Ο Μάης του 1968 ήταν μια θυελλώδης εποχή με ξεχωριστή θέση στην ιστορία του ύστερου εικοστού αιώνα και μοναδικό αποτύπωμα στον ψυχισμό και στη διανοητική και πολιτική συγκρότηση της γενιάς που τον δημιούργησε. Η εκρηκτική κοινωνική και νεανική ενέργεια που πλημμύρισε τη Γαλλία –κυρίως το Παρίσι –διαπότισε την εικόνα των γεγονότων, τις μυριάδες νοσταλγικές αναπαραστάσεις αλλά και τις (αποτυχημένες) απόπειρες επανάληψής τους στις επόμενες δεκαετίες.
Οι πολλές ερμηνευτικές του Μάη αναδεικνύουν την πολυσημία του. Αναμφίβολα η ανάδειξη των φοιτητών και των νέων σε συλλογικό υποκείμενο στη μεταπολεμική Δύση διαμόρφωσε τις συνθήκες για έναν νέο πρωταγωνιστή της Ιστορίας. Η αίσθηση μιας βαθιάς κρίσης των μορφών εξουσίας και του πολιτικού, πνευματικού και ακαδημαϊκού κατεστημένου γενικεύθηκε ανάμεσα σε νέους/-ες που δεν είχαν βιώσει τις προηγούμενες σκληρές εμπόλεμες δεκαετίες και αναζητούσαν άλλο μέτρο σύγκρισης της κοινωνικής και πολιτικής εμπειρίας.

Στο στόχαστρο κάθε μορφή κομφορμισμού

Η αμφισβήτηση των παγιωμένων κοινωνικών ρόλων και του κοινωνικού συντηρητισμού, κυρίως στις ερωτικές και σεξουαλικές σχέσεις και κυρίως από την πλευρά των γυναικών, έθεσε τελικά στο στόχαστρο κάθε μορφή κομφορμισμού. Από αυτή την πλευρά, μια ευρύτερη τάση ανατροπής εξουσιαστικών ρόλων και δομών αναδύθηκε. Συνταιριάστηκε σταδιακά με κοινωνικά, εργασιακά και συνδικαλιστικά αιτήματα αλλά και με το αντιπολεμικό και αντιιμπεριαλιστικό ρεύμα της εποχής. Ο Μάης του 1968 έγινε έτσι το μεγάλο εργαστήριο των μεταπολεμικών μορφών διαμαρτυρίας και συνέδεσε τη «γαλλική εξέγερση» με μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, όπως ο πόλεμος στο Βιετνάμ, οι φυλετικές διακρίσεις, οι φοιτητικές διεκδικήσεις, οι αναζητήσεις της κριτικής διανόησης. Χρησιμοποίησε τα λεξιλόγια μιας ευρείας –και ευρύχωρης –Αριστεράς με πολλές εσωτερικές αντιφάσεις, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τη στενή αντίληψη της αριστερής ορθοδοξίας αλλά και τον γραφειοκρατικό κομμουνισμό. Συνδέθηκε έτσι έμμεσα και με την πικρή Ανοιξη της Πράγας.
Οι μορφές και οι τρόποι πολιτικής κινητοποίησης, οι πρακτικές διαμαρτυρίες, τα συνθήματα, οι αφίσες του Atelier Populaire, τα ντυσίματα και οι συμπεριφορές ήταν ανεξέλεγκτα, απρόβλεπτα και συχνά άγρια. Αν και η τηλεόραση δεν κάλυψε ευρέως τα γεγονότα, οι οπτικοακουστικές τους αποτυπώσεις, κυρίως οι φωτογραφίες και τα ηχητικά ντοκουμέντα στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, πολλαπλασίασαν την εικόνα και την ηχώ του Μάη. Η βία των αστυνομικών δυνάμεων και η απόπειρα καταστολής συνέβαλαν στην περαιτέρω κλιμάκωση των γεγονότων. Αν και ορισμένοι μελετητές αμφισβητούν την ένταση της αστυνομικής βίας και της καταστολής, δεν πρέπει να λησμονείται ότι η εμπειρία των περισσότερων νέων της δεκαετίας του ’60 στη Γαλλία δεν συγκρίνεται με εκείνη όσων είχαν ζήσει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ούτε και όσων ζούσαν σε χώρες όπου η καταστολή ήταν ευρεία και μακρόχρονη, π.χ. Ελλάδα ή Λατινική Αμερική.

Η γενική απεργία στις 13 Μαΐου του 1968 που ακολούθησε τα οδοφράγματα και τις συγκρούσεις με την Αστυνομία στο Καρτιέ Λατέν προκάλεσε μια αίσθηση γενικής παράλυσης, ενώ ταυτόχρονα καλλιέργησε το ενδεχόμενο της αποσταθεροποίησης της πολιτικής εξουσίας αλλά και μιας ευρύτερης κοινωνικής μεταμόρφωσης. Αυτή η διάσταση δεν πρέπει να συσκοτίζεται πίσω από τις μεταγενέστερες αποτιμήσεις του Μάη που εστιάζουν κυρίως σε μεταβολές ηθών, αξιακών προτύπων και συμπεριφορών, πολιτισμικών πρακτικών, έμφυλων και κοινωνικών ρόλων. Οι τελευταίες αποτελούν αναμφίβολα σημαντική παρακαταθήκη αλλά συνταιριάστηκαν με ευρύτερα πολιτικά, κοινωνικά και συνδικαλιστικά αιτήματα και διεκδικήσεις. Η Ναντέρ ήταν ένας από τους χώρους αυτής της συνάντησης, ένα πανεπιστήμιο των προαστίων με νέους από τα μεσαία στρώματα, περιτριγυρισμένους από τις εργατικές συνοικίες και τους συνοικισμούς των μεταναστών από τη Νότια Ευρώπη και το Μαγκρέμπ σε μια εποχή με νωπές ακόμη τις μνήμες του πολέμου στην Αλγερία.

Η λήξη της απεργίας ύστερα από διαπραγματεύσεις, η «παλινόρθωση» της γκωλικής Δεξιάς μετά τις εκλογές του καλοκαιριού και η ανέφελη έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς τον Σεπτέμβριο άφησαν τον Μάη πίσω τους. Σταδιακά πολλοί κληρονόμοι και άλλοι τόσοι αρνητές εμφανίστηκαν. Η άνοιξη του 1968 άλλοτε εξιδανικεύθηκε ως μοναδική δημιουργός κάθε πρωτοποριακού κινήματος αμφισβήτησης και άλλοτε επικρίθηκε ως εργαστήριο κατασκευής του ατομικιστικού πνεύματος του ύστερου εικοστού αιώνα ή ως απολιτική δράση που εδραίωσε τον μεταβιομηχανικό καπιταλισμό. Αυτή η τελευταία, εξ αριστερών κριτική δεν φαίνεται να έπεισε τους εκ δεξιών επικριτές του Μάη. Σχετικά πρόσφατα, η εκθεμελίωση του πνεύματος του 1968 προβλήθηκε από πολιτικούς όπως ο Νικολά Σαρκοζί ως τμήμα του «σχεδίου εξυγίανσης» της γαλλικής και ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η ένταση της βιωμένης εμπειρίας όμως, η δύναμη της ζωηρής εικόνας και του άγριου, ανυπότακτου λόγου του Μάη, η νεανική ενέργεια, που ακόμα ξεχειλίζει έπειτα από πενήντα χρόνια, δείχνουν το ανεξίτηλο στίγμα εκείνης της πρωτόγνωρης και έντονης θύελλας. Ηταν μια ανοιξιάτικη θύελλα που ξέπλυνε στο διάβα της τη σκόνη και τη σκουριά των ημερών.

Η κυρία Εφη Γαζή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ