Δεν μας ακούει κανείς! Μελέτη για το τι πιστεύουν οι νέοι στην Ελλάδα

Το ΒΗΜΑ Intelligence αναλύει τα ευρήματα της πρώτης έρευνας για τους νέους και νέες σε μεγάλη κλίμακα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη από το ίδρυμα Friedrich-Ebert-Stiftung και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).

Τα άτομα ηλικίας 14 έως 29 ετών μιλούν για το παρόν και το μέλλον τους, προτάσσουν την προσωπική πρόοδο, ονειρεύονται ανεξαρτησία, επενδύουν στη μόρφωση και βλέπουν την οικογένεια ως σημείο σταθερότητας. Παράλληλα, νιώθουν ολοένα και πιο απομακρυσμένοι από τα πολιτικά κόμματα, εκφράζουν δυσπιστία απέναντι στο σύστημα και αγωνιούν για ένα αύριο που δείχνει θολό – ειδικά όταν αφορά το μέλλον της Ελλάδας.

Αυτή η μελέτη, σύμφωνα με την Μόνικα Μπέργκ, επιστημονική συνεργάτιδα, στο Friedrich-Ebert-Stiftung της Αθήνας «παρέχει μέσα από έναν τεράστιο όγκο δεδομένων μια πολυεπίπεδη εικόνα του τι απασχολεί τους νέους στην Ελλάδα σήμερα».

Πρόκειται για μία έρευνα με πολύτιμα ευρήματα, καθώς όπως αναφέρει η Κατερίνα Ηλιού, κύρια ερευνήτρια στο ΕΚΚΕ, «διεξήχθη παράλληλα σε 12 χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και έτσι μας δίνεται η ευκαιρία να δούμε τις στάσεις των νέων συγκριτικά με τις γειτονικές χώρες της Ευρώπης, με τις οποίες έχουμε γεωγραφική και πολιτισμική εγγύτητα».

Νέοι και πολιτική 

Η έρευνα καταδεικνύει επίσης, πως οι νέοι/ες στην Ελλάδα ενδιαφέρονται -σε γενικές γραμμές- για την πολιτική αλλά αντίθετα αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τα πολιτικά κόμματα.

Το 16,1% δηλώνει ότι ενδιαφέρεται πολύ για την πολιτική, το 19,6% ότι μάλλον ενδιαφέρεται, το 37,6% ότι βρίσκεται κάπου στη μέση, το 14,9% ότι μάλλον δεν ενδιαφέρεται και τέλος το 11,9% δηλώνει ότι ενδιαφέρεται σε μεγάλο βαθμό για την πολιτική. Παράλληλα, οι άνδρες δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα πολιτικού ενδιαφέροντος από ό,τι οι γυναίκες, με το 39,6% των ανδρών να δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται μάλλον και σε μεγάλο βαθμό, σε σύγκριση με το 31,4% των γυναικών.

Ωστόσο, έχει σημασία ότι οι νέοι μπορεί να προσέρχονται στις κάλπες, αλλά τρέφουν αισθήματα αντιπάθειας για τα μεγάλα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές. Όταν τους ζητήθηκε να πουν πώς αισθάνονται για τα μεγάλα κόμματα στην Ελλάδα, σε μια κλίμακα από το μηδέν έως το δέκα, όπου το μηδέν σημαίνει ότι τα αντιπαθούν έντονα και το δέκα ότι τα συμπαθούν έντονα, όλα τα κόμματα συγκέντρωσαν αρνητικές αξιολογήσεις.

Η ηλικία αποτελεί επίσης παράγοντα που φαίνεται, σύμφωνα με την έρευνα, να συνδέεται με τα επίπεδα πολιτικού ενδιαφέροντος, με τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες να δηλώνουν τα υψηλότερα επίπεδα ενδιαφέροντος. Έτσι, το 31,7% των νέων 14–18 ετών απαντά πως ενδιαφέρεται πολύ και αρκετά για την πολιτική, ποσοστό που αυξάνεται στο 36% για τους νέου/ες 19–24 ετών και στο 39,1% για τους νέους/ες 24–29 ετών. Η έρευνα συγκεκριμένα αναφέρει πως «αν και είναι δύσκολο να πούμε αν αυτές οι διαφορές οφείλονται στην επίδραση του κύκλου ζωής ή σε ενδογενεακές μικροδιαφορές, είναι ωστόσο δηλωτικές του γεγονότος ότι η νεολαία, ως κοινωνική κατηγορία, μπορεί να εμπεριέχει πολλές εσωτερικές διαιρέσεις».

Την ίδια ώρα, οι νέοι θεωρούν πως με όχημα το δικαίωμα ψήφου από την ηλικία των 17 ετών, που ισχύει πλέον, τα πολιτικά κόμματα θα προσπαθήσουν μακροπρόθεσμα να τους χειραγωγήσουν, σε ποσοστό μάλιστα που ανέρχεται σε 50,7%. Παράλληλα, σχετικά με το ίδιο μέτρο, το 34,1% θεωρεί ότι θα έχει ως αποτέλεσμα περισσότεροι νέοι άνθρωποι να πάρουν μέρος στις εκλογές, ενώ το 19,6% απαντά πως θα ωθήσει περισσότερους νέους ανθρώπους να ενδιαφερθούν για την πολιτική ζωή της χώρας.

Οι αντιλήψεις των νέων για τη Δημοκρατία

Παράλληλα, προβληματισμό δημιουργούν τα στοιχεία της έρευνας σχετικά με τη γνώμη που έχουν οι νέοι για τη δημοκρατία, καθώς ένας στους τρεις δεν διστάζει να απαντήσει πως θα πρέπει να έχουμε έναν ισχυρό ηγέτη που δεν θα ασχολείται με το κοινοβούλιο και τις εκλογές, ενώ ένα 14,4% απαντά πως, υπό ορισμένες συνθήκες, η δικτατορία είναι καλύτερη μορφή διακυβέρνησης από τη δημοκρατία. Βέβαια, η στήριξη της δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη παρά την εμφάνιση των παραπάνω αντιδημοκρατικών τάσεων.

Το 67,7% των ερωτηθέντων, άλλωστε, δηλώνει πως οι νέοι πρέπει να έχουν περισσότερες δυνατότητες να εκφράσουν τις απόψεις του στην πολιτική, ενώ το 62,3% απαντά πως σε γενικές γραμμές η δημοκρατία είναι μια καλή μορφή διακυβέρνησης, ενώ το 59,9% πως η δημοκρατία είναι πάντα και υπό οποιεσδήποτε μορφές προτιμότερη από οποιαδήποτε άλλη μορφή διακυβέρνησης. 

Η Μανίνα Κακεπάκη, ερευνήτρια στο ΕΚΚΕ, επισημαίνει πως «η πλειοψηφία των νέων θεωρεί τη δημοκρατία «καλή» ή «προτιμότερη», ένα σημαντικό ποσοστό τη στηρίζει μόνο υπό προϋποθέσεις (π.χ. οικονομική ασφάλεια) ή δηλώνει ανοιχτό σε εναλλακτικές αυταρχικές μορφές εξουσίας».

Στα πλαίσια της έρευνας, έγινε μια σφυγμομέτρηση σχετικά με τις εθνικιστικές στάσεις των νέων. Στις απαντήσεις τους, η απόρριψη της μετανάστευσης είναι εμφανής. Συγκεκριμένα, οι περισσότεροι νέοι/ες (56,8%) διαφωνούν και διαφωνούν σε μεγάλο βαθμό ότι «η Ελλάδα θα πρέπει να δέχεται/υποδέχεται περισσότερους μετανάστες», ενώ ταυτόχρονα εκφράζουν την υπερηφάνεια τους για το ότι «είναι πολίτες της Ελλάδας» (55,8% συμφωνούν και συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό). 

Από την άλλη πλευρά, οι ερωτηθέντες είναι μάλλον απορριπτικοί ως προς το δίκαιο του αίματος (jus sanguinis), με το 46,7% να διαφωνεί με την άποψη ότι «πραγματικός Έλληνας είναι μόνο ένα άτομο με πραγματικό ελληνικό αίμα» και με τη δήλωση ότι «θα ήταν το καλύτερο αν η Ελλάδα κατοικούνταν μόνο από πραγματικούς Έλληνες», παρόλο που περίπου ένας στους τέσσερις συμφωνεί και με τις δύο αυτές δηλώσεις.

Ωστόσο, όπως παρατηρεί η ερευνήτρια Μανίνα Κακεπάκη, «υπάρχει ένα μη πλειοψηφικό μεν αλλά διακριτό ρεύμα που μάλλον αποδέχεται ακροδεξιές αφηγήσεις. Φαίνεται  μάλιστα ότι στις νεότερες ηλικίες της έρευνας (14-18) οι θέσεις αυτές να κερδίζουν μεγαλύτερο έδαφος. Μια υπόθεση είναι ότι σήμερα η πολιτική κοινωνικοποίηση των νεότερων ηλικιών γίνεται σε ένα περιβάλλον «κανονικοποίησης» του ακροδεξιού λόγου: δηλαδή της συνύπαρξης δημοκρατικού λόγου με αυταρχικά και εθνικιστικά στοιχεία. Μια τέτοια συνύπαρξη διευκολύνει το να υιοθετούνται πιο εύκολα τέτοιες θέσεις, στο βαθμό που δεν σοκάρουν πια, αλλά εκφέρονται και γίνονται αποδεκτές στον δημόσιο διάλογο».

Στο ίδιο μήκος κύματος, σε ό,τι αφορά τα ζητήματα εθνικής ταυτότητας, η ερευνήτρια Κακεπάκη εντοπίζει πως «σε μια μερίδα των νέων υπάρχει σύνδεση με βιολογικά ή πολιτισμικά κριτήρια αποκλεισμού», όπως π.χ. η αντίληψη ότι «αληθινοί Έλληνες είναι μόνο όσοι έχουν ελληνικό αίμα» (28,1%), ή η απόρριψη της μετανάστευσης (57%), που δείχνει ξενοφοβικές στάσεις, οι οποίες ταυτίζονται με κλασικές θέσεις της ακροδεξιάς».

Αισιοδοξία για το ατομικό μέλλον, απαισιοδοξία για το εθνικό

Σε ό,τι αφορά τις επιμέρους απαντήσεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αισιοδοξία που έχουν οι νέοι σε ατομικό επίπεδο, συγκριτικά μάλιστα με την απαισιοδοξία που εκδηλώνουν σχετικά με το εθνικό μας μέλλον. Πιο συγκεκριμένα, στην ερώτηση για το ατομικό τους μέλλον, οι νέοι απαντούν πως είναι αισιόδοξοι σε ποσοστό 57,4%, με  ένα 15,5% να δηλώνουν απαισιόδοξοι και το 15% ουδέτεροι. Εκ διαμέτρου αντίθετες είναι όμως οι απαντήσεις όσον αφορά το εθνικό μέλλον, καθώς σε αυτήν την ερώτηση το 49,2% δηλώνει απαισιόδοξο, το 23,9% ουδέτερο και μόλις το 18,9% δηλώνει πως αισιοδοξεί.

Όπως σημειώνει η Κατερίνα Ηλιού, «η αισιοδοξία για το ατομικό μέλλον ως εύρημα μας παρηγορεί, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με το πρόσθετο εύρημα ότι η πλειοψηφία δηλώνει μάλλον ικανοποιημένη από την τρέχουσα ζωή της».

Σε σχέση με τις απαντήσεις που δίνουν τα δύο φύλα, δεν παρατηρείται κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση ως προς τις αντιλήψεις για το προσωπικό μέλλον, ωστόσο, οι άνδρες εκφράζουν μεγαλύτερη αισιοδοξία για το εθνικό μέλλον συγκριτικα με τις γυναίκες. Συγκεκριμένα, η πλειονότητα όσων ελπίζουν ότι το μέλλον της Ελλάδας «θα είναι καλύτερο από τώρα» είναι άνδρες, σε ποσοστό 60%.

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Κατερίνα Ηλιού, «οι οικονομικοί περιορισμοί του οικογενειακού εισοδήματος και η στεγαστική κρίση αντικατοπτρίζουν για τους/ις νέους/ες την αδυναμία του ελληνικού κράτους να τους υποστηρίξει από την πλευρά του. Επίσης, οι ερωτώμενοι/ες μεγάλωσαν μέσα στην οικονομική κρίση και την πανδημία, έτσι τα προηγούμενα χρόνια αυτές οι δυσκολίες των πολιτών προφανώς συζητήθηκαν στις οικογένειές τους. Δεν αισιοδοξούν, λοιπόν για το μέλλον της χώρας, επειδή η εικόνα τους για το παρελθόν, αλλά και τη σύγχρονη οργάνωση της χώρας είναι μάλλον απαισιόδοξη».

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απαντήσεις για τις ανησυχίες των νέων, με τα ζητήματα που δείχνουν να τους φοβίζουν περισσότερο να είναι το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, όπου το 64,5% των ερωτηθέντων απαντά πως ανησυχεί πολύ, η ανεργία, με το 60,7% να δηλώνει προβληματισμένο, ενώ ακολουθεί το συνταξιοδοτικό, όπου ανάλογη στάση έχει το 54,3% . 

Παρακάτω, αλλα με αξιοσημείωτα ποσοστά, βρίσκονται ο πόλεμος (48,8%), η σοβαρή αρρώστια (44,9%), το στεγαστικό (44,9%), το μεταναστευτικό (43,9%) και η βία, σωματική (41,1%) και σεξουαλική (38,5%).

Την ίδια ώρα, η ανεργία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που θεωρούν οι νέοι πως θα αντιμετωπίσει η χώρα μας την επόμενη δεκαετία, καθώς περισσότεροι από έξι στους δέκα νέους/ες τη θεωρούν ως το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα, με μεγάλη διαφορά μάλιστα από τη δεύτερη δημοφιλέστερη απάντηση, που είναι η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα, το 66,4% κατονομάζει την ανεργία ως το πιθανότερο μελλοντικό πρόβλημα για τη χώρα μας, με το 51,3% να απαντά τις δημόσιες υπηρεσίες. Ακολουθεί η διαφθορά με 51,3%, η μετανάστευση με 50,1%, η κλιματική αλλαγή με 50% και οι ανισότητες με 44,5%. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις ερευνήτριες του ΕΚΚΕ, το στοιχείο αυτό αυτό συνάδει με προηγούμενες μελέτες (Κολιαστάσης 2022: 10), στις οποίες η ανεργία έχει καταγραφεί ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα για τους νέους.

Η ανατομία των νέων στην Ελλάδα

Η μελέτη για τη νεολαία στην Ελλάδα φέρνει στο φως πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις αντιλήψεις, στάσεις και τάσεις των νέων.

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Ηλιού, «τα αποτελέσματα συνολικά σκιαγραφούν τους/ις νέους/ες ως μορφωμένους/ες και δραστήριους/ες στα τα πρώτα βήματα για την προσωπική τους ανεξαρτησία, όπως η αναζήτηση απασχόλησης. Κάθε έρευνα που δίνει φωνή στους νέους/ες είναι σημαντική, καθώς μπορεί να μεταφέρει τη γνώμη τους και τις προτεραιότητες που οι ίδιοι/ες θέτουν για τη διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο θέλουν να ζήσουν. Η συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία αποτελεί φορέα του μέλλοντος και για αυτό μας απασχολεί τι σκέφτεται, τι ελπίζει για το μέλλον και τι προτίθεται να κάνει».

Η Μόνικα Μπεργκ υπογραμμίζει πως «οι νέοι δεν είναι καθόλου απολιτικοί, αλλά αντίθετα τείνουν συμμετέχουν και να εκφράζονται πολιτικά εκτός των παραδοσιακών πολιτικών θεσμών. Έχουν μεγάλη ανάγκη να ακούγονται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν οι ανησυχίες τους».