Πρώτη στην κούραση: Η Ελλάδα στην κορυφή της υπερεργασίας

Ενώ για πολλούς Ευρωπαίους πολίτες το Σαββατοκύριακο συνεπάγεται ξεκούραση, οικογενειακές στιγμές, προσωπικό χρόνο ή μικρές αποδράσεις, για έναν στους τρεις εργαζόμενους στην Ελλάδα σημαίνει…δουλειά. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat για το 2023, η χώρα μας καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό μισθωτών που εργάζονται συνήθως τα Σαββατοκύριακα, φτάνοντας το 32,3%, ποσοστό αρκετά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο 22,4%.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της σχετικής κατάταξης των 27 κρατών-μελών της ΕΕ, ακολουθούμενη από την Ιταλία (30,9%) και την Κύπρο (26,4%).

Στον αντίποδα βρίσκονται χώρες όπως η Λιθουανία (3%), η Πολωνία (4,5%) και η Ουγγαρία (6,6%). Σε αυτές τις χώρες η εργασία τα Σαββατοκύριακα αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα της πενθήμερης εργασίας.

Η εργασία σε «άτυπες ώρες» και η ποιότητα της απασχόλησης

Το φαινόμενο της εκτεταμένης εργασίας συνδέεται με ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Η υπέρβαση του θεσμοθετημένου χρόνου εργασίας συνεπάγεται ένα ριζικό μετασχηματισμό των συνθηκών εργασίας. Η ευρύτερη οικονομική επισφάλεια οδηγεί σε πρακτικές υπερεργασίας με στόχο μια μικρή προσαύξηση στο μισθό των εργαζομένων. Το διαθέσιμο εισόδημα από την πενθήμερη εργασία φαίνεται να μην επαρκεί.

Συν τις άλλοις, η υπερεργασία συχνά μπορεί να γίνεται ακόμα και άτυπα, χωρίς να αμοίβεται όπως προβλέπει ο νόμος. Χρήζει περαιτέρω έρευνας πόσοι εργάζονται χωρίς να πληρώνονται έξτρα Σάββατο και Κυριακή.

«Δουλεύουμε για να ζούμε ή ζούμε για να δουλεύουμε;»

Η ρευστοποίηση των ορίων μεταξύ του επαγγελματικού και του προσωπικού χρόνου φέρνει στο προσκήνιο και ζητήματα ψυχικής υγείας. Η υπερεργασία διαταράσσει την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής με αποτέλεσμα μια πραγματική δυσκολία για συναισθηματική ανθεκτικότητα.

Μιλώντας στο ΒΗΜΑ η Ευτυχία Κ. (εργαζόμενη στην εστίαση, ετών 38) κοντολογίς έθεσε το ερώτημα: «Δουλεύουμε για να ζούμε ή ζούμε για να δουλεύουμε;».

Σύμφωνα με το διεθνές πλαίσιο της UNECE για την Ποιότητα της Απασχόλησης, η εργασία σε «άτυπες ώρες» — όπως βράδυ, νύχτα και Σαββατοκύριακο — σχετίζεται συνολικότερα με τον χρόνο εργασίας αλλά και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.

Η παρατεταμένη εργασία σε τέτοιες ώρες επιδρά αρνητικά στην ψυχική υγεία, τον ύπνο, τις κοινωνικές σχέσεις και την προσωπική ζωή. Επιπλέον, συχνά δεν συνοδεύεται από πρόσθετες απολαβές ή επαρκή κοινωνική προστασία — ειδικά για τους ελεύθερους επαγγελματίες ή όσους απασχολούνται σε θέσεις με επικινδυνότητα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η εργασία τις Κυριακές σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων υγείας και μειωμένης ισορροπίας μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής.

Οι αυτοαπασχολούμενοι δεν έχουν ρεπό

Το φαινόμενο της εργασίας το Σαββατοκύριακο είναι ακόμα πιο έντονο για τους αυτοαπασχολούμενους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, σχεδόν οι μισοί (46,7%) αυτοαπασχολούμενοι με υπαλλήλους και το 37,8% των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση εργάζονται τα Σαββατοκύριακα.

«Το καλοκαίρι δεν υπάρχει Σαββατοκύριακο. Η ξεκούραση πάει για το χειμώνα».

Πρόκειται κυρίως για επαγγελματίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων, εργαζόμενους στον τουρισμό, στην εστίαση, στις υπηρεσίες, στα ιατρεία και τα εργαστήρια, που λειτουργούν σε αγορές με αυξημένο ανταγωνισμό και περιορισμένες άδειες. Η εργασία το Σαββατοκύριακο, σε αυτές τις περιπτώσεις φαίνεται πως αποτελεί μονόδρομο για την επιβίωση αυτών των επιχειρήσεων.

Ποιοι επαγγελματικοί κλάδοι δουλεύουν περισσότερο;

Η στατιστική ανάλυση ανά επαγγελματική ομάδα φέρνει στο φως κρίσιμα στοιχεία. Σύμφωνα με την Eurostat, τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται για τους εργαζόμενους στον κλάδο της γεωργίας, τη δασοκομία και την αλιεία (49,5%), στους υπαλλήλους πωλήσεων και εξυπηρέτησης (48,9%), αλλά και στα λεγόμενα «βασικά επαγγέλματα» (26,7%), όπως καθαριστές, τεχνίτες ή προσωπικό φύλαξης.

Σε ό,τι αφορά την ελληνική πραγματικότητα, ιδιαίτερα συχνή καταγράφεται η εργασία τα Σαββατοκύριακα σε επαγγέλματα όπως οι εργαζόμενοι σε εστιατόρια και καφετέριες, οδηγοί ταξί και φορτηγών, εργαζόμενοι σε σούπερ μάρκετ και τουριστικές μονάδες, αλλά και σε ελεύθερους επαγγελματίες που εξυπηρετούν πελάτες εκτός τυπικού ωραρίου.

Ο Δημήτρης Μ. (43 ετών, οδηγός τουριστικού λεωφορείου στην Σαντορίνη) μοιράστημε την εμπειρία του με ΤΟ ΒΗΜΑ ως εργαζόμενος για πολλά χρόνια στον κλάδο του τουρισμού. «Το καλοκαίρι δεν υπάρχει Σαββατοκύριακο. Η ξεκούραση πάει για το χειμώνα».

Η Ελλάδα πρώτη και στην υπεργασία

Η Ελλάδα καταγράφει επίσης από τα υψηλότερα ποσοστά συνολικού χρόνου εργασίας στην ΕΕ. Σύμφωνα με την Eurostat, ο μέσος εβδομαδιαίος χρόνος εργασίας στη χώρα ανέρχεται σε 39,8 ώρες, έναντι 36,1 ωρών στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και αυτό χωρίς να υπολογίζονται οι «αόρατες ώρες» της τηλεργασίας ή των εργατοωρών πέρα από την εκάστοτε σύμβαση εργασίας.

Η στατιστική εικόνα επιβεβαιώνει αυτό που γνωρίζουν ήδη χιλιάδες εργαζόμενοι στην πράξη: στην Ελλάδα σε ορισμένους κλάδους -ειδικά στον τουρισμό το καλοκαίρι- το ρεπό φαντάζει με προνόμιο.

Όπως αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Ελένη Λ. (29 ετών, ρεσέψιονιστ σε ξενοδοχείο): «Είναι σαν να ζεις σε άλλη πραγματικότητα. Όταν δουλεύεις συνεχώς Σαββατοκύριακα, χάνεις την κοινωνική σου ζωή. Οι φίλοι σου κανονίζουν εκδρομές κι εσύ μετράς τις ώρες μέχρι να σχολάσεις».

Δυσμενής εργασιακή πραγματικότητα

Η εργασία τα Σαββατοκύριακα στην Ελλάδα συνδέεται βαθιά με το μοντέλο ανάπτυξης, την τουριστική οικονομία, αλλά και την απουσία ισχυρών πλαισίων εργασιακής προστασίας.

Καίρια ερωτήματα. Πόσο αντέχει ένας εργαζόμενος να δουλεύει χωρίς ξεκούραση; Τι σημαίνει ελεύθερος χρόνος για την κοινωνία του σήμερα;