Για δεκαετίες ολόκληρες η απόκτηση ενός πτυχίου λειτουργούσε ως η ραχοκοκαλιά της ελληνικής κοινωνίας. Το πτυχίο ήταν το εχέγγυο προς μια διαρκώς ανοδική κινητικότητα κι ένας καταλύτης οικονομικής ανάπτυξης. Τα δεδομένα στο πανεπιστημιακό τοπίο αλλάζουν και μια παγκόσμια συζήτηση έχει ήδη ανοίξει για τη συνολική (και αναγκαία) αναμόρφωση των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Το παραδοσιακό μοντέλο του πανεπιστημίου, που κάποτε θεωρούνταν ως ο αδιαμφισβήτητος δρόμος προς την προσωπική ευημερία και την κοινωνική πρόοδο, αντιμετωπίζει πλέον αυξανόμενη κριτική από όλες τις πλευρές.

Οδηγός το αμερικανικό σύστημα εκπαίδευσης

Πώς θα είναι το πανεπιστήμιο του μέλλοντος; Το ερώτημα επιστρέφει ξανά και ξανά με όλο και πιο επιτακτικό χαρακτήρα ως προς την απάντησή του.

Η Catherine M. Wehlburg, πρόεδρος του Athens State University αναφέρει στο Forbes: «η αλλαγή της αντίληψης του κοινού, η μείωση των προϋπολογισμών και το ταχέως μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον αναγκάζουν τα κολέγια και τα πανεπιστήμια να επανεξετάσουν την αποστολή, τις μεθόδους και τα κριτήρια μέτρησης της επιτυχίας. Οι σταδιακές αλλαγές δεν αρκούν. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι μια τολμηρή, συστημική μεταμόρφωση».

Ποιότητα, προσαρμοστικότητα, προσβασιμότητα, σύνδεση με την κοινότητα και την αγορά εργασίας, soft skills, είναι κάποιες από τις έννοιες που βρίσκονται στον πυρήνα του επαναπροσδιορισμού του πανεπιστημίου.

Το αμερικανικό σύστημα εκπαίδευσης λειτουργεί ως οδηγός για την υιοθέτηση των νέων δομών. Δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται το πιο προηγμένο και αποδοτικό εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο.

Διακρίνεται για την ευελιξία του, την έμφαση στην ανάπτυξη των προσωπικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων των φοιτητών, την καινοτομία, την υπεροχή του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του και των τεχνολογικών υποδομών και εγκαταστάσεων.

Προς έναν νέο ορισμό του πτυχίου

Σύμφωνα με το Future of Jobs Report 2025 του Παγκόσμιου Οικονομικού Forum (WEF), οι δεξιότητες που απαιτούνται για την επαγγελματική επιτυχία τα επόμενα χρόνια είναι πλέον πιο σύνθετες και απαιτούν συνδυασμό τεχνολογικών γνώσεων, δημιουργικότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων.

Ένα πτυχίο με έμφαση στην αγορά εργασίας θα πρέπει να ενσωματώνει στο πρόγραμμα σπουδών του αποτελεσματικές δεξιότητες επικοινωνίας, καθώς και ισχυρές διαπροσωπικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες.

Επί του παρόντος, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση συμβάλλει στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων μέσω δραστηριοτήτων όπως ομαδικές εργασίες, παρουσιάσεις και γραπτές εργασίες — αυτού του είδους οι ασκήσεις είναι απαραίτητες και μπορούν να εφαρμοστούν ακόμη περισσότερο.

Με αυτού του είδους τις εργασίες, οι φοιτητές μαθαίνουν να εκφράζουν με σαφήνεια τις ιδέες τους, να συνεργάζονται με διαφορετικές ομάδες και να χειρίζονται πολύπλοκες κοινωνικές δυναμικές.

Αυτές οι ικανότητες είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε ρόλους που απαιτούν ηγετικές ικανότητες, ομαδική εργασία ή αλληλεπίδραση. Οι εργοδότες εκτιμούν ιδιαίτερα τα άτομα που μπορούν να μεταφέρουν πληροφορίες αποτελεσματικά, να χτίζουν σχέσεις και να είναι ικανά να εργαστούν εντός μιας μικρής ή μιας μεγαλύτερης ομάδας. Για την Catherine M. Wehlburg «πρέπει να καλλιεργήσουμε ένα νέο είδος πτυχίου κολλεγίου».

Η κατάλληλη προετοιμασία του εργατικού δυναμικού αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία. «Συγκεκριμένα, τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να επιδιώκουν να προσφέρουν πτυχία που εστιάζουν τόσο στην ευθυγράμμιση με την αγορά εργασίας όσο και σε κρίσιμες δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων και η επικοινωνία», σημειώνει.

Soft και hard skills

Το πανεπιστήμιο του μέλλοντος θα εστιάζει στη βελτίωση των δεξιοτήτων (soft και hard skills) των σπουδαστών. Το αμερικανικό σύστημα εκπαίδευσης είναι πρωτοπόρο καθώς δεν προσφέρει μόνο την καλύτερη ακαδημαϊκή εκπαίδευση που βασίζεται σε πρότυπες μεθόδους διδασκαλίας, αλλά και σπουδές που διαμορφώνουν ολόκληρη την προσωπικότητα των σπουδαστών.

Από την πλευρά τους, οι εργοδότες χρειάζονται ταλέντα που μπορούν να αναλύουν τα προβλήματα, να επιλύουν δύσκολες καταστάσεις και να επικοινωνούν αποτελεσματικά.

Τα ανώτατα ιδρύματα οφείλουν να διαμορφώσουν το πρόγραμμα σπουδών τους με τέτοιο τρόπο, ώστε οι φοιτητές να είναι προετοιμασμένοι για τις πραγματικές απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και τις εναλλαγές μεταξύ διαφορετικών ρόλων και κλάδων.

Η αξία της δια βίου μάθησης

Ίσως η πιο σημαντική αλλαγή που επηρεάζει την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι η μεταβαλλόμενη φύση της ίδιας της εργασίας. Το μοντέλο του 20ού αιώνα —μια γραμμική πορεία από το πανεπιστήμιο στην καριέρα— αντικαθίσταται από μια πιο ευέλικτη, δια βίου διαδικασία μάθησης, επανεκπαίδευσης και προσαρμογής.

Απαιτείται επίσης μια αλλαγή νοοτροπίας: από την αντίληψη του πανεπιστημίου ως προορισμού για την απόκτηση πτυχίου στην αντίληψή του ως ενός χώρου ανοικτού για «επιστροφή» οποτεδήποτε.

Δεδομένης της δυναμικής φύσης της σημερινής αγοράς εργασίας, απαιτείται ένα εργατικό δυναμικό που να είναι τόσο προσαρμοστικό όσο και αφοσιωμένο στη δια βίου μάθηση. Ένα πτυχίο ανώτερης εκπαίδευσης για το εργατικό δυναμικό πρέπει να ενσταλάξει μια νοοτροπία συνεχούς βελτίωσης και πνευματικής περιέργειας, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι απόφοιτοι είναι καλύτερα προετοιμασμένοι να προσαρμοστούν στις νέες τεχνολογίες, μεθοδολογίες και τάσεις του κλάδου.

Τα πανεπιστήμια μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση αυτής της νοοτροπίας, σχεδιάζοντας μαθήματα που δίνουν έμφαση στην κριτική σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την εφαρμογή των γνώσεων σε πραγματικές καταστάσεις.

Οι μαθητές του σήμερα και του αύριο είναι δια βίου μαθητές με τη δυνατότητα να επιστρέφουν σε εκπαιδευτικά ιδρύματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Αυτοί οι μαθητές θα απευθύνονται σε ιδρύματα για επανεκπαίδευση, αναβάθμιση δεξιοτήτων, προετοιμασία για δεύτερη καριέρα ή απλά για προσωπική καλλιέργεια.

Εξατομικευμένη κατάκτηση της γνώσης

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα συνειδητοποίησαν την ανάγκη να διαθέσουν τα μαθήματα τους online μέσω της χρήσης τεχνολογιών. Αντί να κατηγοριοποιούν τη μάθηση ως «online» ή «δια ζώσης», πολλά επιτυχημένα εκπαιδευτικά ιδρύματα κινούνται προς μια ολιστική, τεχνολογικά ενισχυμένη προσέγγιση της μάθησης. Τα μαθήματα με φυσική παρουσία, τα υβριδικά και τα πλήρως διαδικτυακά μαθήματα είναι πλέον ο κανόνας.

Αυτό, σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό προσφερόμενων μαθημάτων, εξασφαλίζει ότι οι φοιτητές μπορούν να διαμορφώσουν την μαθησιακή τους εμπειρία όπως ποτέ άλλοτε.

«Το παραδοσιακό πτυχίο που ταιριάζει σε όλους πρέπει να εξελιχθεί σε ένα ευέλικτο σύστημα μάθησης που επιτρέπει στους φοιτητές να κερδίζουν, να μαθαίνουν, να κάνουν παύση και να επιστρέφουν καθώς εξελίσσονται η ζωή και η καριέρα τους. Το πανεπιστήμιο του μέλλοντος θα πρέπει να προσφέρει τόσο βάθος όσο και ευελιξία και να σκέφτεται πέρα από την αίθουσα διδασκαλίας», τονίζει η Wehlburg.

Το μέλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κρύβει προκλήσεις κι απαιτεί δράση με τρόπο διαφορετικό. Μάς καλεί να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει να μαθαίνουμε, να διδασκόμαστε, να εξελισσόμαστε και να προσαρμοζόμαστε σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο.

Τα καινοτόμα ιδρύματα έχουν να κερδίσουν τα περισσότερα από την κατανόηση των αναγκών των νέων μαθητών και την υιοθέτηση μιας εξατομικευμένης προσέγγισης με έμφαση στην ποιότητα και την καινοτομία. Το μέλλον ανήκει στα ιδρύματα που είναι πρόθυμα να ηγηθούν αυτής της αλλαγής.