Οι Γάλλοι τον αποκαλούσαν «μαιευτήρα» (L’accoucheur) για την τεχνική του να κάνει τον ηθοποιό να «γεννάει» τον ρόλο. Η Φέι Νταναγουέι έγραψε στη βιογραφία της ότι εκείνος τής έμαθε πως «δεν παίζουμε ποτέ τα λόγια ενός ρόλου, αλλά αυτό που υπάρχει κάτω από αυτά». Εκείνο το αγόρι που έφυγε από την Ελλάδα για το Λονδίνο το 1951, έχοντας «προίκα» του έναν μονόλογο από τον Ριχάρδο Β΄ του Σαίξπηρ που του δίδαξε ο Κάρολος Κουν, πέρασε τις εξετάσεις στη δραματική σχολή του Θεάτρου Old Vic. Υστερα, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, δεκτός στο Actor’s Studio, 4ος ανάμεσα σε 5.000 υποψηφίους. Ηθοποιός, σκηνοθέτης, δάσκαλος.

Εκείνος που δίδαξε τη Μέριλιν Μονρόε, την Τζέιν Φόντα, τον Τζέιμς Ντιν, τον Μάρλον Μπράντο, τον Γουόρεν Μπίτι, τον Αλ Πατσίνο, τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο και πολλούς ακόμη. Bέβαια και ιδρυτής του Théâtre des Cinquante – Atelier Andréas Voutsinas στο Παρίσι, λίγο μετά τον ταραχώδη Μάη του ’68, συγκεντρώνοντας εκεί την αφρόκρεμα των γάλλων ηθοποιών: Ζαν Μορό, Ζαν Λουί Τρεντινιάν αλλά και Φανί Αρντάν, Ζιλιέτ Μπινός, Ιζαμπέλ Ιπέρ και τόσους άλλους.

Και φυσικά Ελλάδα. Το ΚΘΒΕ, η Μερκούρη, η Διαμαντίδου, η Γαληνέα, η Βουγιουκλάκη, η Λάσκαρη, αλλά και η Καραμπέτη, η Κομνηνού και η Φωτοπούλου.

Ο θυελλώδης Ανδρέας Βουτσινάς λοιπόν. Εκείνος που ερωτεύθηκε άνδρες και γυναίκες και έζησε ένα δυνατό, νεανικό πάθος με την Τζέιν Φόντα. Τα φώτα της ζωής του έσβησαν στις 8 Ιουνίου του 2010. Η στάχτη του σκορπίστηκε στην Επίδαυρο. «Θέλω να μπαίνω στα ρουθούνια των κακών ηθοποιών και να φταρνίζονται την ώρα που παίζουν» έλεγε.

Τη Δευτέρα 24 Νοεμβρίου εγκαινιάστηκε στην Ελληνοαμερικανική Ενωση η έκθεση «Εγώ, ο Ανδρέας Βουτσινάς», μια ιστορική αναδρομή στη ζωή και το έργο του. Την επιμέλειά της υπογράφουν η αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης Ιρις Κρητικού, ο ηθοποιός και επιμελητής εκδόσεων Σταμάτης Γκίκας (Atelier Andréas Voutsinas) και ο εικαστικός Μάριος-Αγγελος Βουτσινάς, ο γιος του.

Ο Ανδρέας Βουτσινάς (δεξιά) με τον Τένεσι Ουίλιαμς

Γιος και πατέρας

Και δεν μπορεί να μη σταθεί κανείς στη σχέση του Ανδρέα Βουτσινά με τον Μάριο-Αγγελο Βουτσινά, αυτή την τρικυμιώδη σχέση πατέρα – γιου, όχι με μια ηδονοβλεπτική ματιά της κλειδαρότρυπας, αλλά ως μια πραγματική ιστορία αποδοχής, συμφιλίωσης. Καρπός του φευγαλέου γάμου του Ανδρέα Βουτσινά και της Αρτέμιδος Παπαστρατή, ο Μάριος έγινε ο γιος δύο 20άρηδων σαστισμένων μπροστά στην ευθύνη ενός μωρού. Ο ίδιος βρέθηκε τελικά να μεγαλώνει με τη μητέρα της μαμάς του και περιστασιακά με τη δική του τη μητέρα.

Είδε για πρώτη φορά τον πατέρα του, Ανδρέα Βουτσινά, σε ηλικία 11 ετών. Πέρασε το κατώφλι του Actors Studio. Μόλις ο Ανδρέας Βουτσινάς πληροφορήθηκε ότι ήταν εκεί ο γιος του, το έσκασε από την πίσω πόρτα. Υστερα από μία εβδομάδα έστειλε ένα τηλεγράφημα στο οποίο μήνυε να συνοδεύσει κάποιος το μικρό παιδί στο γραφείο της ψυχαναλύτριάς του. Εκεί αντίκρισαν για πρώτη φορά ο ένας τον άλλον.

Συναντήθηκαν ξανά όταν ο Μάριος ήταν πλέον 19 ετών. Εκτοτε η σχέση τους πέρασε από σαράντα κύματα. Πριν από τον θάνατο του Ανδρέα Βουτσινά μεσολάβησε μία σιωπή επτά χρόνων μεταξύ τους. Τους τελευταίους μήνες της ζωής του έμελλε να συναντηθούν ξανά.

Και ακριβώς από αυτό το σημείο πιάνουμε το νήμα με την Ιριδα Κρητικού, όταν τη συναντώ. «Θα σας μιλήσω με την ιδιότητα της συνεπιμελήτριας της έκθεσης αλλά και ως επιστήθια φίλη του Μάριου Βουτσινά» ξεκαθαρίζει εξαρχής. Η συνεργασία των δυο τους σε εκθέσεις ξεκίνησε το 2008 και, όπως εξηγεί, έγινε αμέσως στενότατη.

«Βρισκόμαστε λοιπόν στο 2009. Ο Μάριος έχει παρουσιάζει σε επιμέλεια δική μου την έκθεση “Tσάι στης κυρίας Κατακουζηνού” στην οικία Αγγελου και Λητώς Κατακουζηνού και ενώ η έκθεση τρέχει δέχεται ένα τηλεφώνημα. Ηταν ο Ανδρέας. Είχε υποστεί κάποιο εγκεφαλικό και του είπε απλά μετά από τόσα χρόνια σιωπής: “εάν θέλεις, έλα”». Ο Μάριος Βουτσινάς έμεινε τελικά κοντά στον πατέρα του έξι μήνες, μέχρι και τον θάνατο του Ανδρέα. «Το διάστημα αυτό, όσο τραυματικό και δύσκολο κι αν έμοιαζε, θεωρώ ότι ήταν απολύτως αναγκαίο, γόνιμο και ευεργετικό, ώστε να πιάσουν το νήμα της σχέσης τους από την αρχή» επισημαίνει η Ιρις Κρητικού.

Μανιώδης συλλέκτης

Οπως εξηγεί, μετά τον θάνατο του Ανδρέα Βουτσινά, ο Μάριος Βουτσινάς βρέθηκε αντιμέτωπος με χιλιάδες – και κυριολεκτεί – αντικείμενα του πατέρα του. «Μπήκε θέλοντας και μη στην “αποθήκη” του Ανδρέα, ο οποίος υπήρξε δε και μανιώδης συλλέκτης. Επρεπε ακόμη να κλείσει το σπίτι στο Παρίσι. Στάθηκε λοιπόν μπροστά σε χιλιάδες αντικείμενα, χαρτάκια, ενδύματα, σημειώματα, αντίκες, βιβλία, ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, που γεννούσαν το ερώτημα “τι θα απογίνουν όλα αυτά;”. Κάποια χαρίστηκαν λοιπόν, κάποια μετουσιώθηκαν σε έργα τέχνης από τον Μάριο, και στα 10 χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα γεννήθηκε η ιδέα οργάνωσης μιας έκθεσης. Ομως η πανδημία τα σκέπαζε όλα».

Σήμερα η στιγμή ήρθε. Η Ιρις Κρητικού πρότεινε τον χώρο της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης. Καθώς μιλάμε εκείνη ξεχωρίζει εμφατικά το έργο του έτερου επιμελητή, Σταμάτη Γκίκα. «Ανέλαβε το μέγιστο άχθος της ταξινόμησης του αρχείου. Ο Σταμάτης άνοιξε το “θηρίο” και ανακάλυψε “έντρομος” ότι ο Ανδρέας δεν πετούσε, όχι μόνο τα πολύτιμα, αλλά ούτε και τα ευτελή. Θα κράταγε δηλαδή μέχρι και την απόδειξη του καθαριστηρίου της Νέας Υόρκης».

Η ίδια στέκεται ακόμη στο ιδιαίτερο, ακόρεστο πάθος του συλλέκτη που χαρακτήριζε τον Ανδρέα Βουτσινά. «Ο,τι αγαπούσε το αγόραζε πολλές φορές. Πόσες βαλίτσες Louis Vuitton, πόσες πένες, πόσες τραγιάσκες – τελικά ο γαλλικός οίκος Gelot στο Παρίσι είχε δημιουργήσει ένα μοντέλο τραγιάσκας με τα αρχικά VTS προς τιμήν του – πόσα περιλαίμια για τα σκυλιά του, πόσα ρολόγια…».

Η δομή

Η έκθεση, θα έλεγε κανείς, δομείται σε δύο μέρη: στη ζωή και στο έργο του. Στην γκαλερί Κέννεντι της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης ο θεατής περιηγείται στη ζωή του Ανδρέα Βουτσινά μέσα από προσωπικά τεκμήρια, επιστολές, συλλεκτικά αντικείμενα και 25 εμβληματικά πορτρέτα του, φιλοτεχνημένα από καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης, η Λίλα ντε Νόμπιλι, ο Φασιανός, ο Σάμιος. Παράλληλα, παρουσιάζεται ένα εντυπωσιακό δίκτυο σχέσεων με 50 διεθνείς προσωπικότητες – από τον Λι Στράσμπεργκ και τον Ελία Καζάν έως τη Μέριλιν Μονρό και τον Φεντερίκο Φελίνι – που συνδέθηκαν στενά μαζί του.

Η γκαλερί Χατζηκυριάκος-Γκίκας τώρα εστιάζει στο θεατρικό του έργο, παρουσιάζοντας σκηνικά, μακέτες, φωτογραφίες και προγράμματα από τις παραστάσεις που σημάδεψαν την πορεία του σε Ελλάδα και εξωτερικό. Περισσότερα μάλιστα από 180 θεατρικά projects – από το Actors Studio και το Théâtre de Cinquante έως τις σκηνές της Αθήνας και της Επιδαύρου – αναδεικνύουν τον Ανδρέα Βουτσινά ως δάσκαλο, σκηνοθέτη και καθοδηγητή γενεών ηθοποιών.

«Σε αυτή την προσπάθεια συνέβαλε καθοριστικά η Βουλή των Ελλήνων» επισημαίνει η Ιρις Κρητικού. «Με τη δική τους φροντίδα τυπώσαμε αντί καταλόγου αυτή τη συλλεκτική εφημερίδα-μονογραφία που προσφέρεται. Ελπίζουμε αυτή η έκθεση να ολοκληρώσει την πορεία της σε Θεσσαλονίκη και Παρίσι. Υστερα το αρχείο Ανδρέα Βουτσινά θα δωρηθεί στη Βουλή. Θέλω επίσης να πω ότι με αφορμή αυτή τη διοργάνωση πριν από έναν χρόνο συστάθηκε και το Σωματείο των Φίλων Ανδρέα Βουτσινά. Αισθάνομαι ότι όλο αυτό που συμβαίνει ήταν ο ιδανικότερος τρόπος να συμφιλιωθεί οριστικά ο Μάριος – που τόσο μοιάζει τελικά στον Ανδρέα – με τον μύθο και την κληρονομιά του πατέρα του».

INFO «Εγώ, ο Ανδρέας Βουτσινάς». Στην γκαλερί της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης (Μασσαλίας 22). Εως τις 24 Ιανουαρίου 2026.