Ως υποστηρικτές της βιωσιμότητας των ωκεανών και πρώην υπεύθυνοι των ευρωπαϊκών θαλάσσιων πολιτικών, αντιλαμβανόμαστε τη γνώριμη ένταση που αντιμετωπίζει αυτό το μήνα ο Επίτροπος Ωκεανών και Αλιείας, Κώστας Καδής: Ζει την τελική αντίστροφη μέτρηση πριν την έναρξη μιας μεγάλης πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αυτή τη φορά, περιμένουμε το νέο Σύμφωνο για τους Ωκεανούς.

Έχουμε βρεθεί στη θέση του. Η μία από εμάς, ηγήθηκε της μεταρρύθμισης της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, ενσωματώνοντας την αειφορία, ως νομική βάση της διαχείρισης της αλιείας στην ΕΕ. Ο άλλος, εισήγαγε το πρώτο Σχέδιο Δράσης για τη Θάλασσα, θέτοντας την υγεία των θαλασσών στο επίκεντρο των θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Ήταν τολμηρά βήματα τότε, και τώρα αποτελούν ουσιαστικά θεμέλια, πάνω στα οποία πρέπει να οικοδομηθεί το Σύμφωνο. Τα θεμέλια όμως δεν αρκούν.

Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί. Πάνω από το 90% των ευρωπαϊκών θαλασσών επηρεάζεται από την υπερεκμετάλλευση. Παραδοσιακές πιέσεις, όπως η εντατική αλιεία και η ναυσιπλοΐα, έχουν πλέον ενισχυθεί από ένα διαρκώς διευρυνόμενο φάσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων: Υπεράκτια εξόρυξη πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυκτών, εντατική παράκτια ανάπτυξη, ταχεία επέκταση υπεράκτιων υποδομών. Όλα αυτά συμβαίνουν, ενώ οι ωκεανοί πλήττονται από την κλιματική αλλαγή — με άνοδο της θερμοκρασίας, οξίνιση και αποξυγόνωση, που απειλούν να αποδομήσουν ολόκληρα θαλάσσια οικοσυστήματα και τις κοινότητες που εξαρτώνται από αυτά.

Στην καρδιά αυτών των παράκτιων κοινοτήτων βρίσκονται οι αλιείς. Η εμπειρία και η καθημερινή δουλειά τούς καθιστούν απαραίτητους εταίρους για τη διατήρηση των θαλάσσιων πόρων και την επιτυχία οποιασδήποτε θαλάσσιας πολιτικής. Δεν πρέπει να αφεθούν μόνοι απέναντι σε αυτές τις προκλήσεις. Η συμμετοχή τους είναι το κλειδί για να υπάρξουν βιώσιμες λύσεις. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε δεν είναι μόνο περιβαλλοντική. Είναι συγχρόνως οικονομική και κοινωνική. Μια θάλασσα χωρίς υγεία, απειλεί τα θεμέλια της θαλάσσιας οικονομίας και την ευημερία των πολιτών της Ευρώπης, ειδικά στις παράκτιες περιοχές. Αποτελεί επίσης και ζήτημα ασφάλειας, ιδιαίτερα κρίσιμο στη σημερινή γεωπολιτική συγκυρία.

Το Σύμφωνο για τους Ωκεανούς πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτή την πραγματικότητα με αποφασιστικότητα αντίστοιχη των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.
Στη διάρκεια της θητείας μας στην Επιτροπή, πήραμε ένα σημαντικό μάθημα: Οποιαδήποτε φιλοδοξία στις αποφάσεις μας, πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογες πράξεις εφαρμογής. Η Πολιτική Αλιείας και το Σχέδιο Δράσης για τη Θάλασσα, παρέχουν τις βασικές αρχές και τα εργαλεία για βιώσιμη διαχείριση. Αυτά όμως, δεν είναι τέλεια, ειδικά στα πεδία της ενεργοποίησης των αποφάσεων, του ελέγχου και της επιβολής. Έτσι, πολύ συχνά, η πολιτική διστακτικότητα και η έλλειψη ηγεσίας, άφηναν τα κράτη μέλη να παρακάμπτουν ή να καθυστερούν την εφαρμογή. Δεν μπορούμε να επιτρέπουμε στα κράτη μέλη να επιλέγουν ποιοι κανόνες θα τηρούνται και ποιοι όχι. Είναι καιρός, η Επιτροπή να αναλάβει ρόλο καταλύτη της αποτελεσματικότητας και όχι απλού σχεδιαστή. Αυτή είναι η ευθύνη — αλλά και η ευκαιρία — που έχει τώρα ο Επίτροπος Καδής.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω, είναι αυτό που συμβαίνει με τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Καθιερώνονται με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, παραμένουν εκτεθειμένες σε καταστροφικές πρακτικές, όπως η αλιεία με εργαλεία που σύρονται στο βυθό. Το Σύμφωνο πρέπει να προχωρήσει πέρα από τα προηγούμενα πλαίσια, θεσπίζοντας δεσμευτικούς κανόνες για την απαγόρευση της αλιείας με τράτες βυθού (μηχανότρατες) στις προστατευόμενες περιοχές, με σαφή χρονοδιαγράμματα και πραγματικές κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση. Δεν μπορούμε πια να περιοριστούμε στην καλύτερη επανεγγραφή του παρελθόντος. Χρειάζεται να αξιοποιήσουμε όσα έχουμε μάθει, ώστε οι δεσμεύσεις να μετατραπούν επιτέλους σε απτά αποτελέσματα.

Αν το τελικό κείμενο του Συμφώνου δεν συμπεριλάβει τέτοια κρίσιμα θέματα, κινδυνεύει να βρεθεί σε δυσαρμονία τόσο με την κοινή γνώμη, όσο και με την επιστημονική κοινότητα. Η αλιεία με τράτες βυθού, παραμένει αδιανόητη σε περιοχές που έχουν σχεδιαστεί για την προστασία, την αναπαραγωγή των ιχθυαποθεμάτων και την επιβίωση των μικρής κλίμακας παράκτιων αλιέων. Ένα ουσιαστικό Σύμφωνο πρέπει να το αναγνωρίσει και να χαράξει αξιόπιστο δρόμο για τη σταδιακή κατάργηση των επιβλαβών πρακτικών. Οτιδήποτε λιγότερο, θα αποδυνάμωνε την αξιοπιστία του, σε μια χρονική συγκυρία που η διεθνής ηγεσία της ΕΕ είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ.

Ο Επίτροπος Kαδής, αντιμετωπίζει επιπλέον πιέσεις που εμείς δεν είχαμε. Το πολιτικό κλίμα έχει αλλάξει. Λαϊκιστικές δυνάμεις έχουν εργαλειοποιήσει την περιβαλλοντική πολιτική και κατηγορούν τους οικολογικούς κανόνες για τη δημιουργία κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Την ίδια στιγμή, η εσωτερική ατζέντα της ΕΕ, κυριαρχείται ολοένα και περισσότερο, από μια μονόπλευρη λογική για την ανταγωνιστικότητα — μια αφήγηση που παρουσιάζει συχνά την περιβαλλοντική προστασία ως εμπόδιο και όχι ως ευκαιρία. Ο Επίτροπος καλείται να πλοηγηθεί προσεκτικά σε αυτά τα ρεύματα — και εμείς πιστεύουμε ότι μπορεί.

Τώρα έχουμε την ευκαιρία. Η παρουσίαση του Συμφώνου, λίγο πριν από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς στη Νίκαια, δίνει τη δυνατότητα στην ΕΕ να βρεθεί στο επίκεντρο της παγκόσμιας θαλάσσιας ατζέντας. Καθώς άλλες μεγάλες δυνάμεις παραπαίουν, έχουμε όχι μόνο την ευθύνη, αλλά και τη σπάνια ευκαιρία να ηγηθούμε δια του παραδείγματος. Η φιλοδοξία μας οφείλει να συνοδευθεί από την κανονιστική ισχύ που απαιτείται για να την υλοποίησή της. Ο Επίτροπος Καδής δεν θα κριθεί μόνο για τις καλές του ιδέες, αλλά και για το αν θα αλλάξει τον τρόπο διακυβέρνησης των ωκεανών, ώστε να φέρει αποτελέσματα στην πράξη. Μπορούμε να περάσουμε από τα καλοπροαίρετα σχέδια στην εφαρμόσιμη πρόοδο;

Μπορούμε επιτέλους να προστατεύσουμε τις θάλασσές μας και την ευημερία των λαών μας, όπως υποσχόμαστε εδώ και καιρό;

Πιστεύουμε πως ο Επίτροπος Καδής πρέπει και μπορεί να το κάνει. Το Σύμφωνο για τους Ωκεανούς, αποτελεί τη μεγαλύτερη ευκαιρία της σημερινής γενιάς της ΕΕ για να επαναπροσδιορίσει τη σχέση μας με τη θάλασσα, να υπερασπιστεί τη βιοποικιλότητά της και να στηρίξει τις παράκτιες κοινότητες και τα εκατομμύρια Ευρωπαίων που εξαρτώνται από τις υγιείς θάλασσες για το μέλλον τους.

Επίτροπε, σας προσφέρουμε όχι μόνο την πλήρη στήριξή μας, αλλά και την εμπειρία μας. Η στιγμή απαιτεί τόλμη καταγεγραμμένη όχι μόνο στο όραμα, αλλά και στον Νόμο. Έφθασε η ώρα για δράση.

2/6/2025

Μαρία Δαμανάκη, πρώην Επίτροπος Ωκεανών και Αλιείας στην ΕΕ (2010–2014)

Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, πρώην Επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας στην ΕΕ (2019–2024)

Το άρθρο δημοσιεύεται αποκλειστικά στο EUOBSERVER και για την Ελλάδα στο ΒΗΜΑ.