλά βίωνε το ίδιο έντονα αυτή τη μεγάλη κοινωνική έκρηξη στη Γαλλία. Ήταν μια εποχή που συντέλεσε καθοριστικά στη χειραφέτησή της και στην πορεία της μετέπειτα ζωής και των επιλογών της.
«Η απελευθερωμένη, απενοχοποιημένη σεξουαλικότητα της, τόσο συνδεδεμένη και με την ανάγκη της για συγγραφική δημιουργία, μου εντυπώθηκε, συντρόφευσε τις σκέψεις μου».
Έπειτα υπάρχει και το θέμα της ταυτότητας φύλου και της σεξουαλικότητας στην εξέλιξη του έργου της.
Σίγουρα πρόκειται για μία γυναίκα με επαναστατική φύση, ένα πολύ ανοιχτό μυαλό και πολύ χειραφετημένη για την εποχή της. Το πώς αυτό αποτυπώνεται σε σχέση με τον κόσμο γύρω της υπάρχει και φωτίζεται και στη δική μας παράσταση. Αυτή η απελευθερωμένη, απενοχοποιημένη σεξουαλικότητα της, τόσο συνδεδεμένη και με την ανάγκη της για συγγραφική δημιουργία, μου εντυπώθηκε, συντρόφευσε τις σκέψεις μου. Ο τρόπος που συνενώνονται ο σωματικός και ο συγγραφικός της οίστρος είναι βαθιά πολιτικός και μπορεί να αγγίξει τον καθένα γιατί συναντά τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η λογοτεχνία αποτελεί για σένα πηγή έμπνευσης, όπως έχει πει. Άρα αυτή η θεατρική συνάντηση με τα «Χρόνια» είναι ευχής έργον.
Μου αρέσει πολύ όταν το θέατρο αντλεί και από το χώρο της λογοτεχνίας έμπνευση. Νομίζω ότι είναι ένας διάλογος που έχει να προσφέρει πάρα πολλά. Και προσωπικά η δική μου έμπνευση, ασχέτως με το τι είναι αυτό με το οποίο καταπιάνομαι στο θέατρο, συνήθως έρχεται απ΄έξω από αυτό: από ταινίες, από κάτι που θα διαβάσω, ακόμα κι αν τα ερεθίσματα αυτά δεν έχουν απόλυτη σχέση μ’ αυτό το οποίο κάνω τη δεδομένη στιγμή, ανοίγουν όμως την φαντασία και τη σκέψη μου.
Όταν διάβασα το έργο της Ερνώ, ανασύρθηκαν μοιραία και δικές μου αναμνήσεις, γεννήθηκαν σκέψεις, φωτίστηκαν κάποια σκοτάδια μου γιατί ενώθηκαν με τα δικά της. Θα ήθελα η παράστασή μας να προσφέρει στον θεατή μια τέτοια εμπειρία, είναι λυτρωτικό.
Για τη διαδρομή σου στον κινηματογράφο όπου έχεις διακριθεί με το «Park» (2016) και το «Animal» (2023) της Σοφίας Εξάρχου, πώς νιώθεις;
Στον κινηματογράφο έχω μια αρκετά μικρότερη διαδρομή σε σχέση με το θέατρο, που είναι η κύρια ενασχόλησή μου. Σίγουρα νιώθω πολύ τυχερή γι αυτές τις ταινίες που έχω κάνει, γιατί ήταν πολύ σημαντικές εμπειρίες για μένα καλλιτεχνικά. Εύχομαι στο μέλλον να έρθει στα χέρια μου κάποιο σενάριο που θα με κάνει να αφοσιωθώ και πάλι στον κινηματογράφο, αφήνοντας για λίγο το θέατρο.
Γενικά δεν μπορώ να φανταστώ εύκολα τη ζωή μου έξω από το «έχω πρόβα, έχω παράσταση», από το να παιδεύομαι με ένα κείμενο για μήνες, καθημερινά. Όταν όμως και για μια ταινία, εργάζεσαι με τέτοιους όρους κι έχεις ένα πολύ δυνατό υλικό που σε αφορά προσωπικά, ο κινηματογράφος γίνεται ένα σπουδαίο πεδίο για μένα ως ηθοποιό. Απλά μου συμβαίνει πολύ πιο σπάνια.
«Δεν κοιτώ πίσω με την έννοια του απολογισμού. Το παρελθόν φυσικά με επισκέπτεται μόνο του, ανά στιγμές, καθώς προχωρά ο χρόνος, δημιουργώντας γέφυρες ανάμεσα στις εμπειρίες που βιώνω, τόσο τις όμορφες όσο και τις δύσκολες».
Επιχειρείς ποτέ έναν απολογισμό της πορείας σου ως τώρα; Έχουν περάσει πέντε χρόνια από τη βράβευσή σου με το Βραβείο Μελίνα Μερκούρη.
Η αλήθεια είναι πως δεν το κάνω. Δεν κοιτώ πίσω με την έννοια του απολογισμού. Το παρελθόν φυσικά με επισκέπτεται μόνο του, ανά στιγμές, καθώς προχωρά ο χρόνος, δημιουργώντας γέφυρες ανάμεσα στις εμπειρίες που βιώνω, τόσο τις όμορφες όσο και τις δύσκολες. Ίσως, ο απολογισμός να είναι κάτι που χρειάζεται να κάνουμε οι άνθρωποι όταν θέλουμε να γυρίσουμε σελίδα, ή όταν κάτι ολοκληρώνεται, για να κατανοήσουμε καλύτερα που βρισκόμαστε και προς τα που θέλουμε να πορευτούμε. Αισθάνομαι ότι τη δεδομένη στιγμή βρίσκομαι εντός μιας πορείας, που με καλεί να κοιτώ μπροστά και όχι πίσω.
Αποκλείεται η κλεφτή ματιά πίσω στον χρόνο, κοιτώντας που βρισκόσουν μερικά χρόνια πριν;
Αυτή η κλεφτή ματιά συμβαίνει ερήμην μας κάποια στιγμή, είναι η αλήθεια. Απλά, δεν μου αρέσει να στέκομαι πολύ για κάποιο λόγο. Δεν ξέρω, μπορεί κάτι να με φοβίζει. Αναγνωρίζω όμως για τον εαυτό μου ότι τα πράγματα κυλούν ομαλά, συμβαδίζοντας δηλαδή με τη στιγμή στην οποία βρίσκομαι. Προσαρμόζομαι σε αυτό που έρχεται και προσπαθώ από πλευράς μου οι επιλογές που κάνω να αντανακλούν τις επιθυμίες μου, τη δική μου κατάσταση. Έτσι η όποια εξέλιξη να έρχεται αβίαστα —και δεν εννοώ χωρίς κόπο, αλλά φυσικά. Να υπερισχύει το όμορφα!
INFO Κλείστε εισιτήριο για την παράσταση «Τα χρόνια» της Αννί Ερνώ στο tickets.in.gr
