Ιδού μια ωραιότατη ιδέα για μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Ενα δάσος, κακοποιημένο, τραυματισμένο, καμένο, αφημένο στη μοίρα του, κάνει μήνυση στην πολιτεία. Καλεί μάρτυρες, γίνεται σούσουρο στα μίντια, influencers το υποστηρίζουν, δίνει εικονικές συνεντεύξεις και εν τέλει δικαιώνεται πανηγυρικά. Κατά την έξοδό του από το δικαστήριο ο δικηγόρος του δάσους αναφωνεί: «Ενα μικρό βήμα για το δάσος μας, ένα μεγάλο βήμα για τον πλανήτη μας».

Πώς μπορεί όμως ένα στοιχείο της φύσης να επικαλεστεί ανθρώπινα δικαιώματα και μάλιστα μέσω του νομικού συστήματος; Αυτό θα είναι σπαζοκεφαλιά για τον συγγραφέα, εάν θέλει να δώσει και μια αληθοφανή εξήγηση. Ή μήπως δεν είναι έτσι; Μήπως γίνονται πράγματα που δεν τα φανταζόμασταν ούτε ως μυθοπλασίες;

Διαβάζω άρθρο της Elizbeth Kolbert σε πρόσφατο τεύχος του «New Yorker»: Οπως το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης κεντρικής Φλόριντα, η λίμνη Mary Jane βρίσκεται υπό πίεση, λόγω της αλόγιστης ανάπτυξης. Η κομητεία Orange, η οποία περιλαμβάνει τη λίμνη, την πόλη του Ορλάντο και μεγάλο μέρος του Disney World, είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες κομητείες στη Φλόριντα και η Φλόριντα είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες Πολιτείες των ΗΠΑ. Μια ανάπτυξη που σχεδιάστηκε για μια τοποθεσία ακριβώς βόρεια της Mary Jane θα μετατρέψει 1.900 στρέμματα υγροτόπων, πευκοδάσους και κυπαρισσιών σε σπίτια, χλοοτάπητες και κτίρια γραφείων.

Σε μια προσπάθεια να προστατεύσει τον εαυτό της, η Mary Jane κάνει μήνυση. Η λίμνη έχει καταθέσει υπόθεση στο δικαστήριο της Πολιτείας της Φλόριντα, μαζί με τη λίμνη Χαρτ, το έλος του νησιού Crosby και δύο ρυάκια. Σύμφωνα με νομικά έγγραφα που υποβλήθηκαν τον Φεβρουάριο, η ανάπτυξη θα «επηρέαζε αρνητικά τις λίμνες και τα έλη που συμμετέχουν σε αυτή τη δράση», προκαλώντας καταστροφές που είναι «συγκεκριμένες, διακριτές και χειροπιαστές».

Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της ιστορίας τους, οι άνθρωποι θεωρούσαν τους εαυτούς τους εξαρτημένους από το περιβάλλον τους. Τα ποτάμια και τα βουνά είχαν τον τελευταίο λόγο.

Κάτι που βέβαια έχει αλλάξει δραματικά. Τη γη που μας δόθηκε την ξεζουμίσαμε και την ξεζουμίζουμε. Πόλεμοι γίνονται για τα ορυκτά πλούτη που έχουν ημερομηνία λήξεως και πιθανόν ήδη είναι δυνατόν να αντικατασταθούν με ήπιες μορφές ενέργειας. Ο άνθρωπος σφάζεται για τα αγαθά της γης μέχρι να τα εξαντλήσει. Ενεργειακός πόλεμος. Ταυτόχρονα, προσπαθεί με νόμους και κυρώσεις να αποτρέψει το κακό που έρχεται μαθηματικά πλέον. Δεν μπορεί και το common good, το συλλογικό αγαθό, όπως ο αέρας, η λίμνη, το δάσος, να εξασκήσει και αυτό τα δικαιώματά του;

Κι όμως, η λίμνη δεν είναι η πρώτη διδάξασα. Της Mary Jane έχουν προηγηθεί στο δικαστήριο διάφορα ζώα, συμπεριλαμβανομένου του Happy, ενός ελέφαντα που ζει στον ζωολογικό κήπο του Bronx, και του Justice, ενός αλόγου Appaloosa Cross το οποίο ο ιδιοκτήτης παραμέλησε. Υπήρξαν επίσης αρκετές υποθέσεις από ολόκληρα είδη. Για παράδειγμα, η παλίλα, ένα πουλί υπό εξαφάνιση, μήνυσε επιτυχώς το Τμήμα Γης και Φυσικών Πόρων της Χαβάης επειδή επέτρεψε σε άγριες κατσίκες να βόσκουν στο τελευταίο κομμάτι του οικοτόπου που του είχε απομείνει.

Ωστόσο, η περίπτωση της Mary Jane είναι μοναδική. Ποτέ πριν ένα άψυχο κομμάτι της φύσης δεν προσπάθησε να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του σε μια αίθουσα δικαστηρίου.

Μπορούν τα «φυσικά αντικείμενα», όπως οι λίμνες και τα δέντρα, να έχουν δικαιώματα; Ναι. Η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα και συνέβη πριν από μισό αιώνα, Πρωταγωνιστής, ένας καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, ο Christopher Stone. Το φθινόπωρο του 1971 ο Stone έδωσε μια διάλεξη με θέμα την εξέλιξη των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας με την πάροδο του χρόνου. Οι φοιτητές ψιλοκουτουλούσαν. Ετσι, αποφάσισε να ανάψει το φιτίλι. Τι θα συνέβαινε, ρώτησε, εάν ο νόμος εξελισσόταν περαιτέρω ώστε να παραχωρεί δικαιώματα, ας πούμε, σε δέντρα ή ακόμα και σε βράχους; «Αυτό το μικρό πείραμα σκέψης», θυμάται αργότερα, προκάλεσε «ξαφνική αναταραχή».

Στο ίδιο άρθρο του «New Yorker» διαβάζουμε: Η αντίρρηση ότι τα ρέματα και τα δάση δεν μπορούν να έχουν εκπροσώπηση, επειδή δεν μπορούν να μιλήσουν, κατά την άποψη του Stone, αντιμετωπίστηκε εύκολα. «Ούτε οι εταιρείες μπορούν να μιλήσουν» παρατήρησε. «Ούτε τα κράτη, τα κτήματα, τα νήπια, οι ανίκανοι, οι δήμοι ή τα πανεπιστήμια μπορούν». Και όμως, αυτές οι οντότητες εκπροσωπούνταν σε μεγάλο βαθμό – κάποιοι θα μπορούσαν να πουν υπερεκπροσωπούνται – στα δικαστήρια.

«Λαμβάνουμε αποφάσεις για λογαριασμό και προς τα υποτιθέμενα συμφέροντα άλλων, καθημερινά» έγραψε ο Στόουν. «Αυτοί οι «άλλοι» είναι συχνά πλάσματα των οποίων οι επιθυμίες είναι πολύ λιγότερο επαληθεύσιμες και ακόμη πολύ πιο μεταφυσικές στη σύλληψη από τις επιθυμίες των ποταμών, των δέντρων και της γης». Οραματίστηκε ένα σύστημα κηδεμονίας, με το οποίο «ένας φίλος ενός φυσικού αντικειμένου», θεωρώντας ότι κινδυνεύει, θα μπορούσε να προσφύγει σε δικαστήριο για να το εκπροσωπήσει. Ο κηδεμόνας θα μπορούσε να προσπαθήσει να αποτρέψει ή να απαιτήσει αποκατάσταση για φθορές και ζημίες που δεν είχαν μετρήσιμο ανθρώπινο κόστος, όπως «η απώλεια από το πρόσωπο της γης ειδών εμπορικά άχρηστων πτηνών» ή «η εξαφάνιση μιας περιοχής άγριας φύσης».

Αν αρχίσουμε να παίρνουμε τον Stone στα σοβαρά, είναι δύσκολο να το σταματήσουμε. Το να δίνεις στη φύση λόγο δεν είναι καθόλου ριζοσπαστικό ή πρωτότυπο. Στο μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας, οι άνθρωποι θεωρούσαν τους εαυτούς τους εξαρτημένους από το περιβάλλον τους. Μόνο τα τελευταία εκατοντάδες χρόνια μάς φαίνεται αυτονόητο οι άνθρωποι να κόβουν δάση, να αποξηραίνουν λίμνες και να σπάζουν βουνά επειδή έτσι τους αρέσει. Αυτή η σχέση με το περιβάλλον είχε ως αποτέλεσμα την άνευ προηγουμένου, αν και άνισα κατανεμημένη, ανθρώπινη ευημερία. Από την άλλη, έχει ημερομηνία λήξης. Εχει επίσης φέρει την τήξη των πάγων, τις θαλάσσιες νεκρές ζώνες, τους αυξανόμενους ρυθμούς εξαφάνισης και την προοπτική παγκόσμιας οικολογικής κατάρρευσης. Είναι σαν να καταστρέφεις το σπίτι σου.

Οπως είπε ο Αντόνιο Γκουτιέρες, ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, όταν κυκλοφόρησε η τελευταία διεθνής έκθεση για το κλίμα, «βαδίζουμε σταθερά σε έναν αβίωτο κόσμο».

Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.