Υπάρχει ζωή στο Διάστημα; Ποια μυστικά μάς κρύβει ο Ηλιος; Και τι υπερισχύει στο Σύμπαν, η λογική ή το τυχαίο; Ο Σταμάτης Κριμιζής, ο έλληνας αστροφυσικός που μετείχε σε κάθε ερευνητική αποστολή της NASA τις τελευταίες δεκαετίες, μας μιλάει για τις βεβαιότητες και τις αμφιβολίες του, στο Διάστημα και στη Γη, στη σκιά μιας ανακοίνωσης περί εξωγήινης ζωής.

Στο εξωτερικό ο δρ Σταμάτης Κριμιζής θεωρείται ένας τιτάνας της επιστημονικής κοινότητας. Κορυφαίος αστροφυσικός, καθηγητής στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς στη Βαλτιμόρη των Ηνωμένων Πολιτειών, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ο μοναδικός επιστήμονας στον κόσμο με συμμετοχή στην εξερεύνηση όλων των σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος, διευθυντής ερευνητικών προγραμμάτων της ΝASA επί δεκαετίες: Ενας Ελληνας που ξεκίνησε τη ζωή του στον Βροντάδο της Χίου το 1938 και τελείωσε το σχολείο στο τοπικό γυμνάσιο αρρένων το 1956, για να κατακτήσει έπειτα τον κόσμο νικώντας, όπως θα πει στο τέλος αυτής της συζήτησης, τον… διάβολο.

Τον συναντήσαμε πριν από δύο εβδομάδες στο γραφείο που του έχει παραχωρήσει η Ακαδημία Αθηνών, καθώς κατέχει την έδρα της «Επιστήμης του Διαστήματος». Η συνέντευξή μας ξεκίνησε στα όρθια, αφού του ζήτησα να δω από κοντά τις φωτογραφίες που έχει στον τοίχο του γραφείου του. Σε αυτές παρουσιάζει, με την ιδιότητα του επικεφαλής ερευνητή της NASA, προγράμματα και αποστολές της σε διάφορους προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών: Ρόναλντ Ρίγκαν, Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, Μπιλ Κλίντον. Ολες στο Οβάλ Γραφείο και ο ίδιος μπροστά από ένα βίντεο, με έναν χάρακα στο χέρι, να εξηγεί στον εκάστοτε πλανητάρχη: στον Ρίγκαν για το πρόγραμμα Voyager, στον Μπους για την επιτυχή συνάντηση του Voyager με τον Ποσειδώνα, στον Κλίντον για το διαστημόπλοιο Cassini-Huygens και το ταξίδι προς τον Κρόνο.

Αλήθεια, κύριε Κριμιζή, ποιος από τους προέδρους είχε τη μεγαλύτερη αντίληψη για αυτά που του λέγατε για το Διάστημα;
«Ο Κλίντον. Είχε τρομερή αίσθηση για το τι του λέγαμε. Δεν είχε όμως πολύ ενδιαφέρον για τα θέματα του Διαστήματος. Πολύ ενδιαφέρον έδειχνε για αυτά τα θέματα ο Μπους ο πρεσβύτερος, αλλά δεν είχε την αντίληψη του Κλίντον».

Ο Ρίγκαν πώς ήταν;
«Αυτός ήταν ο πιο έξυπνος από όλους, αλλά δεν είχε κανένα ενδιαφέρον και το έδειχνε. Είχε και φοβερό χιούμορ, έκανε πλάκα με όλα όσα του λέγαμε. Ηταν από κοντά ο πιο χαρισματικός από όλους τους προέδρους που έχω συναντήσει. Στον Κλίντον, για παράδειγμα, στη φωτογραφία που βλέπετε, του παρουσιάζω την αποστολή στον Κρόνο με το διαστημόπλοιο Cassini. Ξέρετε, όταν η NASA πάρει μια απόφαση ότι θα στείλει ένα διαστημόπλοιο σε μια αποστολή, γίνεται μια προκήρυξη και ζητεί από την επιστημονική κοινότητα να προτείνει προγράμματα και, όπως καταλαβαίνετε, προτείνονται εκατοντάδες προγράμματα. Ετσι και για το Cassini προτάθηκαν πάρα πολλά και τελικά επελέγησαν δύο, μεταξύ αυτών και το δικό μου που το είχα προτείνει ως επικεφαλής ερευνητής μιας ομάδας. Το ενδιαφέρον μου για αυτό το πρόγραμμα ήταν τρομερό γιατί ήμουν ο επικεφαλής της ομάδας που είχε ήδη στείλει προ 20ετίας το Voyager στο Διάστημα και το οποίο είχε περάσει από τον Κρόνο, αλλά για ένα σχετικά σύντομο πέρασμα περίπου δέκα ημερών. Το Cassini όμως θα γινόταν δορυφόρος του Κρόνου και θα καθόταν εκεί για χρόνια και αυτό είχε τη σημασία του, γιατί θα ήταν μια ολωσδιόλου λεπτομερής εξερεύνηση της περιοχής του Κρόνου».

Αναρωτιέμαι αν στον σχεδιασμό και στην εκτέλεση ενός τέτοιου προγράμματος έρχεται μια στιγμή που νιώθετε απόλυτη σιγουριά και λέτε ότι «εντάξει, αυτό που σχεδιάσαμε θα δουλέψει και η αποστολή θα πετύχει σίγουρα» ή αν υπάρχει πάντα ανασφάλεια για το αποτέλεσμα.
«Οχι. Η ανασφάλεια είναι συνεχής. Αρχίζει από την πρώτη ημέρα που αποφασίζουμε να κάνουμε πρόταση για κάποιο πρόγραμμα και προσπαθείς να σκεφτείς: “Τι μετρήσεις να κάνω σε ένα περιβάλλον το οποίο είναι σχετικά άγνωστο;”. Κατόπιν, όταν επιλεγεί το σχέδιο που έχεις προτείνει, συνεχίζεται η ανασφάλεια και έχει να κάνει κυρίως με τα όργανα που πρέπει να κατασκευαστούν για τη συγκεκριμένη αποστολή. Συνήθως τα όργανα αυτά βρίσκονται στα όρια της τεχνολογίας και τις πιο πολλές φορές πρέπει στην ουσία να τα εφεύρουμε. Και αν δεν τα εφεύρουμε σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, έχουμε πρόβλημα, γιατί δεν μπορούμε να πούμε ότι θα αναβάλουμε την εκτόξευση, για παράδειγμα, από τον Ιούνιο ως τον Δεκέμβριο».

Επειδή είναι τεράστια τα ποσά που χάνονται από μια τέτοια αναβολή;
«Οχι, δεν είναι αυτό. Είναι το θέμα της θέσης των πλανητών. Θα έχουν αλλάξει θέση οι πλανήτες. Δεν μπορείς να πας σε έναν πλανήτη όποτε θέλεις».

Πόσο περιθώριο για αναβολή μιας εκτόξευσης έχετε;
«Συνήθως το λεγόμενο “παράθυρο” για την εκτόξευση είναι από 12 μέχρι το πολύ 30 ημέρες από την ημέρα που την έχεις σχεδιάσει. Μετά αλλάζει σημαντικά η θέση των πλανητών από αυτό που έχεις υπολογίσει και χρειάζονται άλλες μετρήσεις. Σας είπα ότι δεν μπορείς να πας σε έναν πλανήτη όποτε θέλεις, αλλά ούτε και όπως θέλεις».

Εννοείτε ότι ο κάθε πλανήτης έχει τον «τρόπο» του για να φτάσεις;
«Σωστά. Για παράδειγμα, ας πούμε για την περίπτωση του Κρόνου. Επειδή το διαστημόπλοιο Cassini είχε πολύ μεγάλο βάρος, δεν υπήρχε πύραυλος αρκετά δυνατός για να το στείλει κατευθείαν μέχρι τον Κρόνο. Ετσι σχεδιάσαμε ένα πρόγραμμα ώστε να περάσουμε από άλλους πλανήτες και να χρησιμοποιήσουμε τη βαρύτητά τους για να πάρουμε ώθηση και να φτάσουμε στον Κρόνο».

Σαν φλιπεράκι μού μοιάζει αυτό.
«Ναι, μοιάζει πολύ με φλιπεράκι! Προσέξτε τι χρειάστηκε να κάνουμε για να πάμε στον Κρόνο: Εκτόξευση από τη Γη. Πέρασμα από την Αφροδίτη, για να πάρουμε μια πρώτη ώθηση, επαναφορά έξω από την τροχιά της Γης, ώστε να κατευθυνθούμε ξανά στην Αφροδίτη για ακόμη μεγαλύτερη ώθηση, δεύτερο πέρασμα από τη Γη, για να χρησιμοποιήσουμε το πεδίο της ώστε να αλλάξουμε την κατεύθυνση του διαστημoπλοίου, μετά στον Δία και τέλος στον Κρόνο».

Ολα αυτά ακούγονται κατά έναν εξωπραγματικό τρόπο απλά και λογικά…
«Αυτά ακριβώς όμως έχουν το πιο μεγάλο ενδιαφέρον και για εμάς».

Ποιο είναι αυτό το επιστημονικό πρόγραμμα του μέλλοντος για το οποίο νιώθετε τη μεγαλύτερη ανασφάλεια και ποιο αυτό για το οποίο έχετε τη μεγαλύτερη σιγουριά;
«Τη μεγαλύτερη σιγουριά την έχω για το διαστημόπλοιο Voyager, διότι είμαστε ήδη στο Διάστημα επί 33 χρόνια και έχουμε πλέον ξεφύγει και από τη λεγόμενη “βρεφική θνησιμότητα” των διαστημοπλοίων. Ξέρετε, τα διαστημόπλοια είναι σαν τα βρέφη και ό,τι προβλήματα πρόκειται να έχουν συνήθως θα τα παρουσιάσουν τις πρώτες εβδομάδες, το πολύ τον πρώτο χρόνο. Είχαμε ένα τέτοιο πρόβλημα με το Voyager μόλις το εκτοξεύσαμε και χάσαμε επικοινωνία. Καταφέραμε όμως να το λύσουμε και από τότε έχουμε συνεχή επικοινωνία. Ειδικά τώρα που έχουμε περάσει και από τον Δία, που έχει τρομερή ακτινοβολία και μπορούσε να καταστρέψει τα ηλεκτρονικά του διαστημόπλοιου, είμαστε σε μια, ας πούμε, θάλασσα η οποία είναι απόλυτα γαλήνια και περιμένουμε τώρα πότε θα βγούμε ολωσδιόλου έξω στον διαστρικό χώρο και μετά, σε 40.000 χρόνια, να βρεθεί το Voyager στον αστερισμό της Καμηλοπάρδαλης».

Ξέρετε πού θα είναι το Voyager σε 40.000 χρόνια από τώρα;
«Ναι, βέβαια! Δεν υπάρχει πλέον θέμα ώθησης, πηγαίνει κατά κάποιον τρόπο μόνο του, και σε 40.000 χρόνια θα βρίσκεται στον αστερισμό της Καμηλοπάρδαλης. Και αυτό θα συμβεί με απόλυτη βεβαιότητα».

Εχετε βάλει κάτι δικό σας μέσα στο Voyager, ως… δώρο για τον αστερισμό της Καμηλοπάρδαλης;
«Οχι, δεν έχω βάλει. Απλώς έχουμε βάλει ένα μικρό φιλμ με τις υπογραφές όλων αυτών που έλαβαν μέρος στο πείραμά μας. Και είμαι ευτυχισμένος που θα είμαι ένας από τους εκπροσώπους της ανθρωπότητας που θα πουν “γεια” στην Καμηλοπάρδαλη. Θα είναι κάτι φανταστικό».

Πώς ονομάζεται ο χώρος όπου βρίσκεται τώρα το Voyager;
«Λέγεται “ηλιόπαυση”. Ο ήλιος έχει μια ατμόσφαιρα η οποία περνά από τη Γη, τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα. Ολα τα μοντέλα που είχαμε έλεγαν ότι μέχρι τον Δία θα έχει ελαττωθεί ή και θα έχει εξαφανιστεί αυτή η “ατμόσφαιρα” του Ηλιου. Τελικά, αυτό ήταν λάθος και συνέβη πολύ μακρύτερα. Συνέβη σε μια απόσταση ίση με 94 φορές την απόσταση Γης-Ηλιου. Τα μοντέλα μας για το τι γίνεται στο Διάστημα έχουν τρομερές ελλείψεις και τελικά οι “επί τόπου” παρατηρήσεις είναι αυτές που καθορίζουν την πρόοδό μας».

Τη μεγαλύτερη σιγουριά λοιπόν την έχετε για το Voyager. Τη μεγαλύτερη αμφιβολία για τι πράγμα την έχετε;
«Προετοιμάζουμε μια αποστολή για τον Ηλιο. Θα πάμε πλέον προς τα “μέσα”. Ξέρετε, ο Ηλιος είναι το μοναδικό ουράνιο σώμα το οποίο δεν το έχουμε “κοιτάξει” λεπτομερώς από κοντά. Το έχουμε παρατηρήσει με τηλεσκόπια και με διάφορα δορυφορικά συστήματα, αλλά ποτέ από κοντά μέχρι στιγμής. Η πιο κοντινή παρατήρηση θα είναι με το Messenger, το οποίο έχουμε στείλει και θα φτάσει μέχρι τα 58 εκατομμύρια χιλιόμετρα στις 18 του ερχόμενου Μαρτίου. Τώρα με αυτό το διαστημόπλοιο που προετοιμάζουμε θα φτάσουμε στα 7 εκατομμύρια χιλιόμετρα».

Επτά εκατομμύρια χιλιόμετρα; Τρομακτικά κοντά μού ακούγεται ως απόσταση από τον Ηλιο.
«Είναι, πράγματι. Είναι όντως φοβερό εγχείρημα».

Δηλαδή, σαν να κάνεις επτά χιλιάδες φορές τη διαδρομή μέχρι την Αλεξανδρούπολη.
«Επτά εκατομμύρια φορές. Οχι επτά χιλιάδες».

Μισό λεπτό! Επτά χιλιάδες φορές επί περίπου χίλια χιλιόμετρα δεν μας κάνουν επτά εκατομμύρια χιλιόμετρα;
«Δίκιο έχετε! Είναι πολύ κοντά, ε;».

Πόσο ζεστά θα είναι εκεί;
«Πάνω από 1.500°C στο μπροστινό μέρος του διαστημοπλοίου. Τώρα, λοιπόν, προετοιμάζουμε αυτό το εγχείρημα, το οποίο αρχίσαμε εφέτος και είναι ένα από τα προγράμματα για τα οποία είμαι περήφανος, διότι εγώ το έφερα μέσα στο πανεπιστήμιο για να γίνει αυτή η κατασκευή».

Πότε το υπολογίζετε να είναι έτοιμο για να πάει στον Ηλιο;
«Η εκτόξευση θα γίνει μεταξύ του 2015 και του 2017».

Με βάση αυτό που μου λέγατε πριν, έχετε από τώρα υπολογίσει περίπου τις ημερομηνίες μέσα στις οποίες πρέπει να γίνει η εκτόξευση ή δεν παίζει ρόλο επειδή μιλάμε για τον Ηλιο;
«Παίζει ρόλο, διότι χρησιμοποιούμε πολύ τη βαρύτητα της Αφροδίτης για να προωθήσουμε το διαστημόπλοιο όσο πιο κοντά στον Ηλιο είναι δυνατόν. Διότι, ξέρετε, το πρόβλημα είναι ότι εμείς είμαστε πάνω στο διαστημόπλοιο που λέγεται “Γη” και αναγκαστικά κινούμαστε με την ταχύτητά της, 104.000 χλμ./ώρα. Ο,τι και να φύγει λοιπόν από την επιφάνεια της Γης, μπορεί να έχει μάξιμουμ αυτήν την αρχική ταχύτητα και κατεύθυνση προς την οποία κινείται η Γη… Στην εκτόξευση λοιπόν ένα διαστημόπλοιο έχει αναγκαστικά αυτήν την ταχύτητα και αυτήν την κατεύθυνση. Μετά, και ενώ βρίσκεται στο Διάστημα, πρέπει να βρούμε τρόπους να του αλλάξουμε την ταχύτητα και την κατεύθυνση προς όπου θέλουμε. Αυτό γίνεται μόνο χρησιμοποιώντας άλλους πλανήτες. Το να πάμε τόσο κοντά στον Ηλιο είναι κάτι που το προσπαθούσαμε επί 25 χρόνια και είχαμε διάφορα προβλήματα, με πιο βασικό ότι αν πηγαίναμε μέσω του Δία θα στέλναμε το διαστημόπλοιο στο πιο κρύο μέρος του ηλιακού μας συστήματος και μετά στο πιο θερμό, οπότε υπήρχε θέμα αντοχής του διαστημοπλοίου. Με τη χρήση της βαρύτητας της Αφροδίτης λύσαμε αυτό το πρόβλημα, αλλά θα μας πάρει πολύ περισσότερο χρόνο για να φτάσουμε στον Ηλιο, γιατί η Αφροδίτη θα κάνει το διαστημόπλοιό μας να πηγαίνει σιγά σιγά».

Ωραία, αλλά η αμφιβολία που έχετε ποια είναι;
«Η αμφιβολία είναι στο πώς θα λειτουργήσει ένα διαστημόπλοιο τόσο κοντά στον Ηλιο».

Από αυτήν την τόσο κοντινή απόσταση στον Ηλιο τι περιμένετε να μάθετε που δεν το ξέρετε ήδη; Θα υπέθετα ότι τα πάντα για τον Ηλιο είναι γνωστά.
«Οχι. Κανένας δεν ξέρει τον μηχανισμό με τον οποίο λειτουργεί ο Ηλιος. Ξέρουμε γενικές πληροφορίες, αλλά τον μηχανισμό με τον οποίο, για παράδειγμα, η επιφανειακή του θερμοκρασία από 6.000°C γίνεται 1.000.000°C δεν τον ξέρουμε. Αυτό είναι ένα από αυτά που θέλουμε να μάθουμε. Θα μάθουμε όμως πολλά και για τα δεκάδες εκατομμύρια τόνους “υλικού” που εκτοξεύει καθημερινά ο Ηλιος στο Διάστημα, πολλοί από τους οποίους φτάνουν στη Γη προκαλώντας διάφορα προβλήματα, όπως στις τηλεπικοινωνίες».

Τώρα που σας ακούω να προετοιμάζετε όλα αυτά τα απίστευτα για το μέλλον αναρωτιέμαι το εξής: Υπάρχει κάτι το οποίο ξέρετε ότι δεν θα συμβεί κατά τη διάρκεια της δικής σας ζωής και ζηλεύετε τον μελλοντικό «Σταμάτη Κριμιζή» που θα το ζήσει;
«Είναι το ίδιο πράγμα για το οποίο αναρωτιέται ο οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος που ζει σε αυτήν τη Γη: Αν θα έχουμε ποτέ επαφή με κάποιον εξωγήινο πολιτισμό».

Επομένως, τον επιστήμονα που θα «ακούσει» πρώτος αυτό το σήμα από κάποιον εξωγήινο πολιτισμό, αυτόν ζηλεύετε;
«Στην επιστήμη το να λες ζηλεύω κάτι είναι κατά κάποιον τρόπο θεωρητικό. Βέβαια, η πρωτιά έχει πάντα σημασία στην επιστήμη και αυτό θα είναι ένα ασύλληπτο γεγονός για ολόκληρη την ανθρωπότητα».

Οταν έρθει αυτό το «Σήμα», η πορεία της ανθρωπότητας θα είναι πλέον πΣ και μΣ, προ Σήματος και μετά Σήμα;
«Φυσικά. Ξέρετε, υπάρχει η Διεθνής Ακαδημία Αστροναυτικής στην οποία είμαι πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου των βασικών επιστημών και εκεί κάνουμε μελέτες για διάφορα σενάρια. Μεταξύ των σεναρίων αυτών είναι και ποια θα πρέπει να είναι η “απάντηση” της Γης αν ληφθεί κάποιο σήμα ενός εξωγήινου πολιτισμού. Μπορεί να μην το πιστέψετε αυτό, αλλά υπάρχει μια μελέτη η οποία δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί και η οποία γίνεται από μια ειδική ομάδα επιστημόνων που κάνουν τις εξερευνήσεις για τα σήματα από το Διάστημα. Η ομάδα αυτή λέγεται SETI (Search for Extra-Terrestrial Intelligence) και το κέντρο βρίσκεται στην Καλιφόρνια. Σε αυτήν τη μελέτη λοιπόν υπάρχουν δύο ομάδες με δύο αντικρουόμενες απόψεις. Η μία ομάδα λέει ότι αν ληφθεί ένα σήμα το οποίο είναι πιστευτό “δεν πρέπει να απαντήσουμε καθόλου”. Οι άλλοι λένε “και βέβαια πρέπει να απαντήσουμε”. Το επιχείρημα των πρώτων είναι πως “όταν είσαι μόνος στο δάσος και έχεις ένα σήμα ότι είναι κάποιος τριγύρω, δεν φωνάζεις, απλώς αφουγκράζεσαι να δεις τι άλλοι ήχοι υπάρχουν, διότι μπορεί να είναι επικίνδυνο”. Λένε λοιπόν να μην απαντήσουμε για να μη δείξουμε ότι υπάρχουμε, να δούμε πρώτα περί τίνος πρόκειται… Οι άλλοι, με την αντίθετη άποψη τους απαντούν ότι ένας τέτοιος πολιτισμός που έχει τη δυνατότητα να κάνει τέτοια επαφή ολοφάνερα θα ξέρει ότι υπάρχουμε».

Εσείς είστε αυτής της δεύτερης άποψης;
«Ναι. Πιστεύω ότι αν ληφθεί τέτοιο σήμα, σημαίνει ότι αυτός ο πολιτισμός θα είναι καταφανώς υπέρτερος από τον δικό μας. Επομένως, αυτό μάλλον θα είναι ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα, διότι δεν μπορεί κανείς να πιστέψει ότι ένας τέτοιος πολιτισμός θα θέλει να τοποθετηθεί στην ιστορία της ανθρωπότητας, με την κλασική έννοια, ότι θα κάνουν εισβολή, θα καταστρέψουν κτλ. Ενας πραγματικά μεγάλος πολιτισμός οπωσδήποτε έχει άλλες απόψεις και έχει εξελιχθεί στο επίπεδο όπου κυριαρχούν η διατήρηση της ζωής, η παρατήρηση του Σύμπαντος κτλ. Αλλά αυτό είναι μια θεωρητική συζήτηση, ότι δεν έχουμε δηλαδή καμία δυνατότητα, κατ’ εμέ, να έχουμε επαφή στο εγγύς μέλλον, διότι η ένδειξη που έχουμε στείλει εμείς προς τα “έξω”, ότι υπάρχει κάποιος πολιτισμός σε αυτήν τη γωνιά του Σύμπαντος, δεν έχει μεγάλο παρελθόν: μετράει λιγότερο από 100 χρόνια, δηλαδή από τότε που αρχίσαμε να στέλνουμε σήματα στο Διάστημα».

Γιατί είμαστε τόσο σίγουροι ότι θα είναι ένας ανώτερος πολιτισμός από εμάς και όχι ένας κατώτερος; Και αυτοί όταν πάρουν το «σήμα» μας γιατί να μην υποθέσουν ότι είμαστε ανώτεροι από αυτούς;
«Πρώτον, τα σήματά μας έχουν πάει μόνο μέχρι 100 έτη φωτός, διότι τα ηλεκτρομαγνητικά σήματα μεταδίδονται με την ταχύτητα του φωτός. Η ανθρωπότητα άρχισε να εκπέμπει σήματα από την αρχή του προηγούμενου αιώνα. Η ένταση αυτών των σημάτων όταν φτάσει σε αυτήν την απόσταση είναι τόσο ελάχιστη που θα χρειάζονται αντένες διαστάσεως ολόκληρου ηλιακού συστήματος για να τα λάβουν. Ενας πολιτισμός με τις τεχνολογικές γνώσεις που έχουμε εμείς σήμερα, με τις δικές μας αντένες, οι οποίες δεν είναι της τάξεως ολόκληρου του ηλιακού συστήματος αλλά έχουν μόλις 100 μέτρα διάμετρο, δεν έχει πιθανότητες να λάβει το σήμα μας και να μας απαντήσει. Αφού θα μας έχουν στείλει σήμα, σημαίνει ότι πράγματι έχουν τη δυνατότητα να εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητική ενέργεια σε μια δέσμη τόσο στοχευμένη, που είναι καταφανώς πολύ πέραν των δικών μας δυνατοτήτων».

Η ανακοίνωση, πριν από λίγες ημέρες, από τους βιολόγους επιστήμονες της NASA σάς ενίσχυσε καθόλου την άποψη για την ύπαρξη ενός εξωγήινου πολιτισμού;
«Οχι, καθόλου. Είναι όμως μια πολύ σημαντική ανακάλυψη, η οποία θα μας κάνει να ξανασκεφτούμε και να ξανασχεδιάσουμε μερικές από τις συσκευές και τα μηχανήματα που θα στείλουμε στο Διάστημα για την αναζήτηση και ανάλυση τυχόν βιολογικού υλικού».

Τώρα, πλέον, που έχετε καταφέρει τόσο πολλά στην εξερεύνηση των πλανητών, υπάρχει κάποιος επιστήμονας για τον οποίο να έχετε σκεφτεί κάποιες φορές ότι «αυτός θα ήθελα να ζει τώρα γιατί θα του άξιζε να τα δει όλα αυτά»;
«Κοιτάξτε, δεν το σκέφτηκα ποτέ αυτό. Ετσι όπως είναι η κάθε ημέρα μου δεν έχω χρόνο να βάλω τα πόδια πάνω στο γραφείο και να σκέφτομαι τέτοια πράγματα. Δεν νομίζω ότι η δική μου σκέψη είναι ιδιαίτερα βαθιά σε ένα τέτοιο θέμα, αυτή είναι περισσότερο φιλοσοφική ερώτηση. Πάντως, θα σας δώσω μια μερική απάντηση. Είχα έναν φίλο, τον σουηδό νομπελίστα Χανς Αλφβέν, που είχε μια κατανόηση διαισθητική – και εντελώς αβίαστα – για τη φύση και ο οποίος είχε προβλέψει πολλά πράγματα, τα οποία το επιστημονικό κατεστημένο έλεγε τότε ότι είναι λάθος.

Στο τέλος δικαιώθηκε και πήρε το Νομπέλ Φυσικής το 1970. Υπάρχουν πολλά φαινόμενα τα οποία ονομάζονται φαινόμενα Alfven. Είχαμε μια πολύ ζεστή φιλία – έχει πεθάνει τώρα –, ήταν μάλιστα και θαυμαστής της Αρχαίας Ελλάδας και είχε κατασκευάσει ένα σπίτι στη Στοκχόλμη με το αρχαιοελληνικό στυλ. Αυτός ο άνθρωπος θα ήθελα να ήταν εδώ, να είχε δει το πέρασμα του Voyager από τον Κρόνο. Να σας πω κάτι; Τελικά, σας ευχαριστώ πολύ για αυτήν την ερώτηση, γιατί δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αυτό. Τι πεζός που είμαι…».

Ολες οι σημαντικές σκέψεις και εξελίξεις σε αυτήν τη ζωή συνήθως ξεκινούν από κάτι ασήμαντο. Ποιο είναι το δικό σας πιο «σημαντικό» ασήμαντο;
«Οταν ήμουν 21 ετών φοιτητής και δούλευα ως βοηθός στο πανεπιστήμιο για να πληρώσω τα δίδακτρά μου, ήρθε ως επισκέπτης ο καθηγητής Βαν Αλεν, αυτός που κατασκεύασε τον πρώτο αμερικανικό δορυφόρο και ανακάλυψε τις ζώνες ακτινοβολίας γύρω από τη Γη, τις “Ζώνες Βαν Αλεν”. Πέρασε λοιπόν και από το εργαστήριο για λίγο, σταμάτησε στον πάγκο όπου εργαζόμουν εγώ και κατασκεύαζα έναν αισθητήρα ακτινοβολίας και μου ζήτησε να του εξηγήσω πώς δουλεύει. Τότε με ρώτησε αν είχα σκεφτεί για μεταπτυχιακές σπουδές. Οταν του είπα ότι το σκέφτομαι αλλά δεν έχω χρήματα, με παρότρυνε να κάνω αίτηση στη Σχολή Φυσικής της Αϊοβα όπου ήταν διευθυντής, και το έκανα. Αυτό το τυχαίο πέρασμα του καθηγητή Βαν Αλεν από τον πάγκο που δούλευα ήταν το πιο σημαντικό γεγονός που μου έχει συμβεί».

Εσείς που έχετε φτάσει τόσο μακριά στο Διάστημα νιώθετε ότι η κορυφή και η άβυσσος πάνε να γίνουν ένα;
«Την κορυφή δεν θα τη φτάσουμε ποτέ. Δεν υπάρχει κορυφή. Το όριο της γνώσης μας συνεχώς θα προωθείται επ’ άπειρον. Η άβυσσος είναι μια λέξη που έχει θρησκευτικές ρίζες και η επιστήμη μπορούμε να πούμε ότι δεν αναγνωρίζει την άβυσσο».

Στον καλό κυνηγό, λένε, αρμόζει το δύσκολο κυνήγι. Θεωρείστε ο καλύτερος κυνηγός. Ποιο είναι το πιο ξεχωριστό «κυνήγι» για εσάς σε ολόκληρο το Σύμπαν;
«Ο Ηλιος. Τον κυνηγούσα τουλάχιστον τα τελευταία 35 χρόνια, τον είχα ως προορισμό, αλλά η τεχνολογία ήταν πάντα ανεπαρκής. Εν τέλει, φτάσαμε σε ένα σημείο που νομίζω ότι μπορεί να γίνει το ταξίδι στον Ηλιο».

Τελικά, αυτή η όλο και περισσότερη γνώση που αποκτάται από την επιστήμη, αν μπορούσε να μεταφερθεί με έναν τρόπο μαγικό και εκλαϊκευμένο στους ανθρώπους, θα προκαλούσε περισσότερη ευτυχία ή δυστυχία;
«Προσωπικά, νομίζω ότι η γνώση απελευθερώνει τον άνθρωπο γενικά και όσο περισσότερη γνώση τόσο περισσότερη ευτυχία, διότι καταλαβαίνουμε τις πηγές των αισθημάτων μας και με αυτόν τον τρόπο θα κατανοούμε γιατί αισθανόμαστε όπως αισθανόμαστε».

Το πιο «σημαντικό» ασήμαντο στο Διάστημα ποιο είναι;
«Ο,τι και να πούμε δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ πιο σημαντικό τυχαίο γεγονός από αυτό που ξεκίνησε τη ζωή εδώ και τελικά προκάλεσε την ύπαρξή μας. Ο,τι και να θεωρούμε σπουδαίο στη ζωή μας ξεκίνησε από εκείνο το – άγνωστο ακόμη – τυχαίο εκπληκτικό γεγονός και αν υπάρξει μια απάντηση ολωσδιόλου οριστική, όχι εικασίες, όχι θεωρίες, αλλά με απτή απόδειξη, αυτό θα είναι το μεγαλύτερο γεγονός στην ιστορία της ανθρωπότητας, διότι θα απαντήσει στο αιώνιο ερώτημα: “Από πού ερχόμαστε;”».

Αν υποθέσουμε λοιπόν ότι ολόκληρο το Σύμπαν το διαπερνά ένας «ιστός», θα λέγατε ότι το διαπερνά ο «ιστός του λογικού» ή ο «ιστός του τυχαίου»;
«Ολα όσα ξέρουμε από την επιστήμη δείχνουν ότι το Σύμπαν το διαπερνά ο “ιστός του τυχαίου”. Το βλέπουμε, το παρατηρούμε συνεχώς στο Σύμπαν από τον τρόπο που γεννιούνται και πεθαίνουν οι Ηλιοι, από τη “νηπιογέννηση” μέχρι τον “θάνατό” τους, με έναν εντελώς τυχαίο τρόπο, και αυτός είναι ένας κύκλος που συνεχίζεται εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια. Γιατί εμείς να είμαστε εξαίρεση;».

Οσο «απομακρύνεστε», όσο «χάνεστε» στην εξερεύνηση του Σύμπαντος, η κατανόησή σας για την καθημερινή ανθρώπινη ανοησία αυξάνεται ή μειώνεται;
«Ξέρετε, ο επιστήμονας ζει μέσα στην κοινωνία, όπως όλοι μας, και ως εκ τούτου υποφέρει από πολλά παρόμοια συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης και της μυωπίας στα κοινωνικά θέματα. Στη δική μου περίπτωση τουλάχιστον έχω μεγαλύτερη κατανόηση για τη δυσκολία του να είναι κανείς άνθρωπος, και να μεγαλώνει, και να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα απ’ ό,τι είχα όταν ήμουν νεότερος».

Σε όλα αυτά που κάνετε στο Διάστημα ποιος είναι ο «Θεός» που τα βοηθάει και ποιος είναι ο «διάβολος» που τους πάει κόντρα;
«Ο “Θεός” είναι η εσωτερική δύναμη που βρίσκεται στο κέντρο της ύπαρξής μας και ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να την “αγγίξουμε” και να τη “χρησιμοποιήσουμε” για την επίτευξη ορισμένων σκοπών. Ο “διάβολος” είναι το να βάζεις εσύ ο ίδιος όρια. Στην επιστήμη θα έλεγα ότι αν είχα κάποια επιγραμματική φράση, αυτή είναι ότι “δεν υπάρχουν όρια”. Δεν εννοώ αυθαιρεσία. Απλώς δεν υπάρχουν όρια στο μυαλό μας, στην ανάπτυξή μας, στο επίπεδο στο οποίο μπορούμε να φτάσουμε με προσπάθεια, με επιμονή, με σκληρή δουλειά. Αν βάζεις όρια, τότε δουλεύεις για τα όρια. Αν δεν έχεις όρια, τότε πας όσο το δυνατόν πιο μακριά και όταν φτάσεις κάπου δεν είναι “φτάσιμο”, είναι “συνέχεια”. Τα όρια περιορίζουν τον άνθρωπο».

Αυτό νομίζετε ότι θα μπορούσε να είναι ένας οδηγός για τους νέους Ελληνες σήμερα;
«Πιστεύω, ναι. Αν εγώ, ως μαθητής στη Χίο, είχα πει στον εαυτό μου ότι θέλω να γίνω μηχανικός και να διοριστώ, όπως δυστυχώς είναι η φιλοδοξία πολλών νέων σήμερα, αυτό θα σήμαινε ότι θα είχα περιορίσει εγώ ο ίδιος τον εαυτό μου. Και παρ’ ότι προέρχομαι από ένα μικρό νησί του Αιγαίου, δεν θα είχα δώσει στον εαυτό μου τη δυνατότητα, κατά κάποιον τρόπο, να λάβω μέρος στην καταπληκτική, κατ’ εμέ, περιπέτεια του Διαστήματος. Θα είχε νικήσει ο “διάβολος” μέσα μου».

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, σελ. 58-66, τεύχος 531.