Το 2014 η Europol έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με υπόπτους για την εκτέλεση τρομοκρατικών πράξεων στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων «ξένων μαχητών» που είχαν ταξιδεύσει στη Συρία και στο Ιράκ. Η πρωτοβουλία αυτή, με την ονομασία «Focal Point Travelers», είχε σκοπό να ενθαρρύνει τη συλλογή, την ανάλυση και το μοίρασμα πληροφοριών ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ περί της στρατολόγησης και των κινήσεων τζιχαντιστών. Ωστόσο, η Europol δεν έλαβε ποτέ τη βοήθεια που ανέμενε. Μόλις έξι κράτη συνέδραμαν στην πρωτοβουλία αυτή.
Το περιστατικό αυτό είναι χαρακτηριστικό των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η πανευρωπαϊκή συνεργασία σε επίπεδο πληροφοριών, αστυνομίας και μυστικών υπηρεσιών, οι οποίες έχουν έλθει και πάλι στην επιφάνεια μετά τις πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ έκανε λόγο για μια «Ενωση Ασφαλείας» ώστε η ΕΕ να θωρακιστεί εν όψει μελλοντικών επιθέσεων. Δεν είναι απολύτως σαφές τι σημαίνει αυτό, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Συνθήκη της Λισαβόνας θέτει περιορισμούς.
Ανησυχίες


Τα χτυπήματα στο διεθνές αεροδρόμιο και στο μετρό της βελγικής πρωτεύουσας θα μπορούσαν να εγείρουν ζητήματα σε τριπλό επίπεδο, εκμυστηρεύονται στο «Βήμα» κοινοτικοί αξιωματούχοι.
Το πρώτο, πρακτικής φύσεως, είναι η ενίσχυση της πανευρωπαϊκής συνεργασίας σε επίπεδο πληροφοριών και διωκτικών αρχών.
Το δεύτερο σχετίζεται με την ανάδειξη της αναγκαιότητας καλύτερης φύλαξης των εξωτερικών συνόρων με σκοπό την καλύτερη προστασία της Ζώνης Σένγκεν.
Το τρίτο επίπεδο, βαθιά πολιτικό, είναι η πιθανή εκμετάλλευση των τρομοκρατικών επιθέσεων από τις αντιευρωπαϊκές δυνάμεις σε διάφορες χώρες (όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το UKIP και η δεξιά πτέρυγα των Συντηρητικών στη Βρετανία, το AfD στη Γερμανία, οι δεξιές κυβερνήσεις σε Ουγγαρία και Πολωνία, αλλά και τα ακροδεξιά κόμματα σε Αυστρία και Σλοβακία). Οπως μάλιστα έγραψε ο Μουχτάμπα Ράχμαν, αναλυτής του Eurasia Group, «στην κοινή γνώμη διευρύνεται η αντίληψη ότι οι ηγέτες της ΕΕ δεν ελέγχουν την τρομοκρατική απειλή». Συνδυαζόμενες οι επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι και της 22ας Μαρτίου στις Βρυξέλλες «θα αυξήσουν το ξενοφοβικό και αντιμεταναστευτικό αίσθημα στην ΕΕ» που ήδη βρισκόταν σε έξαρση, προσθέτει.
Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότι οι επιθέσεις στις Βρυξέλλες θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την υλοποίηση της πρόσφατης συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό, η οποία καίει την Ελλάδα. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με δύο τρόπους.
Ο ένας σχετίζεται με τις σκληρές πιέσεις που θα ασκηθούν για ακόμη καλύτερη φύλαξη των συνόρων, ενώ παράλληλα το πρόσφατο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να αρθούν οι εσωτερικοί συνοριακοί έλεγχοι στη Ζώνη Σένγκεν ως τα τέλη του 2016 θα είναι δυσκολότερο να υλοποιηθεί. Στο ίδιο πλαίσιο, δεν αποκλείεται να στενέψει ακόμη περισσότερο ο κύκλος των κρατών που θα ήταν διατεθειμένα να συμμετάσχουν στα προγράμματα μετεγκατάστασης.
Ο άλλος τρόπος αφορά την υλοποίηση της δέσμευσης των «28» να καταργηθεί η βίζα για τους τούρκους πολίτες ως τον Ιούνιο. Ηδη, αρκετές χώρες αντιδρούν και οι απόψεις τους μπορεί να σκληρύνουν. Αν αυτό συμβεί, τότε ένας βασικός πυλώνας της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας θα κατέρρεε και η Αγκυρα έχει δείξει ότι η κατάργηση της βίζας συνιστά μείζων στόχο της.
Μετά την τραγωδία των Βρυξελλών, αποτελεί κοινό τόπο ότι πρέπει να υπάρξει στενότερη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο τραπέζι έχουν πέσει διάφορες ιδέες, αλλά μέχρι σήμερα λείπει η πολιτική βούληση. Ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας Τόμας ντε Μεζιέρ δήλωσε ότι «οι υπηρεσίες πληροφοριών πρέπει να συνεργάζονται καλύτερα» και ο πρωθυπουργός της Ιταλίας μίλησε για την ανάγκη ενός «ευρωπαϊκού συμφώνου για την ελευθερία και την ασφάλεια». Ο γάλλος ομόλογός του Μανουέλ Βαλς τόνισε ότι η Ευρώπη «βρίσκεται σε πόλεμο» και ότι αν υπάρξουν συγκεκριμένες αποφάσεις, τότε «θα τεθεί σε κίνδυνο η ζώνη του Σένγκεν».
Οι υπουργοί Εσωτερικών των «28» συναντήθηκαν εκτάκτως την Πέμπτη, σε μια πρώτη αναζήτηση απαντήσεων στο νέο τρομοκρατικό χτύπημα του Ισλαμικού Κράτους. Συζητήθηκαν προτάσεις όπως η συνεργασία με τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών για την καλύτερη αξιοποίηση «ψηφιακών αποδείξεων» από τις παρακολουθήσεις υπόπτων, αλλά και η ταχύτερη προώθηση του… στοιχειωμένου σχεδίου για την ανταλλαγή των πληροφοριών των αεροπορικών επιβατών το συντομότερο δυνατόν.
Συζητήσεις έχουν ήδη ξεκινήσει για την ενίσχυση της ασφάλειας στα ευρωπαϊκά αεροδρόμια, με διάφορα μοντέλα όπως αυτό του αεροδρομίου της Μόσχας ή του Μπεν Γκουριόν στο Τελ Αβίβ να προβάλλονται ως τα καταλληλότερα. Την προσεχή Πέμπτη 31 Μαρτίου θα πραγματοποιηθεί συνάντηση στις Βρυξέλλες της αρμόδιας επιτροπής για την αεροπορική ασφάλεια, αλλά οι τελικές αποφάσεις θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους σειρά παραγόντων.
Από το 2014 οι ευρωπαίοι υπουργοί Εσωτερικών συζητούν ένα πακέτο μέτρων για την αντιμετώπιση των τρομοκρατικών απειλών. Η Γαλλία, λόγω των δύο τρομοκρατικών επιθέσεων των οποίων η ίδια έπεσε θύμα εντός του 2015, έχει καταθέσει διάφορες προωθημένες ιδέες.
«Να περάσουμε στις πράξεις»


Ο Δημήτρης Αβραμόπουλος έχει τονίσει ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο (μετά το χτύπημα στο Παρίσι) ότι έχει έρθει η στιγμή να ληφθούν κρίσιμες αποφάσεις. Στο περιθώριο του συμβουλίου υπουργών της περασμένης Πέμπτης μίλησε και πάλι για την ανάγκη «να περάσουμε από τα λόγια στις πράξεις».
Τα εύκολα βήματα, όπως η μερική ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Europol ή η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αντιτρομοκρατίας, έχουν γίνει. Ακόμη κι έτσι όμως, ο ετήσιος προϋπολογισμός της Europol μόλις που ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια ευρώ, ενώ ο διευθυντής της Ρομπ Γουέινραϊτ ζήτησε ενίσχυση με προσωπικό. Το μεγαλεπήβολο βέβαια σχέδιο θα ήταν η σύσταση ενός «ευρωπαϊκού FBI» ή μιας «ευρωπαϊκής CIA». Ειδικά το τελευταίο πάντως θα απαιτούσε αλλαγή συνθηκών.
Σύμφωνα με κοινοτικούς αξιωματούχους, η ισλαμική τρομοκρατία την εποχή του ISIS αναπτύσσεται και εξελίσσεται με έναν ρυθμό τον οποίο δυσκολεύονται να ακολουθήσουν οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών. Σε έκθεση που δημοσιοποίησε η Europol τον περασμένο Ιανουάριο αναφέρεται μάλιστα ότι ο ISIS ίσως να διαθέτει ήδη μια μονάδα «εξωτερικών δράσεων» με σκοπό την πραγματοποίηση επιχειρήσεων κομάντι στο εξωτερικό. Δεν αποκλείεται δε, κατά την ίδια έκθεση, ο ISIS να έχει δημιουργήσει και μικρά στρατόπεδα εκπαίδευσης στα Βαλκάνια (σύμφωνα με ορισμένες πηγές, αυτό ίσως συμβαίνει σε Κόσοβο, Βοσνία ή και Αλβανία).

Ποιος είναι ο ευρωπαίος συντονιστής Μάρτιν Φερφέι
Ο τεχνοκράτης Ολλανδός και η προβληματική συμφωνία με την Τουρκία
Δεν είχε περάσει παρά ελάχιστη ώρα από την οριστικοποίηση της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας την περασμένη Παρασκευή 18 Μαρτίου, όταν η Κομισιόν εξέδωσε μια λιτή ανακοίνωση. Με αυτήν οριζόταν ότι ο Μάρτιν Φερφέι αναλαμβάνει τον συντονισμό της εφαρμογής της από ευρωπαϊκής πλευράς. Είναι μάλλον βέβαιο ότι ο ολλανδός τεχνοκράτης δεν θα μπορούσε να είχε φανταστεί τον Μάιο του 2010, όταν ως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων είχε συμμετάσχει πολύ ενεργά στη σύσταση του προσωρινού Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (του γνωστού ως EFSF), ότι τα επόμενα βήματα στη σταδιοδρομία του θα ήταν τόσο στενά συνυφασμένα με την Ελλάδα. Ωστόσο, η ζωή τα φέρνει κάπως περίεργα ορισμένες φορές και σήμερα ο 46χρονος κ. Φερφέι βρίσκεται επικεφαλής της ευρωπαϊκής αποστολής για το Προσφυγικό στην Ελλάδα. Χαμηλών τόνων, ευγενής και πολύ εργατικός, ο Μάρτιν Φερφέι δεν επιδιώκει την προβολή. Στενοί του συνεργάτες τονίζουν ότι προτιμά να μιλά στα μέσα ενημέρωσης όταν έχει κάτι ουσιαστικό να πει και όχι ως αυτοσκοπό. Ο ολλανδός τεχνοκράτης και άλλοτε στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών της Ολλανδίας είναι από το περασμένο φθινόπωρο ο διάδοχος στην Ελλάδα του Γερμανού Χορστ Ράιχενμπαχ. Η Task Force όμως σήμερα δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν.
Σχήμα-ομπρέλα

Ο Φερφέι προΐσταται πλέον της Υπηρεσίας Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (Structural Reforms Support Service – SRSS). Ουσιαστικά, η Κομισιόν αποφάσισε, δημιουργώντας αυτό το νέο σχήμα-ομπρέλα, να βάλει τέλος στην ιδέα που είχε δημιουργηθεί ότι η Task Force ήταν μόνο για την Ελλάδα. Προτού αναλάβει τη διοίκησή της, ο Φερφέι ήταν αναπληρωτής γενικός διευθυντής της πανίσχυρης ECFIN, της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Υποθέσεων. Μια ενδιαφέρουσα υποσημείωση είναι ότι η SRSS δεν υπάγεται στον επίτροπο για Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις Πιέρ Μοσκοβισί, αλλά στον αντιπρόεδρο της Κομισιόν με αρμοδιότητα το ευρώ, τον Λετονό Βάλντις Ντομπρόφσκις.
Μπορεί ο βασικός φάκελος με τον οποίο ασχολείται η SRSS να είναι η Ελλάδα, αλλά πλέον τηρούνται πολύ χαμηλότεροι τόνοι. Η ομάδα του Φερφέι στην Αθήνα αριθμεί περί τα 20 άτομα, ενώ άλλα 25 βρίσκονται στις Βρυξέλλες. Ωστόσο η ομάδα του, η οποία αναμένεται να ενισχυθεί με άλλα 5-6 άτομα, στεγάζεται στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και όχι σε χωριστό κτίριο. Ο αρχικός σκοπός ήταν η προώθηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων που προβλέπει το τρίτο Μνημόνιο, αλλά η προσφυγική κρίση μετέβαλε ελαφρώς τις προτεραιότητες. Ο κ. Φερφέι και η ομάδα του έχουν αναλάβει σημαίνοντα ρόλο στον συντονισμό Αθήνας – Βρυξελλών στο Προσφυγικό εδώ και μήνες –ρόλο ο οποίος πλέον θα ενισχυθεί.
Ηδη από τις πρώτες ώρες έχει καταστεί σαφές ότι η υλοποίηση της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας θα απαιτήσει την κινητοποίηση τεράστιων πόρων. Ο κ. Φερφέι και η ομάδα του έχουν κάνει σειρά συσκέψεων τις τελευταίες ημέρες, ενώ την περασμένη Πέμπτη βρέθηκε στην Αγκυρα για συνομιλίες με τις τουρκικές αρχές. Σημαντικό υποστηρικτικό ρόλο στο έργο του θα έχει η Γενική Διεύθυνση Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας (ECHO) που υπάγεται στον αρμόδιο επίτροπο Χρήστο Στυλιανίδη, με σκοπό να φθάσει το γρηγορότερο δυνατό η σχετική συνδρομή που πρόσφατα αποφασίστηκε από την ΕΕ. Στέλεχος-σύνδεσμος της ECHO θα υπάρξει και στην Αντιπροσωπεία της Επιτροπής στην Τουρκία.
Η δομή του σχήματος που θα αναλάβει να εφαρμόσει το σχέδιο της επιστροφής όλων των παράνομων μεταναστών στην Τουρκία και παράλληλα την επανεγκατάσταση Σύρων από την Τουρκία στην ΕΕ μοιάζει πολύπλοκη, αλλά δύσκολα αυτό μπορεί να αποφευχθεί. Ο κ. Φερφέι, ως ευρωπαίος συντονιστής, θα συνεργάζεται με έναν έλληνα συντονιστή. Αν και δεν έχουν ληφθεί οριστικές αποφάσεις, ένα από τα ονόματα που ακούστηκαν τις τελευταίες ημέρες ήταν αυτό του γενικού γραμματέα του υπουργείου Εθνικής Αμυνας Γιάννη Ταφύλλη.
Θα υπάρχει επίσης μια Συντονιστική Επιτροπή με εκπροσώπους όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών: EASO, Frontex, Europol. Αγνωστο παραμένει όμως αν θα συμμετάσχει στην επιτροπή αυτή η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μετά την επίσημη διαφωνία που εξέφρασε για τη μετατροπή των hotspots σε κλειστά κέντρα κράτησης. Οι αρχικές εκτιμήσεις για τους ξένους ειδικούς που θα χρειαστούν έχουν καταγραφεί, ωστόσο προς το παρόν μόνο τρεις χώρες εμφανίζονται σίγουρες να βοηθήσουν: η Γερμανία, η Γαλλία και η Βρετανία. Ηδη πάντως, η Frontex και ο EASO έχουν δημοσιοποιήσει προκηρύξεις για να προσφερθούν οι απαιτούμενοι ειδικοί από τα κράτη-μέλη. Κρισιμότατη θεωρείται επίσης η στελέχωση των επιτροπών εφέσεων όπου θα μπορούν να προσφεύγουν όσοι αιτούντες άσυλο βλέπουν τις αιτήσεις τους να απορρίπτονται.
Επαφές Τσίπρα – Μέρκελ

Τα ερωτηματικά είναι αρκετά και οι απαντήσεις δύσκολες. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αλέξης Τσίπρας βρίσκεται σε συχνή τηλεφωνική επικοινωνία με την Ανγκελα Μέρκελ. Δεν είναι ακόμη σαφές αν η Αθήνα θα πρέπει να νομοθετήσει επί του χαρακτηρισμού της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας». Η Κομισιόν αλλά και η Γερμανία είχαν αρχικώς ταχθεί υπέρ αυτής της επιλογής.
Ωστόσο, στην ελληνική νομοθεσία υπάρχει ήδη το Προεδρικό Διάταγμα 90/2008, στο οποίο ορίζεται (άρθρο 20) η «ασφαλής τρίτη χώρα». Η ελληνική κυβέρνηση θα νομοθετήσει προσεχώς, αλλά για ζητήματα που αφορούν την ενίσχυση, διοικητική καθώς και σε ανθρώπινο δυναμικό, του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και της Υπηρεσίας Ασύλου (με έμφαση στην επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων ασύλου).
Παράλληλα, η δήλωση του τούρκου πρέσβη στην ΕΕ Σελίμ Γενέλ ότι η Αγκυρα δεν σχεδιάζει να αλλάξει τη νομοθεσία της ώστε να βελτιωθεί το καθεστώς που διέπει και άλλους, πέραν των Σύρων, πρόσφυγες όπως των Αφγανών και των Ιρακινών, θα μπορούσε να προκαλέσει επιπλοκές. Οι επιφυλάξεις της Τουρκίας στην εφαρμογή της Σύμβασης της Γενεύης συνιστούν επίσης κρίσιμο θέμα, όπως και η έλλειψη συμφωνιών επαναπροώθησης της Τουρκίας με χώρες προέλευσης, όπως π.χ. το Αφγανιστάν. Την Πέμπτη πάντως βρέθηκαν στην Αθήνα στελέχη της Γενικής Γραμματείας Μετανάστευσης της Τουρκίας με σκοπό να προχωρήσει η επιτάχυνση των επιστροφών στο πλαίσιο του ελληνοτουρκικού Πρωτοκόλλου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ