Τρία χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ακόμα σε διαδικασία να καταφέρει να απεμπλακεί πλήρως από την εισαγωγή ενέργειας από τη Ρωσία, κάτι που δεν έχει κατορθώσει ακόμα, παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η προσπάθεια αυτή, άλλωστε, μόνο εύκολη δεν είναι, καθώς τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ο Βλάντιμιρ Πούτιν αποφάσιζε να εισβάλει απρόκλητα στην Ουκρανία, παραβιάζοντας το Διεθνές Δίκαιο, το ποσοστό του φυσικού αερίου που εισήγαγε η ΕΕ από τη Ρωσία ανερχόταν στο υψηλότατο 45%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το πετρέλαιο έφτανε στο 27%.

Ήδη από τις πρώτες μέρες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η Ένωση ήρθε αντιμέτωπη με τις επιλογές του παρελθόντος και με τον μεγάλο βαθμό ενεργειακής εξάρτησης από μία χώρα που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί σύμμαχος, όπως είχε δείξει ξεκάθαρα και η ρωσική εισβολή στη χερσόνησο της Κριμαίας το 2014.

Το REPowerEU και η σταδιακή μείωση

Ξεκινώντας σχετικά άμεσα, ήδη από εκείνες τις πρώτες μέρες του πολέμου, η Ένωση κατάφερε να μειώσει σταδιακά τις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία, προσανατολιζόμενη σε άλλες αγορές, από κοινού με την ολοένα και μεγαλύτερη ενσωμάτωση των ΑΠΕ και άλλων εναλλακτικών πηγών στο ενεργειακό της μείγμα.

Σε αυτήν την προσπάθεια σημαντικό ρόλο έπαιξε το σχέδιο REPowerEU, το οποίο εκπονήθηκε το 2022, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα αλλά και την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης. Το REPowerEU βασίστηκε κυρίως σε τέσσερις βασικούς άξονες, οι οποίοι ήταν: η εξοικονόμηση ενέργειας, η διαφοροποίηση προμηθειών και ο κοινός μηχανισμός αγορών, η επιτάχυνση ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και οι επενδύσεις.

Δύο χρόνια μετά, το 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αξιολογώντας το σχέδιο αυτό, ανέφερε ως κύρια επιτεύγματα του τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 18 % μεταξύ Αυγούστου 2022 και Μαρτίου 2024, τη μείωση της εξάρτησής από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, την εξασφάλιση της πρόσβασης σε ασφαλή και οικονομικά προσιτή ενέργεια και την παραγωγή περισσότερης ηλεκτρικής ενέργειας από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια σε σχέση με το φυσικό αέριο για πρώτη φορά, αλλά και την ταχεία αύξηση των εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Το σημερινό καθεστώς και οι κυρώσεις

Πράγματι, αυτή τη στιγμή το ποσοστό του εισαγόμενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση αερίου που προέρχεται από τη Ρωσία ανέρχεται στο 19%, την ώρα που για το πετρέλαιο το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται μόλις σε 3%. Μπορεί όμως τα ποσοστά αυτά να είναι ιδιαίτερα μειωμένα σε σχέση με το παρελθόν αλλά δεν παύουν να μεταφράζονται σε 23 δισεκ. ευρώ ετησίως, τα οποία ενισχύουν τη ρωσική οικονομία, εν μέσω μάλιστα του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία.

Θέλοντας να μειωθεί, ει δυνατόν να εξαλειφθεί, αυτό το πολύ μεγάλο ποσό, η Ένωση περιέλαβε στο τελευταίο προτεινόμενο πακέτο κυρώσεων προς τη Ρωσία, το 18ο συνολικά από την έναρξη του πολέμου, το οποίο όμως θα πρέπει να εγκριθεί με ομοφωνία, ξεπερνώντας τους γνωστούς σκοπέλους της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας, διάταξη που απαγορεύει στα κράτη-μέλη να προβαίνουν σε εισαγωγή καυσίμων που διυλίζονται από ρωσικό πετρέλαιο ακόμα και από τρίτες χώρες.

Η νέα νομοθετική πρωτοβουλία και ο στόχος του 2027

Φαίνεται λοιπόν πως πλέον ήρθε η ώρα για το μεγάλο βήμα της ολοκληρωτικής απεξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια: Ο επίτροπος Ενέργειας, Νταν Γιούργκενσεν, παρουσίασε χθες στο Στρασβούργο τη νέα νομοθετική πρόταση της Κομισιόν, η οποία βασίζεται στον οδικό χάρτη που παρουσίασε η ίδια πριν από ένα μήνα, για την καθολική απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και κυρίως από το ρωσικό φυσικό αέριο (αγωγών και LNG) σταδιακά έως το 2027.

Ο κανονισμός που προτείνεται προβλέπει πως τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλουν, μέχρι το τέλους του έτους, εθνικά σχέδια με ακριβή μέτρα και ορόσημα για τη σταδιακή εξάλειψη των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου.

Ειδικότερα, οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου βάσει νέων συμβάσεων θα απαγορευτούν από την 1η Ιανουαρίου 2026. Οι εισαγωγές βάσει υφιστάμενων βραχυπρόθεσμων συμβάσεων θα σταματήσουν έως τις 17 Ιουνίου 2026, εκτός από εκείνες για φυσικό αέριο αγωγών που παραδίδεται σε χώρες που περικλείονται από στεριά και συνδέεται με μακροπρόθεσμες συμβάσεις που θα επιτρέπονται έως το τέλος του 2027. Οι εισαγωγές βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων θα σταματήσουν έως το τέλος του 2027.

«Κανένα κράτος μέλος δεν θα μείνει χωρίς ενέργεια ως αποτέλεσμα αυτής της πρότασης» δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Γιούργκενσεν, ενώ η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τόνισε πως «η Ρωσία έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να μας εκβιάσει χρησιμοποιώντας τους ενεργειακούς της πόρους ως όπλο. Λαμβάνουμε σαφή μέτρα για να κλείσουμε τη στρόφιγγα και να δώσουμε οριστικά το τέλος στην εποχή των ρωσικών ορυκτών καυσίμων στην Ευρώπη».