Οι παράκτιοι αλιείς στη νησιωτική συστάδα των Φούρνων Κορσεών για πολλά χρόνια «ψάρευαν» κομμάτια από κοράλλια, «τραγάνα», όπως την αποκαλούν μεταξύ τους, σηκώνοντας τα δίχτυα και τα παραγάδια τους. Αρκετά από αυτά τα «ευρήματα» υπάρχουν ακόμα φυλαγμένα στα σπίτια τους, ενώ κάποια εκτίθενται έως σήμερα σε ταβέρνες του νησιού ως διακοσμητικά.
Επειτα από χιλιάδες ώρες παρατήρησης του πλούσιου βυθού στο νησί τους κατάφεραν να «χαρτογραφήσουν» με τον τρόπο τους έναν παρθένο θαλάσσιο κοραλλιογενή βιότοπο με υποβρύχια δάση από κόκκινη γοργονία και μαύρα κοράλλια, εξαιρετικά σπάνιο για τα δεδομένα της Μεσογείου. Σήμερα, μετά την ένταξη της θαλάσσιας περιοχής γύρω από το νησί τους στις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές και την απαγόρευση της αλιείας με τράτα βυθού ελπίζουν ότι η θάλασσα θα «πλουτίσει» ξανά.
Η περιοχή που οριοθετήθηκε γύρω από τους Φούρνους είναι το πρώτο θαλάσσιο οικοσύστημα με κοράλλια στην Ελλάδα που μπαίνει σε καθεστώς προστασίας από την αλιεία με συρόμενα εργαλεία (μηχανότρατες) μετά την αξιοποίηση της τοπικής οικολογικής γνώσης και τις πολύχρονες προσπάθειες των οργανώσεων για την προστασία της θάλασσας.
Τα «δάση» στη μεσοφωτική ζώνη
Ο Μιχάλης Μανουσάκης, 68 χρόνων, από τότε που θυμάται τον εαυτό του ασχολείται με τη θάλασσα, προσπαθώντας να ανακαλύψει τα μυστικά της αλιείας και της θαλάσσιας ζωής του τόπου του. Ηταν αυτός που υπέδειξε στους ερευνητές τα πρώτα στίγματα και συνέβαλε καθοριστικά ώστε να εντοπίσουν στη συνέχεια οι επιστήμονες με τη βοήθεια της τεχνολογίας ένα σπάνιο θαλάσσιο «δάσος» που ζει στη λεγόμενη μεσοφωτική ζώνη, σε βάθος 60 έως 150 μέτρων.
«Από μικρό παιδάκι ακούγοντας και βλέποντας τους μεγάλους ψαράδες έβλεπα τι ανασύρανε σε συγκεκριμένα σημεία. Στη συνέχεια, όταν άρχισα να ψαρεύω, διαπίστωσα κι εγώ ότι ο βυθός σε ορισμένα σημεία είναι πάρα πολύ πλούσιος. Οταν μου ζητήθηκε η βοήθειά μου στο θέμα των κοραλλιών, χωρίς κανέναν δισταγμό υπέδειξα στους ερευνητές τις περιοχές και τα σημεία που γνώριζα από την εμπειρία μου. Αυτό που είδαν και κινηματογράφησε μετά η ομάδα των Γάλλων που ήρθαν στο νησί μας ήταν εκπληκτικό» λέει ο κ. Μανουσάκης.
Τη δική του μαρτυρία για την ιδιαιτερότητα του υποβρύχιου δάσους στους Φούρνους καταθέτει ο Λορέντζο Μπραμάντι, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας (CNRS) στη Γαλλία: «Είναι μοναδικό επειδή σχηματίζεται από δύο δομικά είδη: την κόκκινη γοργονία (Paramuricea clavata) και το μαύρο κοράλλι (Antipathella subpinnata). Αυτά τα είδη δεν είναι σπάνια στη Μεσόγειο, αλλά οι πληθυσμοί στους Φούρνους είναι ιδιαίτερα καλά δομημένοι, πυκνοί και άφθονοι».
Το πλεονέκτημά τους; «Βρίσκονται σε βάθη μεγαλύτερα από 70 μέτρα, σε μια περιοχή που θεωρείται κλιματικό καταφύγιο. Η θέρμανση του θαλάσσιου νερού έχει προκαλέσει καταστροφικές μαζικές θανάτους γοργονιών σε όλη τη Μεσόγειο. Αλλά στους Φούρνους το δάσος είναι, προς το παρόν, προστατευμένο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής» καταλήγει.
Ο αλιέας Μιχάλης Μανουσάκης (με την κόκκινη μπλούζα) συνομιλεί με μέλη της οργάνωσης «Αρχιπέλαγος» Φωτογραφία: Tim Grandjean
Πέρα από τη θέρμανση, το βάθος στο οποίο βρίσκονται προστατεύει επίσης αυτά τα σπάνια οικοσυστήματα από την κατάδυση και την αγκυροβόληση. Ωστόσο, η αλιεία με τράτες βυθού παραμένει η κύρια απειλή. Η Αναστασία Μήλιου, επιστημονική διευθύντρια της οργάνωσης «Αρχιπέλαγος» που πραγματοποιεί αποστολές σε αυτή την περιοχή εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια συμβάλλοντας καθοριστικά στην απόφαση της κυβέρνησης να θέσει αυτή τη θαλάσσια ζώνη υπό καθεστώς προστασίας, επιβεβαιώνει ότι ο κυριότερος ανθρωπογενής παράγοντας που απειλεί αυτά τα οικοσυστήματα είναι η αλιεία με μηχανότρατες.
«Αρκετές περιοχές όπου υπήρχαν κοραλλιογενή οικοσυστήματα έχουν καταστραφεί εντελώς από αυτό το είδος αλιείας. Ευτυχώς σε αυτή την περιοχή επιβιώνουν ακόμη μεγάλες εκτάσεις. Τα κοραλλιογενή οικοσυστήματα για τα οποία μιλάμε είναι από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της Μεσογείου. Εχουν θεμελιώδη σημασία για την υγεία και την παραγωγικότητα των θαλασσών μας, καθώς υποστηρίζουν πάνω από 1.800 είδη» σημειώνει. Οπως αναφέρει η κυρία Μήλιου, τα κοράλλια δεν είναι φυτά ή βράχοι αλλά αποικίες ζώων που σχηματίζουν τα λεγόμενα υποβρύχια δάση που λειτουργούν ως άρτια οργανωμένες, συνεργατικές κοινότητες.
«Σε κάθε αποικία οι πολύποδες προέρχονται από ένα γονιμοποιημένο ωάριο, αλλά παρουσιάζουν αξιοσημείωτη εξειδίκευση. Σε ορισμένα είδη, διαφορετικοί πολύποδες μέσα στην αποικία αναλαμβάνουν συγκεκριμένους ρόλους, όπως η συλλογή τροφής ή η υπεράσπιση της αποικίας. Τα θαλάσσια στυλό, ένα είδος μαλακών κοραλλιών, είναι ιδιαίτερα συναρπαστικά επειδή είναι τα μόνα μαλακά κοράλλια που μπορούν να μετακινηθούν.
Μπορούν να αποκολληθούν από το σημείο αγκύρωσής τους, να πέσουν στον βυθό της θάλασσας και να κυλήσουν ή να μετακινηθούν σε μια νέα θέση με καλύτερη διαθεσιμότητα τροφής. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι πολύποδες πρέπει με κάποιον τρόπο να επικοινωνούν, να συγχρονίζονται και να συνεργάζονται για να πραγματοποιήσουν μια τόσο δύσκολη μετακίνηση. Ομοίως, τα μεγάλα σκληρά κοράλλια επιδεικνύουν επίσης αξιοσημείωτο συντονισμό μεταξύ των πολύποδών τους» επισημαίνει.
Ανεξέλεγκτα τα τουρκικά αλιευτικά
Οι ψαράδες στην περιοχή νιώθουν ανακουφισμένοι από την απόφαση να χαρακτηριστεί προστατευόμενη αυτή η κοραλλιογενής ζώνη και να απαγορευτεί η αλιεία με τράτα βυθού. Ωστόσο επισημαίνουν ότι τα αντίστοιχα τουρκικά αλιευτικά συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο.
«Θα ηρεμήσει η θάλασσα από την καταστροφή που προκαλούν όλα αυτά τα χρόνια οι μηχανότρατες. Καταστρέφουν τον βυθό, είναι σαν να οργώνεις τη γη. Σκοτώνουν αυτούς τους βιότοπους που είναι ζωντανοί οργανισμοί. Θα είναι ένα μεγάλο καλό για τον τόπο μας. Πιστεύω ότι θα σωθεί η θάλασσά μας με αυτή την απόφαση. Τώρα τα αλιεύματά μας είναι ελάχιστα. Πολλοί εγκαταλείπουν το επάγγελμα και δεν βγαίνουν και νέοι ψαράδες. Δεν συμφέρει πια. Είναι λίγα τα αλιεύματα.
Είμαστε σε απόγνωση. Ωστόσο εκτός από τις ελληνικές ανεμότρατες έχουμε και τα τουρκικά αλιευτικά. Θα βγουν τώρα στα διεθνή χωρικά ύδατα, ήδη έχουν ξεκινήσει, και θα «χτενίσουν» την περιοχή μέχρι έξω – έξω, δηλαδή πολύ κοντά στις στεριές. Αυτό το αντιμετωπίζουμε κάθε χρόνο και δεν βρίσκεται λύση. Ειδοποιούμε τις λιμενικές αρχές. Ερχονται, τα διώχνουν, αλλά αυτά ξαναγυρίζουν» λέει ο 74χρονος Μάρκος Γραμματικός, πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Φούρνων.
«Σταματά η μηχανότρατα, διπλασιάζονται οι τιμές»
«Ο ψαράς πρέπει να συμμετέχει στις αποφάσεις που λαμβάνονται. Παίρνουν αποφάσεις μέσα από τα γραφεία τους και δεν βοηθούν την αλιεία. Οι αποφάσεις παίρνονται χωρίς τη γνώμη του αλιέα μέχρι σήμερα και βλέπουμε ότι το 80% των αποφάσεων έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσπαθούν να πετύχουν. Εμείς είμαστε υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος. Ο μεγαλύτερος τροφοδότης αλιευμάτων στην αγορά είναι η μηχανότρατα και το γρι γρι.
Μέχρι τις 23 Μαΐου που δουλεύει η μηχανότρατα οι τιμές που έχει ο μπακαλιάρος στην αγορά είναι λογικές. Οι τιμές από τη στιγμή που σταματά η μηχανότρατα και μετά διπλασιάζονται. Το ίδιο συμβαίνει με όλα τα ψάρια του βυθού, όχι μόνο με τον μπακαλιάρο. Φανταστείτε τι θα συμβεί αν επεκταθούν οι περιορισμοί. Εκτός αν θέλουν οι καταναλωτές να αγοράζουν μόνο αλιεύματα ιχθυοτροφείων» τόνισε ο Μανώλης Καρδαμύλης, 53 ετών, ιδιοκτήτης μηχανότρατας στη Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης.
Αλλοι ιδιοκτήτες των μηχανότρατων υποστηρίζουν ότι ήδη οι περιορισμοί που υπάρχουν είναι εκτεταμένοι και αυστηρότεροι από αυτούς που ισχύουν σε άλλα κράτη της Μεσογείου.
