Πριν από μισό ακριβώς αιώνα, το 1953, οι ΗΠΑ αποκτούσαν Ρεπουμπλικάνο πρόεδρο ύστερα από μακρά περίοδο διακυβέρνησης από τους Δημοκρατικούς – ιδιαίτερα υπό την προεδρία του Ρούζβελτ – και μάλιστα, όχι ένα τόσο τυχαίο πρόσωπο. Ο Ντιουάιτ Αϊζενχάουερ, χαϊδευτικά για όλο τον κόσμο «Αϊκ», υπήρξε για πολλά χρόνια ένας ζωντανός μύθος· ήταν ο απελευθερωτής της Ευρώπης από τους Ναζί, ως διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων· και ιδίως ήταν αυτός που οδήγησε τις συμμαχικές δυνάμεις στην απόβασή τους στη Νορμανδία, που κατέληξε στη θριαμβευτική είσοδο των συμμάχων στο Παρίσι στις 25 Αυγούστου του 1944. Από τις αρχές του 1951 μέχρι της καθόδου του στην πολιτική χρημάτισε ανώτατος διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, του κυματοθραύστη κάθε κομμουνιστικής απειλής στην Ευρώπη, γνωστού μας ΝΑΤΟ, που μέχρι τώρα θάλλει, ακμάζει κι αυξάνεται, παρά την ανυπαρξία οιουδήποτε ερυθρού κινδύνου.


* Περιρρέουσα ατμόσφαιρα


Απλώς για την ιστορία πρέπει να αναφερθεί ότι στις εκλογές του 1952 οι οπαδοί του Αϊκ στις ΗΠΑ κυκλοφορούσαν με μια κονκάρδα που έγραφε «Ι like Aik», οπότε και η εκ Κολωνακίου ορμώμενη χρυσή και ακραιφνώς εθνικόφρων νεολαία της εποχής τούς αντέγραψε με «ελληνική» αντίστοιχη κονκάρδα: «Ι like Alec», αφού πολλοί προσδοκούσαν ότι ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος θα καθίστατο ένας εγχώριος Αϊκ, έχων μάλιστα και κάποια αδιευκρίνιστη «συγγένεια» με τα ανάκτορα, εκτός από τη λαμπρή στρατιωτική του σταδιοδρομία.


Αλλά γενικότερα, ΗΠΑ και Ελλάδα είχαν και άλλα τινά κοινά πλην των λαοπρόβλητων Aik-Alec: α) Στις ΗΠΑ υπήρχε ο «όρκος πίστεως» που όφειλε να υπογράψει πάραυτα ο κάθε πολίτης του οποίου ο πατριωτισμός και τα πολιτικά του φρονήματα ετίθεντο εν αμφιβόλω· κάτι ανάλογο ήταν οι «δηλώσεις» που υπέγραφαν εν Ελλάδι οι μετανοούντες κομμουνιστές, καθώς και τα «πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης», χάρις στα οποία οι πολίτες αποτελούσαν εξαρτήματα των κατά τόπους εγκατεστημένων από την Ασφάλεια χαφιέδων. Πρόσθετα, και στις δύο χώρες είχε επιτευχθεί ήδη από το 1947 και μετά η «εξυγίανση» του κρατικού μηχανισμού από κομμουνιστικά ή απλώς αριστερίζοντα στοιχεία. β) Στις ΗΠΑ αλλά και στην Ελλάδα, στρατιωτικοί με λαμπρές περγαμηνές σάρωσαν κυριολεκτικά στις εκλογές. Σε μια περίοδο ανασφάλειας, η στρατιωτική σχολή καθιστούσε «χαρισματικούς» ανθρώπους κατά τα άλλα άχρωμους και άοσμους. γ) Τόσο στην Αμερική όσο και στην Ελλάδα, ο αντικομμουνισμός είχε φτάσει στα όρια παρανοϊκής υστερίας χάρις κυρίως στις προσπάθειες των τότε φιλελευθέρων μάλλον παρά των συντηρητικών, αφού οι πρώτοι ήταν εκείνοι που όφειλαν να διατρανώσουν urbi et orbi την υπεράνω πάσης υποψίας αγνή και άδολη εθνικοφροσύνη τους. Κι αν η υστερία αυτή περιοριζόταν ενάντια στους σταλινικούς, θα ήταν δικαιολογήσιμη· η δυστυχία είναι ότι εκφυλίστηκε σε μια ειδεχθή μορφή πολιτικού ρατσισμού στρεφόμενου ενάντια σε κάθε έκφανση προοδευτικής αριστερής σκέψης που δεν ήταν κατ’ ανάγκη κομμουνιστική – ούτε καν μαρξιστική – νοηματοδοτώντας έναν πολιτικό μεσαίωνα στη διάρκεια του οποίου μια νέα Ιερά Εξέταση ξεπέρασε την παλιά σε modus operandi είτε ως HUAC στις ΗΠΑ είτε ως Ασφάλεια που έστελνε στη Μακρόνησο κλπ. πολεμιστές της εθνικής αντίστασης, χωρίς καμία έκδοση δικαστικής απόφασης. Παρεμπιπτόντως ο Νόμος Μακάραν 9/50: Ν. Εσωτερικής Ασφαλείας ή αντικομμουνιστικός νόμος προέβλεπε σύσταση στρατοπέδων συγκεντρώσεως σε έκτακτες ανάγκες. Υπ’ αυτήν την έννοια ο Τζο Μακάρθι δεν υπήρξε ούτε πλάστης ούτε δημιουργός, αλλά πλάσμα και δημιούργημα μιας καθόλα αριστεροφοβικής εποχής όπου τις δίκες των μαγισσών του Σάλεμ είχαν υποκαταστήσει οι «δίκες» πρώην κομμουνιστών και συνοδοιπόρων, όταν ο Μακάρθι εξελέγη γερουσιαστής το 1946.


* Εντυπωσιακό ντεμπούτο


Ηδη από το 1919 ο πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον είχε εξουσιοδοτήσει εν λευκώ τον Γενικό Εισαγγελέα Μίτσελ Πάλμερ και τον πάμπολλα υποσχόμενο νεαρότατο τότε βοηθό του Εντγκαρ Χούβερ να πατάσσουν εν τη γενέσει της οποιαδήποτε κίνηση αριστερών ανατρεπτικών στοιχείων. Μετά από την άνοδο στην εξουσία του Φράνκλιν Ρούζβελτ ιδρύεται η περιβόητη Επιτροπή κατά των Αντιαμερικανικών Ενεργειών (HUAC), που εκτός από τον κομμουνιστικό κίνδυνο αντιμετωπίζει τώρα και τον ναζιστικό. «Καθησυχάζοντας» όμως ο Ρούζβελτ τον προβληματισμένο πρόεδρο της HUAC Martin Dies που έχει συγκεντρώσει στοιχεία για την κομμουνιστική διείσδυση στον κρατικό μηχανισμό των ΗΠΑ θα του εξηγήσει αφοπλιστικά: «Οπως κι εσύ, δεν πιστεύω ούτε κι εγώ στον κομμουνισμό· δε βρίσκω, όμως, τίποτε κακό στους κομμουνιστές, αρκετοί από τους οποίους συγκαταλέγονται μεταξύ των καλύτερών μου φίλων».


Ο διαδεχθείς τον Ρούζβελτ, Χάρυ Τρούμαν, που είναι όντως φανατικός αντικομμουνιστής, επιθυμεί διακαώς να προσκομίσει επί τούτου αποδεικτικά στοιχεία διότι οι συμπατριώτες ανησυχούν τόσο για την εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη όσο και για τη διείσδυση των ερυθρών στην ίδια την κυβέρνηση. Λ.χ. ο ΥΠ.ΕΞ. των ΗΠΑ και γνωστός μας Ντιν Ατσεσον θεωρείτο φίλα προσκείμενος, όχι μόνο προς τους κομμουνιστές, όπως ο Ρούζβελτ, αλλά και προς τον κομμουνισμό, χρηματίσας και νομικός σύμβουλος του Στάλιν. Το υπουργείο Δικαιοσύνης θα ετοιμάσει τις λίστες των διαφόρων οργανώσεων που είχαν αντιρρήσεις στη νέα εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Ο Τρούμαν θα διαθέσει μεγάλα κονδύλια για να στηριχτεί το «δόγμα» του που στοχεύει να θέσει τέρμα στην κομμουνιστική διείσδυση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα του Εμφυλίου και την Τουρκία με τις πιέσεις των Σοβιετικών.


Ξαφνικά ένας άσημος γερουσιαστής του Ουισκόνσιν, τον οποίο οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν το ρεπορτάζ του κογκρέσου είχαν αποφασίσει το Δεκέμβρη του 1949 να τον ανακηρύξουν σαν το χειρότερο γερουσιαστή της χρονιάς, θα γράψει ιστορία εμφανιζόμενος σε μια συγκέντρωση Ρεπουμπλικάνων γυναικών στο Γουίλιγκ της Δυτικής Βιρτζίνια, όπου ανεμίζοντας ένα φύλλο χαρτιού θα τους αναγγείλει: Ι have here in my hand a list. Στη λίστα, κατά τους ισχυρισμούς του, αναγράφονται τα ονόματα 57 κομμουνιστών που μισθοδοτούνται από το State Department. Τα φώτα της δημοσιότητας θα συγκεντρωθούν επάνω στον Τζο Μακάρθι. Ο μετά παρρησίας καταγγέλλων καθίσταται αυτομάτως σύμβολο του αμερικανικού πατριωτισμού. Ο κ. Τζόζεφ Μακάρθι γίνεται ο δικός μας άνθρωπος «Τζο», ακριβώς όπως ο Αϊζενχάουερ έγινε «Αϊκ». Τώρα το κυνήγι των μαγισσών μεταβάλλεται σε πάνδημο κυνήγι αλεπούς και το εγγενώς μίζερο Κ.Κ. ΗΠΑ (CPUSA) διαβρώνεται από τους χαφιέδες του FBI, ενώ πρώην μέλη του δε διστάζουν να καρφώνουν παλιούς συντρόφους τους διά του «naming names». Ανάλογα είναι και τα συμβάντα εδώ στην Ελλάδα.


* Πρόεδρος των ΗΠΑ


Στον πανηγυρικό του λόγο ο Αϊκ θα θέσει ως προτεραιότητα τη στήριξη της δημοκρατίας παγκοσμίως. Ενα χρόνο μετά θα συναινέσει ασμένως στην κατάλυσή της στη Γουατεμάλα, διότι ο πρόεδρός της Αρμπενζ εθεωρείτο επικίνδυνα αριστερός και οι ΗΠΑ όφειλαν να στηρίξουν εκεί τα οπωροκηπευτικά τους συμφέροντα, ήτοι τις μπανάνες. Το 1/10 του λαού της Γουατεμάλας έχασε τη ζωή του για την ελεύθερη διακίνηση της μπανάνας καθώς και τη δυνατότητα παρασκευής του αγαπημένου επιδορπίου «banana split». Στα θετικά του καταγράφεται ο τερματισμός του Κορεατικού πολέμου για τον οποίο ο Αϊκ θα πει: «Κερδίσαμε μια μάχη αλλά όχι και τον πόλεμο».


Στην εσωτερική πολιτική ακολούθησε το «μέσο δρόμο» και θα ‘ταν ασέβεια να «κατηγορηθεί» ο Αϊκ ως οραματιστής. Δεν τόλμησε να έλθει σε σύγκρουση με κανένα βιομηχανικό κατεστημένο και κατηγορείται ότι επέτρεψε την αλόγιστη χρήση του τοξικού DDT, υπεύθυνου για ανυπολόγιστες οικολογικές καταστροφές. Στα θετικά του όμως πρέπει να τονιστεί ότι έπεισε το κογκρέσο να ψηφίσει το νόμο για την κατασκευή μεγάλων έργων, όπως το διαπολιτειακό οδικό δίκτυο.


Παρόλο που σε κατ’ ιδίαν συναντήσεις εξέφραζε έντονη απέχθεια για τον Μακάρθι και τις πρακτικές του, δεν τόλμησε ανοιχτά να εκφράσει γνώμη γι’ αυτόν. Συνεργάστηκε όμως κρυφά με τους εχθρούς του γερουσιαστή για να προκαλέσει την πτώση του. Ηδη το 1953 μια έκθεση της γερουσίας για τον Μακάρθι αναφέρει ότι πολλές ενέργειές του υποκινούνται καθαρά από προσωπικά συμφέροντα.


Ενα χρόνο αργότερα ο Μακάρθι θα διαπομπευτεί τηλεοπτικώς γιατί δεν είχε ούτε το επικοινωνιακό χάρισμα ούτε την αναγκαία τηλεγένεια· απεναντίας, με τους περίεργους μορφασμούς του και τη μάλλον χυδαία του εμφάνιση έδινε την εντύπωση ανθρώπου που χτυπάει κάτω από τη ζώνη. Ολόκληρο το αμερικανικό έθνος που τον παρακολουθούσε ένιωσε το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια του: πλήρης αποηρωοποίηση του Τζο, ο οποίος καίτοι δικηγόρος αδυνατούσε να προτάξει επιχειρήματα για να τεκμηριώσει τις κατηγορίες του περί κομμουνιστικής διαβρώσεως του στρατού των ΗΠΑ και περί εμπλοκής σε αυτήν του στρατηγού Μάρσαλ αλλά και του ιδίου του προέδρου των ΗΠΑ, κάτι που δεν του συγχώρεσε ποτέ ο μέσος Αμερικανός που θα ‘βαζε το χέρι του στη φωτιά για τον σημαιοφόρο του αντικομμουνισμού Τζόζεφ. Τρία χρόνια αργότερα, σε ηλικία μόλις 47 ετών, περιφρονημένος και καταχρεωμένος, πέθανε από το συκώτι του, αποτέλεσμα της μεγάλης ποσότητας αλκοόλ που κατανάλωνε. Θεωρήθηκε ως ο πλέον μισητός γερουσιαστής και πολλοί πρώην «φίλοι» θα έβαζαν ευχαρίστως στον τάφο του μια επιτύμβια πλάκα με αριστοφανικούς στίχους:


«Μασκαρά και φαυλοκράτη και κεκράκτη από την πολλή / την αναίδειά σου γεμάτη είναι η χώρα κι η Βουλή…». (Ιππής, 303, μετάφρ. Ν. Σφυρόερα).


* Το μεγαλύτερο κακό


Ωστόσο, τις μεθόδους του ακολούθησαν πιστά τόσο ο Δημοκρατικός Κένεντι όσο κι ο Ρεπουμπλικάνος Νίξον· ο τελευταίος μάλιστα σε ξαναδουλεμένη και βελτιωμένη έκδοση (π.χ. list of enemies και κατασυκοφάντηση της Δημοκρατικής αντιπάλου του υποψήφιας για τη γερουσία ότι δήθεν ήταν κρυπτοκομμουνίστρια). Ο Μακαρθισμός επέζησε του μακαρίτη Μακάρθι χάρη στην αντιανατρεπτική αμερικανική παράδοση που την ενίσχυσαν τα γεγονότα της 11.9.2001. Αλλωστε η λογική της απειλής από τους outsiders που δρούσαν εντός βγήκε τελικά αληθινή· μόνο που δεν ήταν κομμουνιστική απειλή.


Το μεγαλύτερο κακό που προκάλεσε ήταν η αποκαθήλωση προσδοκιών και φρούδων ελπίδων για έναν κόσμο καλύτερο ως ανταμοιβή για όσα δεινά υπέφεραν οι λαοί της γης από τον ανθρωποκτόνο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.


Ο Αϊζενχάουερ κυβέρνησε τις ΗΠΑ για δύο θητείες (1953-61) εφαρμόζοντας την πολιτική brinkmanship: πολιτική διαρκούς ετοιμότητας σαν να βρισκόταν η χώρα του στο χείλος του πολέμου. Οι ιστορικοί τον κατέταξαν στους μετριότατους προέδρους αλλά ο λαός τον αγάπησε· όπως ο κάθε μέσος Αμερικανός υπήρξε στο βάθος ρατσιστής, αλλά θεωρούσε απρέπεια να εκφράσει ανοιχτά ό,τι όσιο και ιερό έκρυβε βαθιά μέσα του.


Ο κ. Αθανάσιος Κακουριώτης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.