Το περασμένο Σαββατοκύριακο πήγα τη 12χρονη κόρη μου να δει το «Εκδικητές: Η εποχή του Αλτρον». Πλήρωσα σχεδόν 60 δολάρια για εισιτήρια, ποπκόρν, αναψυκτικά και σνακ –θα μας κόστιζε 120 δολάρια αν είχαν έρθει μαζί μας η γυναίκα μου και ο γιος μου. Εκατόν είκοσι δολάρια για τρεις ώρες 3D πανδαισίας. Περίπου η τιμή ενός ζευγαριού αθλητικά παπούτσια.
Αλλά για μια οικογένεια σύρων προσφύγων στην Ιορδανία; Ακριβώς η διαφορά μεταξύ του να έχεις ένα σπίτι ή να ζεις στους δρόμους, η διαφορά ανάμεσα στο να πάνε σχολείο τα παιδιά σου ή να τα στείλεις για δουλειά. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο να τα βγάζεις πέρα ίσα-ίσα και να κρατήσεις ενωμένη την οικογένειά σου ή να καταφύγεις σε επικίνδυνες στρατηγικές επιβίωσης όπως ο πρόωρος γάμος, η πορνεία ακόμη και, σε ακραίες περιπτώσεις, να επιστρέψεις στη Συρία.
Δύο ημέρες προτού πάω την κόρη μου σινεμά βρισκόμουν στην Ιορδανία. Συνάντησα έναν σύρο πρόσφυγα ονόματι Χασάν, τον 75χρονο πατριάρχη μιας δεκαπενταμελούς οικογένειας. Πριν από δύο χρόνια ο Χασάν και οι δικοί του ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους κοντά στην Ντεράα της Συρίας και μετακόμισαν στο υπόγειο ενός ερειπωμένου κτιρίου στην ιορδανική πόλη Μαντάμπα. Οπως το 85% των σύρων προσφύγων στην Ιορδανία, η οικογένεια του Χασάν επέλεξε να ζήσει σε αστικό περιβάλλον που τους είναι πιο οικείο από το τεχνητό περιβάλλον ενός καταυλισμού, παρά τις υπηρεσίες που προσφέρονται στους καταυλισμούς και παρά το γεγονός ότι η ζωή της πόλης αποδεικνύεται συχνά για τους πρόσφυγες μια αναξιοπρεπής, εντελώς αποθαρρυντική εμπειρία.
Βυθισμένοι στην απόλυτη φτώχεια
Η Υπατη Αρμοστία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες υπολογίζει ότι τα δύο τρίτα των σύρων προσφύγων που δεν διαμένουν σε καταυλισμούς ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ο ένας στους έξι κάτω από το όριο της απόλυτης φτώχειας. Ο Χασάν, ένας σθεναρός άνθρωπος με ρυτιδιασμένο αλλά ελκυστικό πρόσωπο, μου είπε ότι οι οικονομίες της οικογένειάς του έχουν εξανεμιστεί προ πολλού. Οπως η συντριπτική πλειονότητα των Σύρων στην Ιορδανία, ο Χασάν δεν έχει άδεια εργασίας και συνεπώς διαθέτει ελάχιστο εισόδημα με το οποίο πληρώνει το ενοίκιο, μακράν το υψηλότερο έξοδο των προσφύγων στην Ιορδανία.
«Πώς επιβιώνετε;» αναρωτήθηκα μεγαλόφωνα και ο Χασάν έδειξε τη νεαρή νύφη του, Φάτιμα, μητέρα οκτώ παιδιών, της οποίας ο σύζυγος –ο μεγαλύτερος γιος του Χασάν –φυλακίστηκε στη Συρία πριν από τέσσερα χρόνια και έκτοτε αγνοείται.
Αποτελεί ειρωνεία το ότι η απώλεια του συζύγου της είναι συγχρόνως η «γραμμή ζωής» της οικογένειας διότι κατέστησε τη Φάτιμα δικαιούχο του προγράμματος βοήθειας σε μετρητά της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Λαμβάνει 120 ιορδανικά δηνάρια (152 ευρώ) τον μήνα, τα οποία η οικογένεια χρησιμοποιεί για να πληρώνει το νοίκι, να αγοράζει φαγητό και σχολικά είδη για τα παιδιά της Φάτιμα. Η οικογένειά της είναι μία από τις 21.000 οικογένειες Σύρων που θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα άστεγες αν δεν υπήρχε αυτό το καινοτόμο και πολύ αποτελεσματικό πρόγραμμα.
Το δίλημμα «μετρητά ή προσφορές σε είδος» απασχολεί από καιρό τη δημόσια συζήτηση στον ανθρωπιστικό κόσμο. Η παρόρμηση ενός δωρητή να στείλει παπούτσια ή κουβέρτες είναι κατανοητή, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι όλα τα είδη αντιπροσωπεύουν χρηματική αξία. Ολα τα είδη έχουν κάποια τιμή και συχνά πωλούνται προκειμένου να εξυπηρετηθεί μια ανάγκη που έχει προτεραιότητα. Τα μετρητά, έμαθα μέσω της συνομιλίας με τον Χασάν και άλλους πρόσφυγες, δίνουν στους πρόσφυγες ελευθερία επιλογής και τους χαρίζουν ένα αίσθημα αξιοπρέπειας επιτρέποντάς τους να κάνουν τις δικές τους επιλογές για να καλύψουν καλύτερα τις ιδιαίτερες ανάγκες της οικογένειάς τους.
Ενοίκιο, φαγητό, υγεία και παιδιά
Το πρόγραμμα Lifeline Appeal της Υπατης Αρμοστίας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αποτελεί μια πειστική απόδειξη ότι η άμεση χρηματική βοήθεια είναι πιο αποδοτική από τις δωρεές σε είδος. Στην Ιορδανία για κάθε 100 δολάρια που λαμβάνει η Υπατη Αρμοστία σχεδόν τα 98 παραδίδονται στις οικογένειες που τα χρειάζονται. Αυτό είναι σχεδόν αδύνατον να επιτευχθεί με τη βοήθεια σε είδος. Στην Ιορδανία το πρόγραμμα χρηματικής βοήθειας περιορίζει επίσης τις δυνατότητες για απάτη καθώς δεν χρησιμοποιεί μηχανήματα ATM με κωδικούς ΡΙΝ που μπορούν να χαθούν ή να κλαπούν. Συνόδεψα τη Φάτιμα σε μια γειτονική τράπεζα όπου την είδα να κάνει ανάληψη μετρητών από ΑΤΜ που χρησιμοποιεί τελευταία τεχνολογία βιομετρικής ιριδοσκόπησης, η οποία εξασφαλίζει ότι μόνο εκείνη προσωπικά μπορεί να λάβει τα χρήματα.
Οι έρευνες δείχνουν ότι πρόσφυγες όπως η Φάτιμα χρησιμοποιούν το 98% της χρηματικής βοήθειας για βασικές ανάγκες, κυρίως για ενοίκιο αλλά και για φαγητό, υγεία και ανάγκες των παιδιών. Εφόσον είναι μια λιγότερο ορατή μορφή βοήθειας, τη συνοδεύει μικρότερο στίγμα –ούτε μεγάλες ουρές ούτε δημόσια κέντρα διανομής ούτε κουπόνια στα σουπερμάρκετ. Μπορεί να βοηθήσει στο να χαλαρώσουν οι εντάσεις που δημιουργούνται από την τεράστια πίεση που υφίστανται η τοπική οικονομία, οι υποδομές και η κοινωνία από την αρχή της ανθρωπιστικής κρίσης στη Συρία.
Ρώτησα τον Χασάν τι θα έκανε η οικογένειά του χωρίς τη μηνιαία βοήθεια σε μετρητά. Χαμογέλασε, ύστερα αναστέναξε, σαν από ένα βαθύ πηγάδι κόπωσης. «Λοιπόν, ο Αλλάχ είναι εδώ…» είπε. Η απάντησή του ήταν αρκετή για μένα.
Ο κ. Καλέντ Χοσεϊνί είναι διάσημος αφγανός πεζογράφος που ζει στις ΗΠΑ. Είναι πρέσβης Καλής Θελήσεως της Υπατης Αρμοστίας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και συγγραφέας των παγκόσμιων μπεστ σέλερ «Χαρταετοί πάνω από την πόλη», που γυρίστηκε και ταινία, «Στη χώρα των χρυσών ήλιων», «Και τα βουνά μίλησαν». Για το πρόγραμμα βοήθειας σε μετρητά της Υπατης Αρμοστίας επισκεφθείτε το www.unhcr.org/lifeline.
