Ριζοσπαστικοποίηση διπλής όψης

Ο Μάρκους Πρέτσελ είναι ένας 43χρονος ευρωβουλευτής του κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD). Η AfD είναι ένα νέο κόμμα της γερμανικής κομματικής σκηνής που ιδρύθηκε το 2013 από μια πλειάδα οικονομολόγων και καθηγητών Πανεπιστημίου. Παρουσιάστηκε κατ’ αρχάς ως ένα εθνικο-συντηρητικό αστικό κόμμα, που υπερασπίζεται αντιευρωπαϊκές θέσεις (εναντίον του ευρώ και των προγραμμάτων διάσωσης οικονομιών σε κρίση). Ωστόσο, πλέον καλλιεργεί ένα ξενοφοβικό προφίλ: στρέφεται κατά των πολιτικών ασύλου και των ανοικτών συνόρων απέναντι στους πρόσφυγες, ενώ αντιλαμβάνεται τη μετανάστευση ως ένα εγχείρημα εθνικής και πολιτισμικής νόθευσης αλλά και ιδιοποίησης του κράτους πρόνοιας από «μη αυτόχθονες». Μερικά λεπτά αφότου έγινε γνωστή η διάπραξη των πολύνεκρων τρομοκρατικών χτυπημάτων στις Βρυξέλλες, ο Πρέτσελ έγραψε στο twitter: «Ολοι αλληλέγγυοι με τους νεκρούς. Πότε επιτέλους θα δείξετε αλληλεγγύη στους ζώντες;».

Ο κυνισμός και η έλλειψη στοιχειώδους ενσυναίσθησης από βουλευτή του Ευρωκοινοβουλίου, σε στιγμές που ακόμη βρισκόταν σε εξέλιξη η αγριότητα των τζιχαντιστών, υπήρξαν σοκαριστικά. Ακόμη πιο σοκαριστική από το περιεχόμενο της δήλωσης (και παρεμφερών που ακολούθησαν) υπήρξε η προσπάθεια εργαλειοποίησης των βίαιων πράξεων βαρβαρότητας των τρομοκρατών. Στο εγχείρημα αυτό ο Πρέτσελ κάθε άλλο παρά αποτελεί μια διακριτή παραφωνία στην οικογένεια των ακροδεξιών λαϊκιστών και εξτρεμιστών: από τον Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία, τον Γκέερτ Βίλντερς στην Ολλανδία ως τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και από το UKIP στη Μ. Βρετανία ως το NPD στη Γερμανία και την εγχώρια Χρυσή Αυγή, ένα σαθρό και παραπλανητικό εξηγητικό μοτίβο της τρομοκρατίας καθίσταται μονότονα επαναλαμβανόμενο: η πολιτική των ανοικτών συνόρων ευθύνεται για την ανάπτυξη και την έξαρση του φαινομένου της ισλαμικής τρομοκρατίας, ενώ στο σφράγισμα των εθνικών συνόρων και στην υιοθέτηση ενός μοντέλου μιας «Ευρώπης-φρουρίου» βρίσκεται η λύση του, διατείνονται ακροδεξιοί διαφορετικών αποχρώσεων.

Η ριζοσπαστικοποίηση δεν τροφοδοτεί με φανατικό μίσος μόνο νεαρούς μουσουλμάνους, μεγαλωμένους σε δυτικές χώρες, οι οποίοι αποτελούν παραδείγματα ατόμων με (μικρο-)παραβατικό παρελθόν και με μεγάλη εσωτερική ανάγκη για κοινωνική αναγνώριση, που στρατολογήθηκαν στην καρδιά του δυτικού κόσμου από οργανωμένα δίκτυα διεθνούς τρομοκρατίας. Σχετικά με αυτούς, ένα αναλυτικό λάθος που συχνά γίνεται είναι ότι τα άτομα αυτά θεωρούνται περιπτώσεις αποτυχημένης κοινωνικής ενσωμάτωσης, ενώ το πρόβλημα δεν είναι η αδυναμία ενσωμάτωσής τους, αλλά η σταδιακά συντελεσθείσα αποκοπή τους από τα κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα που είχαν ενταχθεί. Επιπλέον, η ριζοσπαστικοποίηση στις δυτικές κοινωνίες είναι ένα ευρύτερο φαινόμενο που αναπτύσσεται και πέραν των κοινοτήτων των ισλαμιστών· ενδεικτικά να αναφέρουμε τους γερμανούς νεοναζιστές του NSU ή εκείνους της αντίστοιχης ομάδας των Ρώσων του NS/WP που δολοφονούσαν εν ψυχρώ μετανάστες. Ο ριζοσπαστισμός ως φαινόμενο σηματοδοτεί διεργασίες ολικής ρήξης με το αξιακό περιβάλλον του δυτικού πολιτισμού και τις αρχές και τις παραδόσεις της δημοκρατίας και υπάρχει τόσο μέσα στον δυτικό κόσμο όσο και έξω από αυτόν.

Η ριζοσπαστικοποίηση νεαρών μουσουλμάνων αποτελεί την πλέον επικίνδυνη πτυχή του φαινομένου. Ομως φαινόμενα όπως εκείνο της διαθεσιμότητας απέναντι στον εξτρεμισμό, που κινητοποιούν εσωτερικές διεργασίες αποκτήνωσης (dehumanization) της ανθρώπινης υπόστασης, υπερβαίνουν τη δεξαμενή των εκκολαπτόμενων τρομοκρατών κάθε εκδοχής. Μια άλλη διεργασία ριζοσπαστικοποίησης, πιο υπόγεια και κεκαλυμμένη, αναπτύσσεται στα περιβάλλοντα στα οποία συνειδητά απευθύνονται με στόχο να τα φανατίζουν οι κάθε είδους Πρέτσελ, Ορμπάν ή Τραμπ. Κάθε εκδοχή ριζοσπαστικοποίησης θέτει στο στόχαστρο πρώτα και κύρια τον ανθρωπισμό, στοχεύοντας στον αντιδραστισμό, δηλαδή στην απόρριψη σε ό,τι μας δίνει ανθρώπινη ουσία, στην απάντληση των ευαισθησιών και στην απενεργοποίηση των ικανοτήτων συναισθηματικής ταύτισης.

Η άποψη ότι η τρομοκρατία είναι εισαγόμενη με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και ότι μεταξύ τους αναγνωρίζονται τζιχαντιστές τρομοκράτες είναι μια ευρέως διαδεδομένη άποψη στο εσωτερικό της άκρας Δεξιάς. Πιστοποιεί μάλιστα και μια σύγκλιση απόψεων που λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό της με επίκεντρο το μεταναστευτικό και το προσφυγικό ζήτημα. Αν μέχρι πρότινος οι δεξιοί λαϊκιστές δεν διέθεταν μια απόλυτα αντιμεταναστευτική και αντιπροσφυγική τοποθέτηση, διαφοροποιούμενοι από τις σχετικές τοποθετήσεις των εξτρεμιστών του χώρου, πλέον οι διαφοροποιήσεις αυτές τείνουν να απαλυνθούν. Μεταξύ των θέσεων του AfD και του NPD ή της Χρυσής Αυγής στο ζήτημα της στάσης της Ευρώπης απέναντι στους μετανάστες και στους πρόσφυγες, οι διαφορές είναι δυσδιάκριτες: «παραδεχθείτε το επιτέλους ότι το όνειρο μιας πολύχρωμης Ευρώπης έγινε καπνός» λέει η αρχηγός του AfD, ενώ υπέρ της άμεσης απέλασης όλων των μουσουλμάνων και του κλεισίματος των συνόρων τάσσεται η Χρυσή Αυγή, όπως και ο επικεφαλής του Κόμματος για την Ελευθερία (PVV) που ζητεί την «απομουσουλμανοποίηση» της Ευρώπης ως προϋπόθεση για την επιστροφή της ασφάλειας στο εσωτερικό της.

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην καρδιά της Ευρώπης δικαιολογημένα δημιουργούν φόβο και καθιστούν επίκαιρα τα ζητήματα της περαιτέρω θωράκισής της απέναντι στην τρομοκρατία. Επειδή ωστόσο ένας τέτοιος κίνδυνος θα έχει πάντα αθέατες πλευρές που θα καθιστούν τα μέτρα προστασίας λιγότερο αποτελεσματικά απέναντι στην πραγματικότητα και τη δυνητικότητα του φαινομένου, η καλλιέργεια του φόβου θα βρίσκει πάντα πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί. Οι επιθέσεις αυτοκτονίας των τζιχαντιστών δίνουν στον φόβο υπόσταση και ένταση. Η εργαλειοποίηση του φόβου γίνεται όμως από εκείνους που είναι πρόθυμοι να του δώσουν πρόσωπο και μορφή. Σε μια σύντομη δήλωσή του ο Βίκτορ Ορμπάν έδωσε το περίγραμμα αυτού του εγχειρήματος εργαλειοποίησης: «Οσοι λένε «ναι» στη μετανάστευση, δεν κάνουν τα πάντα για την άμυνα της Ευρώπης» απέναντι στην τρομοκρατία. Εναντίον αυτής της Ευρώπης και ό,τι εκφράζει σε αρχές και αξίες στρέφεται εν τέλει αυτή η σε εξέλιξη ντουμπλ-φας ριζοσπαστικοποίηση που συντελείται στις μέρες μας.

Η κυρία Βασιλική Γεωργιάδου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.