Πολύ ψύχραιμα και παραστατικά ο κ. Αλέξανδρος Χατζηπέτρος, αναπληρωτής καθηγητής, διευθυντής του τομέα Τεκτονικής, Ιστορικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας στο ΑΠΘ, μας έδωσε μια πρώτη εικόνα για το τι συμβαίνει και έχουν ανακύψει οι σεισμοί στο έδαφος της Τουρκίας που έχουν προκαλέσει κάποια ανησυχία και σε κατοίκους του ελλαδικού χώρου.

«Η αραβική λιθοσφαιρική πλάκα μπορεί να βρίσκεται μακριά μας, αλλά η κίνησή της προς Βορρά, σε συνδυασμό με την άκαμπτη ευρασιατική πλάκα, προκαλεί την ολίσθηση προς τα δυτικά της μικροπλάκας της Ανατολίας, που επάνω της βρίσκεται σχεδόν ολόκληρη η Τουρκία. Αυτή η ολίσθηση, σε συνδυασμό με το λοιπό γεωτεκτονικό πλαίσιο της χώρας μας, προκαλεί τη μετατόπιση του χώρου του Αιγαίου προς τα νοτιοδυτικά κατά περίπου 3,5 εκατοστά το έτος». Στον νου μας έρχεται η εικόνα του ρευστού πηλού, που διολισθαίνει στο πλάι του χεριού, όταν τον σφίξουμε στην κλειστή παλάμη μας.

Ζωντανός πλανήτης

Η λιθόσφαιρα είναι το εξωτερικό κέλυφος ενός πλανήτη γήινου τύπου. Στον πλανήτη Γη είναι σπασμένη σε μικρό αριθμό τεκτονικών πλακών που βρίσκονται σε επαφή και υπάρχει τριβή μεταξύ τους. Σύμφωνα με τη θεωρία, οι πλάκες αυτές βρίσκονται σε αέναη κίνηση στη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου, ένδειξη του ζωντανού χαρακτήρα του πλανήτη. Το μεγαλύτερο μέρος της σεισμικής δραστηριότητας της Γης συμβαίνει κοντά στα όρια αυτών των πλακών.

6,2 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ ήταν ο τελευταίος σεισμός.

Η εξωτερική λιθόσφαιρα συντίθεται από περίπου 12 μεγάλες πλάκες και αρκετές μικρότερες. Εντός της οριοθέτησης της κάθε πλάκας, τα πετρώματα του γήινου φλοιού κινούνται ως ενιαίο άκαμπτο σώμα με μικρή κάμψη και λίγες ηφαιστειακές ή σεισμικές εκδηλώσεις. Στα όρια των πλακών ωστόσο συνήθως εμφανίζονται ρήγματα και είναι εστίες ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας.

Μεγάλο τμήμα της Κεντρικής Τουρκίας, όντας επάνω στη μικροπλάκα της Ανατολίας, στους ειδικούς χάρτες με τα ρήγματα μοιάζει να πολιορκείται από τα δύο τεράστια σε μήκος ρήγματα, τα αποκαλούμενα «της Βόρειας Ανατολίας» στα βόρεια και «της  Ανατολικής Ανατολίας» στα νότια. Αυτό της Ανατολικής Ανατολίας έδωσε το 2023 σεισμό 7,8 της κλίμακας Ρίχτερ και τώρα τον Απρίλιο είχαμε στα βόρεια αυτόν με μέγεθος 6,2 σε εστιακό βάθος 10 χιλιόμετρα και σε απόσταση 40 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της Κωνσταντινούπολης. Για καλή τους τύχη, η εστία του σεισμού ήταν κάπως έξω από την Κωνσταντινούπολη και μεγάλο μέρος της εκλυόμενης ενέργειας είχε φορά προς τη Σηλυβρία, δηλαδή αντίθετη προς την κατεύθυνση της Πόλης.

Συσσωρευμένες τάσεις

Ο κ. Χατζηπέτρος δείχνει τα ρήγματα στη Βόρεια Ανατολία, και ειδικά ένα σύστημα ρηγμάτων που βρίσκεται μέσα στη θάλασσα του Μαρμαρά, το οποίο έχει περάσει υπερβολικά πολύς χρόνος χωρίς να έχει ενεργοποιηθεί (η έκφραση «σπάει ένα ρήγμα» είναι εντελώς αδόκιμη και ας ακούγεται πολύ). Αυτή η μη ενεργοποίηση είναι κάτι που τον κάνει και εκείνον ανήσυχο, διότι προφανώς εκεί πρέπει να έχουν συσσωρευθεί μεγάλες τάσεις, οι οποίες το πιο πιθανόν είναι κάποια στιγμή να προκαλέσουν ισχυρό σεισμό.

1.200 χιλιόμετρα είναι το μήκος του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας.

Το ρήγμα της Βόρειας Ανατολίας φαίνεται να επεκτείνεται πέρα από τα όρια της Τουρκίας, να διατρέχει όλο το Βόρειο Αιγαίο, να  διακλαδίζεται νότια της Χαλκιδικής και να σταματά μπροστά στα παράλια της Πιερίας και της Μαγνησίας περίπου. Παρ’ όλα αυτά ο συνομιλητής μας δεν είναι ιδιαίτερα ανήσυχος ως προς μια πιθανή επίδραση της ενεργοποίησης ρηγμάτων στην Τουρκία στη σεισμικότητα στον ελλαδικό χώρο.

Αυτό που θέλησε να προσθέσει σχετικά, στο τέλος της επικοινωνίας μας μαζί του, ήταν ότι «η Ελλάδα είναι η ευρωπαϊκή χώρα με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα σε ό,τι αφορά την ύπαρξη ενεργών ρηγμάτων. Επιπλέον, μεγάλος αριθμός ενεργών ρηγμάτων βρίσκεται υποθαλάσσια, όπως φάνηκε και στην πρόσφατη σεισμική ακολουθία μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού. Απαιτείται μεγαλύτερη επένδυση στην επιστημονική έρευνα σε αυτόν τον τομέα, καθώς η γνώση των χαρακτηριστικών και του τρόπου λειτουργίας των ρηγμάτων είναι θεμελιώδους σημασίας για τον καλύτερο και ασφαλέστερο σχεδιασμό. Αν θέλουμε να μιλήσουμε με οικονομικούς όρους, η απόδοση της επένδυσης (return on investment) σε αυτού του τύπου την έρευνα θα είχε ιδιαίτερα θετικό πρόσημο στο άμεσο μέλλον».

Οι εκτιμήσεις για τις αντοχές της Αγίας Σοφίας

«Αντέχει έως 7,2 Ρίχτερ»

Είναι ακόμη ο λαμπρότερος ορθόδοξος ναός, χτισμένος εξαρχής στα όρια των προδιαγραφών της αρχιτεκτονικής του και των προδιαγραφών των υλικών του. Για κακή του τύχη, επιπλέον ο θαυμαστός ναός που έκτισε ο Ιουστινιανός μέσα σε 5 έτη, 10 μήνες και 4 ημέρες, πραγματοποιώντας τα εγκαίνιά του στις 27 Δεκεμβρίου του 537, έχει βασανιστεί εξαρχής και όλους αυτούς τους αιώνες μέχρι σήμερα από τη σεισμικότητα της περιοχής.

Ηδη ύστερα από μεγάλους σεισμούς το 553 και το 557, έναν χρόνο μετά, χαράματα της 7ης Μαΐου, ο κεντρικός θόλος γκρεμίζεται. Χτίζεται ξανά καινούργιος αρκετά πιο υψηλός, 6 μέτρα περίπου, και πιο σφαιρικός από τον προηγούμενο. Αυτό για να μειωθούν οι τάσεις που ο στρογγυλός θόλος ασκεί στις βάσεις τεσσάρων σφαιρικών τριγώνων.

Από το 558 μέχρι σήμερα δεκάδες σεισμοί έχουν ταλαιπωρήσει την Αγία Σοφία και έχουν εξασθενίσει την αντοχή της. Σε αυτό έχουν προστεθεί οι αυθαιρεσίες που έχουν γίνει κατά καιρούς στο εσωτερικό για να μετατραπεί ο χριστιανικός ναός σε τζαμί και η καταπόνηση από τους πολυάριθμους επισκέπτες και τις καθημερινές θρησκευτικές συγκεντρώσεις. Παρ’ όλα αυτά, μετά τον πρόσφατο σεισμό γράφτηκε πως δεν υπάρχει ανησυχία διότι ο ναός αντέχει παρ’ όλα αυτά και σε 7,2 της κλίμακας Ρίχτερ.

Από πού έχει προκύψει αυτή η εκτίμηση, όπως και πόσο έγκυρη είναι; Οι εκτιμήσεις προέρχονται από τις εργασίες τούρκων αρχιτεκτόνων-συντηρητών – με επικεφαλής τη Sonay Shakar – που έχουν εγκαταστήσει 9 αισθητήρες στον θόλο και παρακολουθούν σε 24ωρη βάση τις δονήσεις του. Ταυτόχρονα έχουν κατασκευάσει υπό κλίμακα τρία ακριβή ομοιώματα του όλου συγκροτήματος και τα έχουν υποβάλει σε σεισμική δοκιμασία.

Το τελευταίο ήταν σε μέγεθος που να χωράει ένας άνθρωπος να περπατήσει στο εσωτερικό του και το υπέβαλαν με τη βοήθεια δονούμενης μεταλλικής βάσης σε προσομοίωση σεισμού. Εφθασαν μέχρι τα 7,2 ρίχτερ χωρίς σημαντικές βλάβες και αμέσως μετά το κτίσμα κατέρρευσε. Από εκεί προέκυψε η τιμή των 7,2 ρίχτερ.

Καθησυχάζει το πείραμα αυτό για την τύχη του ναού; Φυσικά και όχι, διότι ο αναμενόμενος σεισμός μπορεί να υπερβαίνει και τα 7,2 ρίχτερ με την πραγματική Αγία Σοφία να είναι ένα εξαιρετικά καταπονημένο κτίριο σήμερα ενώ το ομοίωμά της ήταν φρεσκοχτισμένο και εντελώς ακέραιο…