Ιστορίες μαυρίσματος

Η έννοια της «εικονικής πραγματικότητας» δεν είναι μόνον εκείνη που γνωρίσαμε μέσα από τους υπολογιστές. Είναι και η άλλη, που ζούμε στην καθημερινότητά μας και έχει να κάνει με το αν η εμφάνισή μας εναρμονίζεται με την κρατούσα αισθητική αντίληψη. Ιδιαίτερα στις μέρες των καλοκαιρινών διακοπών, το να είσαι άσπρος/άσπρη σαν το γάλα ενώ όλοι γύρω σου μοιάζουν με μπακιρένιο μπρίκι ελλοχεύει τη δυστυχία της σχεδόν ρατσιστικής απόρριψης. Είναι αιτιολογημένη αυτή η κρατούσα αισθητική; Αδιάφορο: Οσο η λαχτάρα της συμμετοχής στη σοκολατένια εικονική πραγματικότητα συνεχίζει να φέρνει δισεκατομμύρια στα ταμεία των συναφών βιομηχανιών, το κρυφορατσιστικό αυτό πάρτι θα συνεχίζεται. Ας δούμε λοιπόν πώς μας προέκυψε αυτή η χρωμοδερμική μόδα διαρκείας, αλλά και το τι πραγματικά σημαίνει για το δέρμα μας.

Κάπου εκεί στην απαρχή της Ιστορίας, οι υπόλοιποι των ανθρώπων είδαν τους Ελληνες να εξυμνούν το ανθρώπινο σώμα στα αγάλματά τους, απελευθερώνοντάς το σχεδόν πάγια από τα ρούχα του. Και όταν άκουσαν ότι οι νεαρές Σπαρτιάτισσες αθλούνταν καθημερινά ημίγυμνες… ε, τότε σίγουρα υπέθεσαν ότι και τα καλοκαίρια τους θα ήταν καλοκαίρια γυμνιστών.

Το λοιπόν, πρόκειται περί παρεξήγησης. Αν εξαιρέσουμε την εικονική πραγματικότητα που έχτιζε η εξιδανικευμένη τέχνη της Αθήνας και οι γυμναστικές επιδείξεις της στρατοκρατούμενης Σπάρτης, στην καθημερινότητα των ελληνικών πόλεων κυριαρχούσε η εικόνα της Ταναγραίας: οι καθωσπρέπει κυρίες βολτάριζαν κρατώντας ομπρέλες και άφηναν τον ήλιο να σιγοψήνει τις χωριάτισσες ή τις σκλάβες στα χωράφια τους. Το χρώμα του μπρούντζου δεν ήταν για αυτές διόλου θελκτικό. Αντίθετα, με το που φύσαγε ο λίβας και οι άνδρες ξεκινούσαν τους πολέμους τους, αυτές παστώνονταν με κρέμες προσώπου για να γλιτώσουν από τις φακίδες. Το κακό είναι ότι, για να κρατήσει η μάσκα προσώπου, ανακάτευαν στο μείγμα μόλυβδο. Και ο μόλυβδος έχει την κακή συνήθεια να απορροφάται από το δέρμα και να αργοβυθίζεται στο σώμα. Και έτσι, κάποια στιγμή, οι κοκέτες της αρχαιότητας έφευγαν πρόωρα από τη ζωή, χωρίς να ξέρουν το γιατί.

Μιμούμενες τις Ελληνίδες, την ίδια συνταγή προστασίας από τον ήλιο ακολούθησαν και οι Ρωμαίες. Μάλιστα εκείνες, επιδιώκοντας την απόλυτα λευκή επιδερμίδα, έπαιξαν με κάτι ακόμη πιο δραστικό και επικίνδυνο: το αρσενικό. Οπότε, πέθαιναν δηλητηριασμένες αλλά… λευκές.

Η ίδια αντίληψη περί υπεροχής του λευκότερου λευκού επικράτησε και τα επόμενα δύο μιλένια. Κορυφώθηκε μάλιστα στα χρόνια της αποικιοκρατίας των Ευρωπαίων στην Αφρική και στην Ασία, όταν οι σκουρόδερμοι άνθρωποι θεωρούνταν διανοητικά υποδεέστεροι. Με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης, οι ομπρέλες φθήνυναν και διαδόθηκαν, περνώντας από τα χέρια των κυριών της αριστοκρατίας και σε εκείνα κάθε γυναίκας «καθωσπρέπει». Το ηλιοκαμένο δέρμα συνέχισε να είναι ένδειξη χειρωνακτικής εργασίας στην ύπαιθρο, άρα και… κατώτερης τάξης.

Η πρώτη αποκαθήλωση του λευκού δέρματος προήλθε από τους επιστήμονες: το 1893, ο ισλανδοδανός ιατρός Νιλς Φίνσεν (Niels Finsen) δημοσίευσε την πρώτη εργασία του για «τις επιδράσεις του φωτός στο δέρμα» και το 1903 βραβεύτηκε με το Νομπέλ Φυσιολογίας για τη φωτοθεραπεία ασθενειών όπως η δερματική φυματίωση και ο ραχιτισμός. Η θεωρία του ότι το κλειδί όλων ήταν η βιταμίνη D, η οποία ατονεί όταν δεν μας βλέπει ο ήλιος, έπεισε μέσα σε μια δεκαετία την ανώτερη τάξη των Ευρωπαίων ότι η ηλιοθεραπεία είναι επωφελής για την υγεία.

Φωτογραφία «πιονιέρων της ηλιοθεραπείας», του 1925

Ακόμη όμως και ως συνιστώμενο από τον ιατρό, το μαύρισμα δεν θα γινόταν μόδα αν δεν συνέβαινε ένα ατύχημα: Το 1929, η γνωστή σχεδιάστρια μόδας Κοκό Σανέλ επισκέφθηκε τη Γαλλική Ριβιέρα και… κάηκε από τον ήλιο. Επιστρέφοντας στο Παρίσι δήλωσε στον κύκλο της ότι «η γυναίκα του 1929 οφείλει να είναι μαυρισμένη –ένα χρυσό μαύρισμα είναι σικ». Η δήλωση αυτή συνέπεσε με την τότε υστερία των Παριζιάνων για την αμερικανίδα τραγουδίστρια Ζοζεφίν Μπέικερ, που ήταν σοκολατόχρωμη από φυσικού της. Καθώς μάλιστα ο αρωματοποιός Ζαν Πατού είχε πρόσφατα παρουσιάσει το πρώτο λάδι μαυρίσματος –το Huile de Chaldee –οι παραλίες γέμισαν σύντομα από κοπέλες που λιάζονταν πλέον σαν σταφίδες. Πάντως, η ηλιοθεραπεία μετατράπηκε σε «πανδημία» όλων των φύλων και φυλών του ανθρώπου μόνο μετά το 1946, οπόταν πρωτοεμφανίστηκε το μινιμαλιστικό μαγιό τύπου μπικίνι.

Οπως γνωρίζει κάθε καλός μαθητής Βιολογίας, το σκούρο χρώμα του δέρματος οφείλεται στη μελανίνη, που παράγουν συγκεκριμένα κύτταρα, τα μελανοκύτταρα. Ο ρόλος της μελανίνης είναι να προστατεύει το δέρμα μέσω απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας. Ο λόγος είναι ότι όταν οι ακτινοβολίες UVA και UVB του ηλιακού φωτός είναι ισχυρές προκαλείται άμεση και έμμεση ζημιά στο DNA μας, έως και καρκίνος. Το φυσικό λοιπόν μαύρισμα είναι μια ασπίδα προστασίας που ανέπτυξε ο ανθρώπινος οργανισμός, προσαρμοζόμενος στο περιβάλλον του. Αλλά τι συμβαίνει όταν η ασπίδα αυτή διεγείρεται τεχνητά;

Η πιο γνωστή μας παρενέργεια είναι αυτή του «κακού ψησίματος»: εμπιστευόμενοι υπερβολικά τα αντηλιακά μας, μένουμε υπερβολικά εκτεθειμένοι στον ήλιο και άμεσα αποκτούμε εγκαύματα ή, μακροπρόθεσμα, προσκαλούμε τον καρκίνο στο δέρμα μας. Μια διόλου γνωστή παρενέργεια είναι εκείνη του ξεγελάσματος του εγκεφάλου μας: το άλειμμα με αντηλιακό πείθει το μυαλό μας ότι δεν χρειάζεται να παραγάγει βιταμίνη D, με αποτέλεσμα να αποκτήσουμε σταδιακά δερματίτιδες και άλλα προβλήματα που δεν φανταζόμασταν.

Η επόμενη δέσμη προβλημάτων υγείας προκύπτει από την εμμονή μας για ολοκληρωτικό μαύρισμα στο ήλιο, ή και μαύρισμα χωρίς ήλιο. Ξεκίνησε από την επιθυμία να μην έχουμε άσπρα μπαλώματα στις περιοχές που κάλυπτε το μαγιό και έφτασε στην ακρότητα τού να δείχνουμε ότι «μόλις γυρίσαμε από διακοπές» ακόμη κι όταν χιονίζει. Ποιοι είναι οι συνεργοί μας στη νέα αυτή εικονική πραγματικότητα; Οι συσκευές τεχνητής ηλιοθεραπείας και οι αλοιφές αυτομαυρίσματος.

Οι πρώτες –τα γνωστά Solarium –έχουν διαδοθεί τόσο πολύ ώστε να υπολογίζεται ότι μία στις τρεις Αμερικανίδες μαυρίζει πλέον σε Solarium, όλο τον χρόνο. Εκείνο που δεν γνωρίζουν όλες αυτές οι πελάτισσες του τεχνητού ήλιου είναι ότι το Solarium αυξάνει κατά 87% τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος στις ηλικίες κάτω των 35 ετών.

Οι αλοιφές αυτομαυρίσματος εμφανίστηκαν αρκετά νωρίς –από τη δεκαετία του ’50, με την αλοιφή Man-Tan. Από τότε έως και σήμερα έχουν κυκλοφορήσει δεκάδες σκευάσματα, που εντάσσονται κυρίως στις εξής κατηγορίες: βαφές (ναι… βαφές), επιταχυντές μαυρίσματος (βασιζόμενοι στην τυροσίνη ή το ψωραλένιο) και σπρέι μαυρίσματος που διεγείρουν πρωτεΐνες του δέρματος (βασιζόμενα στη διϋδροξυακετόνη, την ερυθρουλόζη, την αφαμελανοτίδη ή μελανοτάνη 1 και τη μελανοτάνη 2). Για τις περισσότερες από αυτές τις ουσίες είναι είτε άγνωστο ακόμη το τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν στην υγεία μας ή έχουν ήδη αποδειχθεί καρκινογόνες (όπως το ψωραλένιο).

Το σίγουρο είναι ότι στις ΗΠΑ, από τη δεκαετία του ’60 έως την τωρινή, έχει επιμετρηθεί αύξηση 800% στις γυναίκες και 400% στους άνδρες των θυμάτων μελανώματος –του πιο θανατηφόρου καρκίνου του δέρματος. Αν νομίζετε ότι αυτό είναι άσχετο με την επικράτηση της άκρατης ηλιοθεραπείας… συνεχίστε το ψήσιμο.