Γράφει ο κύριος Μιχάλης Καπαρός – CEO της BRIGHT diadikasia
Ο φορολογικός ελεγκτής του μέλλοντος δεν θα κρατά σφραγίδα αλλά κώδικα. Η φορολογική διοίκηση μπαίνει σε νέα εποχή. Η ΑΑΔΕ αναβαθμίζει τα εργαλεία της με ηλεκτρονική μάθηση για στοχευμένη επιλογή υποθέσεων, ανίχνευση κυκλωμάτων ΦΠΑ και προληπτικούς ελέγχους πριν «ωριμάσει» το χρέος. Στο νέο…οπλοστάσιο περιλαμβάνονται αναβαθμίσεις του ELENXIS, διασύνδεση ταμειακών με POS και ανάλυση δεδομένων, με στόχο περισσότερη συμμόρφωση και λιγότερη φοροδιαφυγή.
Η κίνηση αυτή ενισχύεται και από το διεθνές πλαίσιο:
ο ΟΟΣΑ καταγράφει ότι 29 από τα 38 μέλη δηλώνουν χρήση AI στη φορολογική διοίκηση, από risk scoring μέχρι ψηφιακούς βοηθούς ελέγχου. Για την Ελλάδα, που έχει ήδη επενδύσει στο myDATA και στις διασταυρώσεις σε πραγματικό χρόνο, η τεχνολογία λειτουργεί ως επιταχυντής και όχι ως υποκατάστατο της ανθρώπινης κρίσης.
Τι αλλάζει στον πυρήνα; Πρώτον, ο έλεγχος γίνεται «risk‑based». Αντί για τυχαίους δειγματοληπτικούς ελέγχους, τα μοντέλα ιεραρχούν φακέλους με βάση μοτίβα απόκλισης: ιστορικό υποβολών, συμπεριφορά πληρωμών, κλαδικά benchmarks και δικτυώσεις συναλλαγών. Έτσι πόροι κατευθύνονται εκεί όπου το στατιστικό ρίσκο είναι υψηλότερο. Δεύτερον, μειώνεται ο χρόνος εντοπισμού «εξαφανισμένων εμπόρων» στον ΦΠΑ, καθώς εφαρμόζονται αντιστοιχίσεις δεδομένων σε πραγματικό χρόνο που συνδέονται με την υποχρέωση διαβίβασης εσόδων στη myDATA και με τα δεδομένα των ηλεκτρονικών ταμειακών. Τρίτον, η συνεχής ροή πληροφορίας από POS και λιανική δημιουργεί βάση εκπαίδευσης και βελτίωσης των μοντέλων.
Με τις νέες πρακτικές η προληπτική συμμόρφωση προηγείται της καταστολής. Η ΑΑΔΕ προετοιμάζει «έξυπνα» μηνύματα και ειδοποιήσεις πριν τη λήξη προθεσμιών, ενώ οι επιστροφές ΦΠΑ και οι απαλλαγές περνούν από φίλτρα ανάλυσης ώστε να εντοπίζονται έγκαιρα οι όποιες πιθανές ασυνέπειες. Οι αναβαθμίσεις συνοδεύονται από ενίσχυση προσωπικού πληροφορικής και ελέγχου, ώστε τα μοντέλα να ενσωματωθούν σε λειτουργικές ροές και να μην μείνουν πιλοτικά.
Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων αποτυπώνεται ήδη στα έσοδα και αυτό τεκμηριώνεται και από μελέτες που αποδίδουν τουλάχιστον το ένα τρίτο της ετήσιας αύξησης των εσόδων από ΦΠΑ την περίοδο 2022‑2024, στη βελτίωση της συμμόρφωσης, χάρη στην ψηφιακή υποδομή. Μάλιστα, φαίνεται ότι η προσθήκη της Τεχνητής Νοημοσύνης σε σε αυτή τη βάση, έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την απόδοση με καλύτερη στόχευση, λιγότερες άσκοπες αυτοψίες, και λιγότερη ταλαιπωρία για συνεπείς φορολογουμένους.
Ωστόσο, από την «εξίσωση» αυτή δεν λείπουν οι κίνδυνοι. Τα μοντέλα είναι τόσο ακριβή όσο τα δεδομένα τους. Προκαταλήψεις σε ιστορικά στοιχεία μπορούν να αναπαράγουν αδικίες, «βαραίνοντας» επαγγέλματα ή περιοχές με παραδοσιακά χαμηλές δηλώσεις. Γι’ αυτό διεθνώς αναπτύσσονται πρακτικές και πλαίσια υπεύθυνης χρήσης με εκπαίδευση προσωπικού, ομάδες ηθικής, αξιολόγηση λύσεων και προσαρμογή στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για την AI.
Ένας από τους κινδύνους είναι να δημιουργηθεί ένα «μαύρο κουτί» το οποίο χωρίς ανάλυση, μπορεί να δημιουργήσει παρερμηνείες. Όταν ένας αλγόριθμος κατηγοριοποιεί μια υπόθεση σε υψηλής προτεραιότητας, ο φορολογούμενος πρέπει να καταλαβαίνει το γιατί. Χωρίς εξήγηση, η εμπιστοσύνη υπονομεύεται. Η τεχνολογία πάντως δίνει και για τέτοιες περιπτώσεις τις λύσεις: μοντέλα με δυνατότητα ανάλυσης μεταβλητών, τυποποιημένα audit trails, με δικαίωμα ένστασης και δημοσιοποιημένα κριτήρια για αποφάσεις υψηλού αντίκτυπου. Η επένδυση δεν είναι μόνο σε κώδικα αλλά σε διαδικασίες.
Μια δομική παράμετρος επίσης, είναι η κυβερνοασφάλεια. Καθώς αυξάνονται ο όγκος και η ταχύτητα ροής δεδομένων, μεγαλώνει και η επιφάνεια επίθεσης. Το τελευταίο διάστημα, περισσότερες εταιρείες δηλώνουν περιστατικά, ενώ τα συστήματα που διασυνδέουν POS, ταμειακές και πλατφόρμες χρειάζονται ανθεκτικότητα, κρυπτογράφηση και σχέδια συνέχειας. Η AI είναι ταυτόχρονα ασπίδα και πιθανό όπλο στα χέρια επιτήδειων.
Στην BRIGHT diadikasia, η διασφάλιση της ψηφιακής ανθεκτικότητας αποτελεί στρατηγική αποστολή.
Το Business Unit Cybersecurity Services προσφέρει ολοκληρωμένες λύσεις που συνδυάζουν τεχνολογία, συμμόρφωση και επιχειρησιακή ευφυΐα.
Παράλληλα, επενδύουμε στην ανθρώπινη πλευρά της ασφάλειας, μέσα από awareness προγράμματα και ανάπτυξη κουλτούρας κυβερνοασφάλειας.
Στόχος μας είναι να βοηθάμε τους οργανισμούς να μετατρέπουν την τεχνολογία σε πηγή εμπιστοσύνης, όχι απειλής.
Η εικόνα στην αγορά δείχνει αλλαγή ρυθμού. Τα στοιχεία και τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ μιλούν για σαρωτικούς ελέγχους σε επιστροφές φόρων και ΦΠΑ με αξιοποίηση εργαλείων AI, για τρία νέα εργαλεία ανάλυσης δεδομένων στην ΑΑΔΕ και για σχεδιασμό με χρήση drones, big data και ζωντανών ροών, με στόχο την πρόληψη αντί της καταστολής. Το σχέδιο είναι καθαρό: ο τυχαίος έλεγχος υποχωρεί, η επιτήρηση βάσει προγνώσεων ανεβαίνει. Παράλληλα, η δημόσια συζήτηση ωριμάζει: φορείς ζητούν σαφή όρια χρήσης και ανεξάρτητη εποπτεία, ενώ η αρθρογραφία προειδοποιεί για τους κινδύνους της υπερβολικής αυτοματοποίησης χωρίς θεσμικά αντίβαρα και λογοδοσία. Η ισορροπία μεταξύ αποδοτικότητας και δικαιωμάτων θα κρίνει την αποδοχή του εγχειρήματος.
Για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, οι αλλαγές θα φανούν σε πιο στοχευμένες κινήσεις, γρηγορότερη εκκαθάριση χαμηλού κινδύνου και αυστηρότερη παρακολούθηση σε κλάδους με συστηματική προσήλωση, που θα έχουν αποτυπωθεί στα στοιχεία των προηγούμενων ετών. Η δίκαιη εφαρμογή θα κριθεί από τη διαφάνεια των κριτηρίων και την ταχεία διόρθωση λαθών.
Για τα επόμενα βήματα απαιτούνται πέντε πρακτικές δικλείδες:
α) δημόσιους κανόνες για τα δεδομένα που «τρέφουν» τα μοντέλα,
β) ανεξάρτητα stress‑tests για προκατάληψη και ψευδώς θετικά,
γ) υποχρεωτική ανάλυση για αποφάσεις με οικονομικό κόστος στον φορολογούμενο,
δ) πλήρης καταγραφή και ο σημαντικός έλεγχος των παρεμβάσεων έναντι ανθρώπων και συστημάτων,
ε) εκπαίδευση των ελεγκτών ώστε να μην «αυτοματοποιούν» την κρίση τους αλλά να την ενισχύουν με τα νέα εργαλεία.
Στο επίπεδο της πολιτικής, το στοίχημα είναι η ικανότητα και η συνέχεια. Η ΑΑΔΕ χρειάζεται σταθερή χρηματοδότηση για την ανάπτυξη της εσωτερικής τεχνογνωσίας, όχι μόνο προμήθειες «μαύρου κουτιού». Ο δε πυρήνας –δεδομένα, ποιότητα, διακυβέρνηση– είναι δημόσιο αγαθό και απαιτεί ανοικτές αρχιτεκτονικές και δείκτες επιτυχίας. Μόνο έτσι η AI θα γίνει εργαλείο για την αναβάθμιση του θεσμού και όχι πρόσκαιρο πυροτέχνημα.
Ως συμπέρασμα συνάγεται ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη, ως «φορολογικός επιθεωρητής», δεν αντικαθιστά την πολιτική βούληση, την απλότητα κανόνων και τη διοικητική επάρκεια. Μπορεί όμως να πολλαπλασιάσει τα αποτελέσματα: λιγότερη φοροδιαφυγή, δικαιότερος ανταγωνισμός, καλύτερη στόχευση πόρων και ευκολότερη καθημερινότητα για τους συνεπείς. Αν η Ελλάδα «παντρέψει» τεχνολογία, διαφάνεια και λογοδοσία, ο αλγόριθμος θα αποδειχθεί σύμμαχος – όχι επίτροπος ή δικαστής. Και τότε, ο «ελεγκτής» που δεν κουράζεται ίσως κάνει επιτέλους το σύστημα να δουλέψει για τους πολλούς.
Σε πιλοτικούς ελέγχους της περιόδου 2024, η χρήση μοντέλων AI μείωσε τον χρόνο εντοπισμού ύποπτων συναλλαγών κατά περίπου 40%, σύμφωνα με στελέχη της ΑΑΔΕ. Αυτή η παραδοχή αποτελεί ένα παράδειγμα που δείχνει πώς η τεχνολογία μπορεί να ενισχύει την αποδοτικότητα, χωρίς να αντικαθιστά την κρίση των ελεγκτών.
Για να διασφαλιστεί η ισορροπία, προτείνεται η δημιουργία ανεξάρτητης Επιτροπής Εποπτείας AI στη φορολογική διοίκηση, με αρμοδιότητα αξιολόγησης αλγορίθμων, διαχείρισης καταγγελιών και δημοσίευσης ετήσιων εκθέσεων διαφάνειας. Μόνο έτσι θα κατοχυρωθεί εμπιστοσύνη στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Η εμπιστοσύνη, όχι ο φόβος, θα κάνει την Τεχνητή Νοημοσύνη σύμμαχο της φορολογικής δικαιοσύνης και όχι εργαλείο πειθαρχίας.
Βιβλιογραφία
- ΟΟΣΑ (2023), Tax Administration 2023: Comparative Information on OECD and other Advanced and Emerging Economies.
- ΑΑΔΕ (2024), Ετήσια Έκθεση 2024, Ενότητα: Έσοδα ΦΠΑ.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2024), AI Act 2024 Framework.
- ENISA (2024), Threat Landscape 2024 Report.
Διαγράμματα
Διάγραμμα 1. Έσοδα ΦΠΑ 2020–2024 / VAT Revenue Growth (2020–2024)
Διάγραμμα 2. Ροή Risk-Based Ελέγχου / Risk-Based Audit Flow
