Η ζωή του Ερίκ Καντέλ, του τιμημένου με το Βραβείο Νομπέλ Φυσιολογίας για το 2000, σημαδεύτηκε από γεγονότα που αφήνουν ανεξίτηλο το σημάδι τους στην ανθρώπινη ψυχή: ο μόλις 9 ετών Ερίκ παίζει με το τηλεκατευθυνόμενο αυτοκινητάκι που είχε λάβει ως δώρο στα πρόσφατα γενέθλιά του, όταν στο σπίτι (ένα συνηθισμένο σπίτι της μεσαίας τάξης στη Βιέννη του 1937) ορμούν ναζιστές αστυνομικοί και διατάσσουν την οικογένεια να το εγκαταλείψει. Το αυτοκινητάκι μένει πίσω, αλλά δεν φεύγει ποτέ από τη μνήμη του παιδιού, το οποίο μεταναστεύει με την οικογένειά του στις ΗΠΑ και γίνεται ένας από τους σημαντικότερους νευροεπιστήμονες του 20ού αιώνα.

Τι ρόλο άραγε έπαιξε στη μετέπειτα απόφαση του Καντέλ να προσπαθήσει να διαλευκάνει τα μυστικά της μνήμης το γεγονός ότι πολλά χρόνια μετά τα θλιβερά γεγονότα που άλλαξαν (αν δεν τερμάτισαν) τη ζωή εκατομμυρίων εβραίων μπορούσε ακόμη να ακούσει το χτύπημα της πόρτας πριν από την είσοδο των ναζιστών; Μάλλον καθοριστικό, όπως φαίνεται από τη διήγηση του Καντέλ στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Αναζητώντας τη μνήμη». Το γεγονός αυτό, αλλά και η γοητεία που άσκησε στον Καντέλ, που εν τω μεταξύ είχε αποφασίσει να σπουδάσει Ιατρική, ο Φρόιντ και η ψυχανάλυση τον οδήγησαν πολύ νεαρό στην αναζήτηση των μυστικών του εγκεφάλου. Γρήγορα όμως κατάλαβε ότι ο πολύπλοκος ανθρώπινος εγκέφαλος δεν θα ήταν εύκολο να μελετηθεί. Στράφηκε λοιπόν σε έναν απλό οργανισμό, το θαλάσσιο σαλιγκάρι Αplysia, το οποίο διαθέτει λίγα νευρικά κύτταρα αλλά τεραστίου μεγέθους, γεγο

νός που το καθιστά εξαιρετικό μοντέλο για μελέτες του νευρικού συστήματος. Με μια σειρά ευφυείς πειραματισμούς στο Αplysia ο Καντέλ μπόρεσε να διαλευκάνει τους μοριακούς μηχανισμούς μέσω των οποίων διατηρούνται οι αναμνήσεις μας και να πάρει το Βραβείο Νομπέλ.

Αλλά το πόνημα του Καντέλ δεν είναι μόνο αυτοβιογραφικό: καθώς η επαγγελματική του πορεία συνέπεσε με την άνθηση των νευροεπιστημών, η διαδρομή του συγγραφέα είναι συνυφασμένη με διαδρομές άλλων εξίσου σημαντικών επιστημόνων τους οποίους παρακολουθούμε στενά. Με άλλα λόγια, μέσα από την προσωπική ιστορία του Καντέλ γινόμαστε κοινωνοί της ιστορίας των νευροεπιστημών και μάλιστα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Βλέπετε, εκτός από άριστος ερευνητής, ο Καντέλ είναι και εξαιρετικός δάσκαλος. Τόσο εξαιρετικός που κάποια εδάφια από το βιβλίο του αποτελούν παράδειγμα επιστημονικής γραφής για τον μη ειδήμονα. Τέλος, η ελληνική έκδοση του βιβλίου έχει δύο ακόμη πλεονεκτήματα: αφενός τη μετάφραση και την επιστημονική επιμέλεια που έγιναν από τον ομότιμο καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Αζαρία Καραμανλίδη, πράγμα που (διαπιστωμένα, καθώς έχουμε διαβάσει και την αγγλική έκδοση) αποτελεί εγγύηση για την ορθότητα της μεταφοράς των όρων στη γλώσσα μας, αφετέρου την εισαγωγή του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Ηλία Κούβελα, η οποία εισάγει και τον πλέον αδαή στο κλίμα του βιβλίου.