Κατερίνα Διδασκάλου: «Δεν φοβάμαι τη συνύπαρξη με τον εαυτό μου»

Τη συναντώ αργά το βράδυ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Από το θερμός της πίνει ζεστό νερό με λεμόνι. Μιλάει σιγανά· προσπαθεί να προστατέψει τη φωνή της. Επιβάλλεται δηλαδή να την προστατέψει. Την επόμενη ημέρα είναι η πρεμιέρα της με το έργο που έχει πλέον σφραγίσει με την ερμηνεία της. Ναι, η Κατερίνα Διδασκάλου ενδύεται για δέκατη τέταρτη χρονιά το μαύρο φόρεμα της Ερατώς, της ηρωίδας του μονολόγου του Αντώνη Τσιπιανίτη Αθερινού «Η πόρνη από πάνω», που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Σταμάτη Πατρώνη, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο Νέος Ακάδημος.

Η Ερατώ όμως δεν είναι η μόνη ηρωίδα στο θεατρικό σεντούκι της. Λίγα λεπτά νωρίτερα, εδώ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την παρακολούθησα στην πρόβα της να «σκίζει τις σάρκες της» συναντώντας τη μυθική Κλυταιμνήστρα – μέσα από την πένα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (1903-1987) – αυτής της μεγάλης κυρίας των γαλλικών γραμμάτων, της πρώτης εκλεγμένης γυναίκας στην ανδροκρατούμενη Γαλλική Ακαδημία, της λάτρισσας της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά και της μποέμισσας της ζωής, που ενσάρκωσε με τον βίο της το πρότυπο της απελευθερωμένης γυναίκας. Ενας ακόμη μεγάλος μονόλογος λοιπόν για την Κατερίνα Διδασκάλου, σε μετάφραση και σκηνοθεσία Αντώνη Γαλέου, που θα παρουσιαστεί στις 20 και 21 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής – με τα εισιτήρια ήδη να είναι εξαντλημένα.

Η Κλυταιμνήστρα πίσω από τον μύθο

Η Κατερίνα Διδασκάλου ετοιμάζεται λοιπόν να παραδώσει μια Κλυταιμνήστρα απελπισμένη, δαιμονικά ερωτική, που διεκδικεί την αγάπη του Αγαμέμνονα, του άντρα που θυσίασε την κόρη τους, Ιφιγένεια, για χάρη του Τρωικού Πολέμου και επέστρεψε ύστερα από δέκα χρόνια στην πατρίδα του μαζί με την «ερωμένη» του, όπως αποκαλεί η Γιουρσενάρ την Κασσάνδρα. Και έτσι η Κλυταιμνήστρα τον δολοφονεί.

«Η Γιουρσενάρ “επισκέπτεται” την Κλυταιμνήστρα και της δίνει την ευκαιρία να πει την ιστορία από τη δική της πλευρά» εξηγεί η Κατερίνα Διδασκάλου. «Σε αυτόν το μονόλογο παρακολουθούμε την απολογία της. Η Γιουρσενάρ τη βάζει απέναντι στους δικαστές-θεατές και, με το γνωστό σαρκαστικό ύφος και το χιούμορ της γραφής της, ξεδιπλώνει το πάθος της Κλυταιμνήστρας για αυτόν τον άντρα-μύθο και τελικά τον αποκαθηλώνει, παρουσιάζοντας όλες τις λιγότερο μυθικές πλευρές του».

«Είναι λοιπόν ένα κείμενο φεμινιστικό;» τη ρωτώ. Χαμογελάει. «Αυτός ο χαρακτηρισμός το αδικεί. Είναι ένα ευθύ και ευφυές κείμενο» αναφέρει. «Παραδέχεται την παράδοση του θηλυκού στην εξουσία του αρσενικού, αλλά έπειτα τοποθετεί τη γυναίκα στη θέση που της ανήκει· τη βάζει να διεκδικεί, να επαναφέρει στην “τάξη” το αρσενικό, θυμίζοντάς του ότι η ύβρις φέρνει νέμεση».

Το συγκλονιστικό αυτό κείμενο της Γιουρσενάρ έπεσε στα χέρια της πριν από μερικά χρόνια. «Το είχα διαβάσει στο πρωτότυπο, στα γαλλικά, και αμέσως μπήκε στα “must”! Είπα: “πρέπει να το ανεβάσω όταν έρθει η στιγμή”. Και ήρθε – με την πρόταση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Γιάννη Βακαρέλη, που μου ζήτησε να κάνω έναν μονόλογο» αναφέρει.

Ποια φράση του κειμένου τη συγκλονίζει; «Αυτή η φράση της Κλυταιμνήστρας: “Του επέτρεψα να θυσιάσει το μέλλον των παιδιών μας στις προσωπικές του φιλοδοξίες! Δεν έκλαψα ούτε όταν η μικρή μου κόρη πέθανε εξαιτίας των φιλοδοξιών του”. Επειδή μάλιστα η Γιουρσενάρ μας παρέδωσε ένα άχρονο κείμενο, σκεφθήκαμε με τον μεταφραστή, δραματουργό και σκηνοθέτη της παράστασης Αντώνη Γαλέο να εντάξουμε στην αρχή της παράστασης μια σκηνή από την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” του Ευριπίδη. Εκεί η Ιφιγένεια – την υποδύεται η νεαρή ηθοποιός Αναστασία Γαλερού-Βλάσση – διαπιστώνει τον πραγματικό λόγο που την έφεραν στην Αυλίδα και ικετεύει μάταια την Κλυταιμνήστρα, τη μητέρα της, να μην ενδώσει στο κτήνος του πολέμου που θέλει να την αφανίσει για λάφυρα και δόξα. Σας θυμίζει κάτι αυτό;» αναφέρει.

Τα βαθιά πράσινα μάτια της σκουραίνουν απότομα. «Ξέρετε, είναι ωραίο να σε ακολουθεί ο κόσμος στο θέατρο, να παρακολουθούν τις παραστάσεις σου… Αλλά όταν βλέπεις την κατάσταση των παιδιών και των γυναικών σε χώρες με πόλεμο, όπως το Σουδάν, η Γάζα, σκέφτομαι συχνά ότι θα ήθελα να είμαι κάτι παραπάνω από καλλιτέχνης. Μερικές φορές νιώθω τόσο αδύναμη…».

Από το σκοτάδι στο φως: H δύναμη της τέχνης

Την ίδια στιγμή, βέβαια, δεν παύει να πιστεύει ακράδαντα ότι η τέχνη μπορεί να «μετακινήσει» τους ανθρώπους. «Το είδα στην πράξη με την “Πόρνη από πάνω”, όπου υποδύομαι μια κακοποιημένη γυναίκα» αναφέρει. «Μία θεατής μού είπε: “Οταν είδα την παράσταση ήμουν σε μια κακοποιητική σχέση όπως αυτή της ηρωίδας σας και χώρισα”. Αυτό είναι καταπληκτικό… Είμαι ευγνώμων εν γένει για αυτή την παράσταση, για τον καθένα που αφήνει τη βολή του καναπέ του και έρχεται στο θέατρο να δει – ή να “ξαναβρεί” – την Ερατώ και να παρακολουθήσει την πορεία της από το σκοτάδι στο φως. Τους ευχαριστώ πολύ!».

Εχουν περάσει λοιπόν 14 χρόνια από τότε που ο Αντώνης Τσιπιανίτης Αθερινός της έδωσε για πρώτη φορά το κείμενο του έργου. Την πρώτη φορά το διάβασε στο νοσοκομείο, δίπλα στη μητέρα της που νοσηλευόταν· τη δεύτερη φορά, στο σπίτι. Ηταν τόσο δυνατός ο μονόλογος αυτός που ο εντεκάχρονος τότε γιος της παράτησε το PlayStation για να ακούσει τη ζωή της Ερατώς. Επρόκειτο για μία ηρωίδα εντελώς κόντρα σε εκείνη. Ομως η Κατερίνα Διδασκάλου κέντησε υποκριτικά επάνω στον ρόλο περνώντας με χειρουργική δεξιοτεχνία από το γέλιο στη συγκίνηση. «Θυμάμαι ότι, όταν ξεκινήσαμε, όλοι έλεγαν και σε μένα και στον Αντώνη Τσιπιανίτη: “Κόντρα ρόλος”. Aλλά αυτό δεν με πτόησε καθόλου. Με έβαλε σε καινούργια ερμηνευτικά μονοπάτια. Μου αρέσει να κάνω ηρωίδες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους» αναφέρει.

Η μεταμόρφωση είναι άλλωστε το στοιχείο της. Οπως και στην τηλεοπτική σειρά «Ηλέκτρα», όπου υποδύεται, χωρίς ίχνος μακιγιάζ και με τα μακριά, πλούσια μαλλιά της πλεγμένα σε δύο αυστηρές κοτσίδες γύρω από το κεφάλι, τη Δόμνα – μια δυναμική, λαϊκή, βασανισμένη γυναίκα. «Γιατί σας αρέσει τόσο να τσαλακώνεστε;» τη ρωτώ. Γελά δυνατά. «Το ίδιο με έχουν ρωτήσει και αρκετές γυναίκες στον δρόμο. “Από σεβασμό σε εσάς, το κοινό!” απαντώ. “Δεν σας αρέσει;”. Ε, ναι” μου απαντούν. Κι αυτό μου φτάνει!».

Καθώς την κοιτώ, σκέφτομαι αν η αυταπόδεικτη ομορφιά της στάθηκε εμπόδιο στα πρώτα της βήματα, εγκλωβίζοντάς την σε ρόλους μοιραίας γυναίκας. «Δεν σκέφτηκα ποτέ έτσι, γι’ αυτό και δεν επένδυσα σε αυτό το στοιχείο. Η ομορφιά είναι εξάρτημα που, όταν χρησιμοποιείται σωστά, είναι κέρδος· αλλιώς, καταστροφή» αναφέρει.

Αθήνα, Νέα Υόρκη και μητρότητα

Hδη από τα 15 της χρόνια είχε αντιληφθεί ότι το πεπρωμένο της ήταν να γίνει ηθοποιός. «Γνώριζα ότι δεν ήμουν καλή παρά μόνο για αυτό. Και ότι δεν μπορώ να ζήσω χωρίς το θέατρο» λέει. Στα 17 της πέρασε στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου και, παρότι αποφοίτησε με άριστα και είχε συμβόλαιο δύο ετών, τίποτα δεν την κρατούσε στην Ελλάδα. Στα 20 έφυγε για τη Νέα Υόρκη με υποτροφία. Εκεί βρέθηκε στην τάξη της Ούτα Χάγκεν, έκανε σεμινάριο film acting δίπλα στον Μίλος Φόρμαν, έζησε τη φαντασμαγορική Νέα Υόρκη των ’80s και δούλεψε στο νεοϋορκέζικο θέατρο. «Θυμάμαι πάντα τα λόγια της Ούτα Χάγκεν: όλες οι σκηνές πρέπει να είναι ανθρώπινες καταστάσεις – human events».

Παράλληλα, στη Νέα Υόρκη έγινε πρώτη φορά μητέρα. Στα 22 έφερε στον κόσμο την πρώτη της κόρη και αργότερα δύο ακόμη παιδιά, ένα κορίτσι και ένα αγόρι. Στάθηκε ποτέ εμπόδιο η μητρότητα στην καριέρα της; «Οχι, ποτέ! Δεν το αισθάνθηκα έτσι. Θυμάμαι, όταν ήμουν έγκυος στο τρίτο μου παιδί, τον γιο μου, ο Φρέντυ Γερμανός μού πρότεινε να παίξω την “Τερέζα”, την ηρωίδα του ομώνυμου ιστορικού μυθιστορήματός του. Αρνήθηκα λόγω της κατάστασής μου. Και τότε ο Φρέντυ μού είπε: “Δεν είναι ότι δεν σου φαίνεται η εγκυμοσύνη στο σώμα· δεν σου φαίνεται ούτε στα μάτια”. Δεν με κούρασαν τα παιδιά μου – με άνθισαν».

Δεν μετάνιωσε ούτε και για την επιλογή της στα μέσα των 90′ s να φύγει από τη Νέα Υόρκη και να επιστρέψει στην Ελλάδα. «Τίποτα δεν θεωρώ λάθος. Είναι επιλογή! Αλλωστε, οι ξένες ταινίες που έκανα μέχρι στιγμής από εδώ με “βρήκαν”!» λέει. Μία κορυφαία στιγμή της καριέρας της υπήρξε η συνεργασία της με τον πρωτεργάτη του γαλλικού Νέου Κύματος, τον Ερίκ Ρομέρ, στην ταινία «Τριπλός πράκτορας» (2004), υποψήφια για Χρυσή Aρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Τον συνάντησε για πρώτη φορά στο Παρίσι. Θυμάται να φτάνει στην πολυκατοικία όπου έμενε. Στα κουδούνια διάβασε: «Τρυφό, Γκοντάρ, Ρομέρ». «Δεν μπορώ να ξεχάσω την απλότητα και την ταπεινότητα του μεγάλου αυτού κυρίου του σινεμά. Τον σκέφτομαι πάντα με αγάπη και σεβασμό» λέει σήμερα.

Τον περασμένο Αύγουστο έκανε πρεμιέρα στις ΗΠΑ και η ελληνοαμερικανικής παραγωγής ταινία «A Spartan Dream» σε σκηνοθεσία Michael A. Nickles (Μιχάλη Α. Νικολαΐδη), όπου υποδύεται τη Μελίνα Μερκούρη. Βλέποντας αποσπάσματα κανείς εντυπωσιάζεται από το πόσο πολύ πλησίασε τη μορφή της, τη φωνή της. «Ακουσα ό,τι υπάρχει και δεν υπάρχει για εκείνη και διάβασα, στο πρωτότυπο, στα γαλλικά δηλαδή, το βιβλίο της “Γεννήθηκα Ελληνίδα”, που είχε την καλοσύνη να μου δανείσει η στενή της συνεργάτιδα και φίλη Μανουέλλα Παυλίδου. Την ίδια τη Μελίνα την είχα συναντήσει μόνο μία φορά· όταν, τελειόφοιτη του Εθνικού, είχα επιλεγεί ως πρωθιέρεια για την αφή της φλόγας των Ολυμπιακών Αγώνων του 1984» αναφέρει.

Λίγο πριν φύγω, μου δείχνει τις επίσημες φωτογραφίες από την παράσταση της “Κλυταιμνήστρας” στο Μέγαρο Μουσικής. Πίσω από τον φακό, ο γιος της, Διόνυσος Σούλης. «Ξέρετε, νιώθω συγκίνηση και περηφάνια!» αναφέρει. «Είναι η δεύτερη φορά που με φωτογραφίζει ο γιος μου. Η πρώτη ήταν όταν έκανε την αφίσα για την παράσταση “Το χελιδόνι” πριν από τρία χρόνια. Και τότε είχαν μείνει όλοι ενθουσιασμένοι από τον επαγγελματισμό και το ταλέντο του με το φως – κι ήταν μόνο 23 ετών».

Καθώς με χαιρετά, την κοιτάζω να απομακρύνεται αγέρωχη στο πεζοδρόμιο της Βασιλίσσης Σοφίας. Λίγα λεπτά νωρίτερα την είχα ρωτήσει ποια είναι η μεγαλύτερη νίκη της ως γυναίκας. «Η διαπίστωση ότι δεν φοβάμαι τη συνύπαρξη με τον εαυτό μου» απάντησε.