Αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι, στην Ελλάδα τουλάχιστον, τα βιβλία που αφορούν το μέσο του κινηματογράφου δεν αποτελούν – για να το πούμε κομψά – την ιδανικότερη επένδυση, είναι πολύ αισιόδοξο που αυτή την περίοδο οι εκδόσεις με αυτό το περιεχόμενο είναι αρκετές.

Οδηγοί, λεξικά, μελέτες και προσωπικά βιώματα βρίσκουν τη θέση τους στα ράφια των βιβλιοπωλείων και καλούν τον αναγνώστη να έρθει σε επαφή με τη μεγάλη οθόνη μέσω του χαρτιού.

Αυτή τη στιγμή ο δίτομος κινηματογραφικός οδηγός «100 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» είναι ίσως ο κορυφαίος αρχειακός θησαυρός για κάθε έλληνα κινηματογραφόφιλο ή ερευνητή. Ενας οδηγός με καταγραφή πρωτότυπου και ελληνικού τίτλου, ονόματος σκηνοθέτη και έτους παραγωγής όλων των ξένων ταινιών που σε ένα διάστημα 100 ετών έχουν προβληθεί στους ελληνικούς κινηματογράφους! Ο δημιουργός του εν λόγω οδηγού, κριτικός κινηματογράφου Δημήτρης Κολιοδήμος, έχει τρανό παρελθόν στη συγγραφή κινηματογραφικών οδηγών, ενώ το 1995 και το 2005 είχε παρουσιάσει παρόμοιους οδηγούς ελληνικών τίτλων με αφορμή (αντιστοίχως) τα 70 και τα 80 χρόνια κινηματογράφου στην Ελλάδα.

Δύο τόμοι με 30.000 ταινίες

Καθώς από το 2005 μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει 20 χρόνια, μια ανανεωμένη έκδοση κρίθηκε απαραίτητη και έτσι προέκυψε το «100 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» που ήδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιγόκερως (τιμή και των δύο τόμων 60 ευρώ). Το πόνημα περιλαμβάνει περισσότερους από 32.000 ελληνικούς τίτλους σχεδόν 30 χιλιάδων διαφορετικών ξένων ταινιών που προβλήθηκαν στην Ελλάδα από το 1925 μέχρι και το 2024.

Να σημειωθεί δε ότι πέραν αυτών των ταινιών ο τόμος περιλαμβάνει και ταινίες γυρισμένες πριν από το 1925, ενώ η εικονογράφησή του είναι με διαφημιστικές καταχωρίσεις των ταινιών στις εφημερίδες, τα αρχεία των οποίων απασχόλησαν τον Κολιοδήμο επί ατελείωτες ώρες (ανάμεσά τους και το αρχείο του «Βήματος»).

Ενας εξίσου χρήσιμος οδηγός για τους έχοντες άμεση σχέση με τα οπτικοακουστικά μέσα – και όχι μόνο – είναι το «Λεξικό τεχνικών και θεωρητικών όρων του κινηματογράφου» που και αυτό είναι έκδοση του Αιγόκερου. Επιτυχία αυτής της έκδοσης είναι ότι ο συγγραφέας της, κριτικός κινηματογράφου Αγγελος Πολύδωρος, δεν αντιμετωπίζει με επαγγελματική αυστηρότητα το αντικείμενό του.

Αντιθέτως, με τρόπο απλό και από τον καθένα κατανοητό, ο Πολύδωρος εξηγεί τεχνικούς και θεωρητικούς όρους που σχετίζονται με την κινηματογραφική δημιουργία και χρησιμοποιούνται κατά κόρον. Τι ακριβώς είναι το plan americain (αμερικανικό πλάνο); Πώς ορίζεται τελικά το κινηματογραφικό είδος «film noir» ή το «giallo»; Ολα τα λήματα είναι γραμμένα στα αγγλικά και κατά αλφαβητική σειρά (με ευρετήριο στο τέλος), ενώ το λεξικό περιλαμβάνει επίσης κατάλογο ελληνικών και ξένων οργανισμών και θεσμών (π.χ. φεστιβάλ) που έχουν δημιουργηθεί για την εξυπηρέτηση της 7ης Τέχνης. Χωρίς αμφιβολία ένα λεξικό που αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τους σπουδαστές κινηματογράφου αλλά και τους απλούς σινεφίλ.

Από τον Καραγάτση στον Κάφκα

Μεγάλη εμπειρία στη συγγραφή βιβλίων στα οποία υπάρχει πάντα μια σύνδεση κινηματογράφου – λογοτεχνίας έχει ο Θανάσης Αγάθος, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά τις μελέτες του για τη σχέση του έργου των Νίκου Καζαντζάκη και Αγγελου Τερζάκη με την 7η Τέχνη, τελευταίο εκδοτικό έργο του Αγάθου είναι η μελέτη «Ο Καραγάτσης του κινηματογράφου», επίσης από τις εκδόσεις Αιγόκερως. Εδώ αποπειράται μια εις βάθος ανίχνευση της σχέσης του κορυφαίου έλληνα συγγραφέα Μ. Καραγάτση με το σινεμά.

Πέρα από τη μοναδική ταινία που γύρισε ως σκηνοθέτης, το κατοχικό δράμα του 1946 «Καταδρομή» (εναλλακτικός τίτλος της ενίοτε ήταν και το «Καταδρομή στο Αιγαίον») με πρωταγωνιστές τους Λάμπρο Κωνσταντάρα, Μάνο Κατράκη και Ελένη Χατζηαργύρη, ο Καραγάτσης υπήρξε σημαντικός θεωρητικός της 7ης Τέχνης και τρία κείμενά του, γραμμένα σε διαφορετικές περιόδους, αποδείχτηκαν προφητικά. Λίγοι μπορούν να φανταστούν ότι ο εμβληματικός εκπρόσωπος της γενιάς του ’30 μπορεί να ήταν θαυμαστής των κινουμένων σχεδίων του Γουόλτ Ντίσνεϊ ή ότι ο κινηματογράφος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προσέγγισή του στην κριτική θεάτρου.

Ισχύουν και τα δύο. Επίσης, εκτενής αναφορά στη μελέτη, που υλοποιήθηκε με την πολύτιμη συμβολή του εγγονού του Καραγάτση Δημήτρη Τάρλοου και του Αρχείου Μ. Καραγάτση, γίνεται σε δύο σενάρια που ο Καραγάτσης είχε ήδη γράψει, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να τα «περάσει» στον κινηματογράφο. Πρόκειται για μεταφορές των πεζογραφημάτων του «Το μπουρίνι» (στο σενάριο του οποίου ο αρχικός τίτλος διατηρήθηκε) και το διήγημα «Η μεγάλη εβδομάδα του Πρεζάκη» (στο σενάριο του οποίου δόθηκε ο τίτλος «Μαγδαληνή»).

Από τις εκδόσεις Ροές κυκλοφόρησε το βιβλίο «Κάφκα και κινηματογράφος» του Νικόλαου-Ιωάννη Κοσκινά. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο συγγραφέας δεν ασχολείται με τις μεταφορές έργων του κορυφαίου τσέχου συγγραφέα στη μεγάλη ή τη μικρή οθόνη (αυτό θα ακολουθήσει σε ένα δεύτερο βιβλίο), αλλά προσπαθεί να ακολουθήσει το βλέμμα του Φραντς Κάφκα μέσα από αφηγήματα, ημερολόγια, επιστολές και αφορισμούς, φωτίζοντας έτσι «την απροσδόκητη σχέση του με τον κινηματογράφο» και «εστιάζοντας στον διαμεσικό χαρακτήρα της γραφής του: όχι ως αισθητικό τέχνασμα αλλά ως δομικό στοιχείο ενός τρόπου με τον οποίο η λογοτεχνία αντιστέκεται, διαταράσσει, παρεμβαίνει στον κόσμο». Ετσι, με εργαλεία από τη θεωρία της αφήγησης, τη σημειολογία του κινηματογράφου και τη μοντερνιστική αισθητική, επιχειρήθηκε μια εκ βάθρων νέα ανάγνωση του έργου του δημιουργού αριστουργημάτων όπως «Η δίκη», «Ο πύργος» και «Η μεταμόρφωση».

Το «κατηγορώ» του Φελίνι

«Μια διατριβή για τον “Κινηματογράφο και τον Τύπο” η οποία ατύχησε το 1960 στην Ιταλία, αλλά ευτύχησε το 2025» αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Φελίνι – Λογοκρισία –  Χούντα» από τις εκδόσεις Παράγραφος. Ο σαρκασμός είναι προφανής και μάλλον δικαιολογείται αφού ο συγγραφέας του βιβλίου Γιάννης Παπαδημητρόπουλος, πέρα από το ότι ως νέος επέζησε της γερμανοϊταλικης κατοχής και ως έφηβος την τραγωδία του εμφύλιου πολέμου, αργότερα, ως δημοσιογράφος, έμελλε να ζήσει τη λογοκρισία την οποία επέβαλε η δικτατορία του 1967 στην Ελλάδα.

Το βιβλίο αναφέρεται σε βιώματα δημοσιογραφίας και λογοκρισίας κατά την επτάχρονη δικτατορία στην Ελλάδα, αλλά και τα όσα σχετικά έζησε ο κορυφαίος σκηνοθέτης Φεντερίκο Φελίνι στην Ιταλία. Μάλιστα, στις σελίδες αυτού του βιβλίου βρίσκουμε ολόκληρο το περίφημο «κατηγορώ» του Φελίνι προς την καταστροφική λογοκρισία. Ελεύθερος ρεπόρτερ στην εφημερίδα «Ελευθερία», αργότερα συντάκτης στην εφημερίδα «Βραδυνή» και εν συνεχεία υπάλληλος στην ΕΡΤ, ο Παπαδημητρόπουλος αναφέρεται εκτενώς σε δύο περιστατικά λογοκρισίας στη χώρα μας τα οποία έζησε ο ίδιος στην οδό Ζαλοκώστα, όπου στεγαζόταν η Επιτροπή Λογοκρισίας.