Χρήστος Λεοντής: «Ο λαός τραγούδαγε στη ζωή και στον θάνατο»

Στο γραφείο-ορμητήριο του συνθέτη Χρήστου Λεοντή, σε κάποιον από τους τοίχους βλέπεις ένα ημερολόγιο του 2009, παιδιών δημοτικού σχολείου, όπου σημειώνεται το εξής: «Σήμερα θεωρείται ντροπή να παλεύεις για ιδέες και αξίες όπως είναι η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη, χωρίς να περιμένεις υλικό αντάλλαγμα».

Δεκαέξι χρόνια μετά μοιάζει επίκαιρο. Δεν το αρνείται και συμπληρώνει στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα», με αφορμή τη συναυλία του Ηρωδείου: «Βλέπεις, τα ίδια πράγματα ζητάμε και συζητάμε σήμερα. Πού είναι η δικαιοσύνη; Ο κόσμος έχει βγει στους δρόμους. Πού είναι οι ανθρώπινες αξίες γενικά; Πού είναι; Περιβαλλόμαστε από κλέφτες, απατεώνες και το μάτι του ανθρώπου έχει αγριέψει από όλα αυτά που ζούμε στην καθημερινότητά μας. Από την ασχήμια και το Εγώ μας. “Κοίτα τη δουλειά σου”, λένε. Λες και ζεις μόνος σου. Δεν σε ενδιαφέρει ο διπλανός σου».

Τον Χρήστο Λεοντή με τον έναν ή τον άλλον τρόπο πάντα τον ενδιάφερε ο διπλανός του. Με την Τέχνη του, όλα αυτά τα χρόνια, τις δεκαετίες, τον διπλανό του υπηρετεί.

Για αυτό τη Δευτέρα 1η Σεπτεμβρίου μάς καλεί στο Ηρώδειο για να υποδεχθούμε όλοι μαζί τον παλιό και πολυαγαπημένο φίλο του. Τον Αριστοφάνη. Οπου γύρω από τον αρχαίο κωμικό ποιητή, το κοινό θα συμμετέχει στο μεγάλο λαϊκό πανηγύρι που θα παρουσιάσει και θα διευθύνει ο συνθέτης με τίτλο «Αριστοφάνεια».

Ο επί σκηνής παρουσιαζόμενος Αριστοφάνης (Σταμάτης Κραουνάκης) σχολιάζει την επικαιρότητα της εποχής του… αλλά και τη δική μας.

Η μουσική αυτή παράσταση βασίζεται στη μουσική που έγραψε ο Χρήστος Λεοντής για τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης και του Εθνικού Θεάτρου, στην Επίδαυρο, για τις κωμωδίες του Αριστοφάνη «Αχαρνής», «Πλούτος», «Εκκλησιάζουσες», «Σφήκες», «Ιππής», «Λυσιστράτη», «Ειρήνη».

Ο συνθέτης δεν στρέφεται στα αρχαία κείμενα και δη στον Αριστοφάνη για να επιστρέφει στο παρελθόν αλλά αντιθέτως με κινητήρια δύναμη αυτό να τα φέρει στο παρόν. «Σήμερα η ελευθερία είναι σε έλλειψη. Αναφέρομαι, φυσικά, στην εσωτερική ελευθερία των ανθρώπων. Για την ελευθερία που προϋποθέτει ελευθερία σε αξίες, στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Στα 85 μου χρόνια, δεν έχω ξαναζήσει τέτοιον αυταρχισμό. Σε κοροϊδεύουν μέσα στα μούτρα σου και είσαι υποχρεωμένος να ανέχεσαι όλη αυτή την κοροϊδία. Τι, είναι έξυπνοι αυτοί – και θεωρούν τους άλλους βλάκες – που από το πρωί μέχρι το βράδυ βρίσκονται στα κανάλια; Πότε δουλεύουν αυτοί (σ.σ.: οι πολιτικοί);».

«Οχι μόνο να κατηγορείς, να βρεις και λύσεις»

Και εδώ σιγά-σιγά στη συζήτησή μας εισέρχεται ο Αριστοφάνης και η σύνδεσή του με το σήμερα. «Σήμερα βλέπουμε μια κοινωνία που δεν αντιδρά σε τίποτα, και αυτό δεν είναι ό,τι καλύτερο για την κοινωνία αυτή. Στο κάτω-κάτω ο Αριστοφάνης αυτή τη δουλειά κάνει, στηλιτεύει τα κακώς έχοντα. Και αυτό είναι παράδειγμα για τα πολιτικά κόμματα. Δεν είναι μόνο να κατηγορείς τον άλλον, να βρεις και λύσεις, σε συνεννόηση πάντα».

Ο Χρήστος Λεοντής έχει αντιμετωπίσει σε όλες αυτές τις δεκαετίες την εργασία του στον Αριστοφάνη «ως λαϊκό πανηγύρι. Ο Αριστοφάνης πάντα τελείωνε τα έργα του με γάμο, με γλέντι. Υμνούσε την ειρήνη και τα αγαθά της ειρήνης, τη χαρά της ζωής. Ο προορισμός μας είναι η ειρηνική συνύπαρξη με ευτυχία, η ελευθερία και αξιοπρέπεια των ανθρώπων.

Εξάλλου αυτό είναι το ένα στοιχείο. Οσον αφορά στη μουσική πολλά στοιχεία μου είναι “πανηγυριώτικα”. Και δεν ντρέπομαι να το πω. Έχεις δει τον λαό το πώς δίνεται στα λαϊκά πανηγύρια με κλαρίνα και νταούλια; Αυτό είναι το πρωτόγονο στοιχείο, το πρωταρχικό στοιχείο έκφρασης.

Μαζί με το τραγούδι η κίνηση και ο χορός. Από εκεί άλλωστε ξεκίνησε το θέατρο. Ο λαός τραγούδαγε όταν θέριζε, τραγούδαγε όταν πέθαιναν, τραγούδαγε όταν παντρεύονταν. Σε κάθε έκφραση της ζωής του».

Η στενή του σχέση με το θέατρο, έχει υπογράψει δεκάδες μουσικές για αυτό, τον έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι «η θεατρική μουσική έχει τη δική της λειτουργία – δεν είναι ανεξάρτητη, είναι υποστηρικτική. Δεν έχει να κάνει με το “εγώ” του συνθέτη αλλά με την ενίσχυση του σκηνικού λόγου και της δράσης.

Πολλές φορές λειτουργεί υπόγεια, ως ατμόσφαιρα, άλλοτε είναι κυρίαρχη και οργανική. Εκεί χρειάζεται μέτρο, ακρόαση και κατανόηση του κειμένου. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με εξαιρετικούς σκηνοθέτες και να νιώσω πως η μουσική γίνεται μέρος ενός συνολικού θεάματος που μιλάει στον θεατή ολοκληρωμένα».

Ολοκληρωμένα, άλλωστε, έχει αντιμετωπίσει τη μουσική και το τραγούδι όλα αυτά τα χρόνια. Ίσως επειδή, όπως σημειώνει, «η μουσική δεν είναι μονόλογος. Είναι επικοινωνία. Όταν κάποιος μου λέει ότι ένα τραγούδι τον συντρόφευσε σε μια δύσκολη στιγμή ή του θύμισε κάτι αληθινό, αυτό για μένα είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή.

Δεν με απασχολούν οι αριθμοί, οι στατιστικές ή η “επιτυχία” με τη σημερινή της έννοια. Η ουσία είναι η σχέση που χτίζεται μέσα από τον ήχο και τον λόγο. Και όταν αυτή κρατάει χρόνια, σημαίνει πως κάτι πήγε καλά. Το τραγούδι, όταν γεννιέται από μια εσωτερική ανάγκη και από συλλογική εμπειρία, μπορεί να γίνει και στίγμα εποχής και όπλο μνήμης.

Όχι για να κατευθύνει, αλλά για να υπενθυμίζει. Σήμερα, που η πληροφορία μάς κατακλύζει αλλά η ουσία χάνεται, το τραγούδι μπορεί να λειτουργήσει ως σταθερή γη. Αρκεί να μην αυτοακυρώνεται σε ρόλο διακοσμητικό».

Οσο ο καιρός πλησιάζει για τη συναυλία του Ηρωδείου, την 1η Σεπτεμβρίου, τόσο περισσότερο θα εργάζεται ο Χρήστος Λεοντής για την πραγμάτωσή της. «Τα “Αριστοφάνεια”, όπως τα ονομάζω, είναι ουσιαστικά η εργασία μου στον Αριστοφάνη. Νομίζω ότι θα είναι και πάρα πολύ χρήσιμη γιατί δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Ούτε πρόκειται να υπάρξει».

*INFO: Χρήστος Λεοντής, «Αριστοφάνεια». Δευτέρα 1η Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο. Ερμηνεύουν: Τάσης Χριστογιαννόπουλος, Ιωάννα Φόρτη, Αγγελική Τουμπανάκη, Πέτρος Δαμουλής και η Klavdia. Συμμετέχουν τρεις Χοροί και δύο Ορχήστρες (Λαϊκή Ορχήστρα Χρήστου Λεοντή & οι Polis Ensemble). Οι τρεις χορωδίες που αποτελούν τον Χορό είναι: Οι σπουδαστές της Δραματικής Σχολής του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν, το φωνητικό σύνολο «Διαφωνία» και η Xορωδία του CGS (Εκπαιδευτήρια Κωστέα – Γείτονα). Διευθύνει ο Χρήστος Λεοντής. Κείμενα: Ευανθία Στιβανάκη, Σταμάτης Κραουνάκης. Χοροθεσία – φωτισμοί: Κωστής Καπελώνης, ενδυματολογική επιμέλεια: Κατερίνα Σωτηρίου, μουσική διδασκαλία: Μαρίvα Χρονοπούλου (Θέατρο Τέχνης), Θανάσης Αρβανίτης (Διαφωνία), Ματθαία Σπιταδάκη, Φαίη Ηλιοπούλου (Εκπαιδευτήρια CGS).