Η ελεύθερη, αυτόνομη και ασφαλής μετακίνηση των ατόμων με οπτική αναπηρία, συνιστά θεμελιώδες και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα, το οποίο ερείδεται στο αρ.19 της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία που κατοχυρώνει την ανεξάρτητη διαβίωση και το αρ.20 για την κινητικότητα του ατόμου. Ένα σύγχρονο και προοδευτικό Κράτος οφείλει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, για να διασφαλίσει την απρόσκοπτη και αποτελεσματική άσκηση της ελεύθερης μετακίνησης των ατόμων με αναπηρία όρασης.
Ο πιο διαδεδομένος τρόπος μετακίνησης των τυφλών και με μειωμένη όραση ατόμων διεθνώς είναι η χρήση του λευκού μπαστουνιού, ενώ κάποιοι έχουν επιλέξει να μετακινούνται με σκύλο οδηγό, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν περαιτέρω το βαθμό της αυτονομίας τους. Το λευκό μπαστούνι δεν είναι απλώς ένα ασφαλές μέσο εντοπισμού και αποφυγής των εμποδίων. Είναι σύμβολο αυτονομίας και αξιοπρέπειας για τα άτομα με οπτική αναπηρία. Συμβάλλει στην ενίσχυση της ορατότητας τους, στη βελτίωση του βαθμού ανεξαρτησίας τους και της αυτοπεποίθησης τους, ανοίγοντας το δρόμο για την κοινωνική τους συμπερίληψη και ισότιμη συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής.
Η σωστή και ασφαλής χρήση του λευκού μπαστουνιού, ιδίως στους δρόμους και το εξωτερικό περιβάλλον εν γένει, είναι μια σύνθετη διαδικασία, που προϋποθέτει ότι το άτομο με οπτική αναπηρία που το χρησιμοποιεί, έχει εκπαιδευτεί από ειδικό εκπαιδευτή στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό. Πρόκειται για ένα σύνθετο πλέγμα μεθόδων και τεχνικών που επιτρέπουν στο χρήστη να κινείται και να προσανατολίζεται με πλήρη ασφάλεια και αυτονομία, χρησιμοποιώντας τις άλλες αισθήσεις και δεξιότητές του, αξιοποιώντας παράλληλα και την πιθανή υπολειπόμενη όραση του.
Η εκπαίδευση των μαθητών με οπτική αναπηρία παρέχεται από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών στην Αθήνα και το παράρτημα του στη Θεσσαλονίκη. Αντίστοιχα, τα ενήλικα άτομα εκπαιδεύονται δωρεάν από το 1994 μέχρι και σήμερα, από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών. Στο Σύνδεσμο λειτουργεί η Υπηρεσία Κινητικότητας, που είναι στελεχωμένη με επιστήμονες, που έχουν εκπαιδευτεί στην κινητικότητα, τον προσανατολισμό και τις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης, στο IBOS (Ινστιτούτο για τυφλούς και μερικώς βλέποντες) στην Κοπεγχάγη.
Ωστόσο, επειδή το τελευταίο πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών διεξήχθη το 2001, και καθώς αρκετοί εξ’ αυτών έχουν στο μεταξύ διάστημα ακολουθήσει διαφορετική επαγγελματική πορεία , υπάρχει σοβαρή ανεπάρκεια εκπαιδευτών σε σχέση με τα άτομα με οπτική αναπηρία που πρέπει να εκπαιδευτούν. Σήμερα, στην Αθήνα δραστηριοποιούνται μόνο δύο εκπαιδεύτριες και από την Περιφέρεια καλύπτονται μόνο η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Καβάλα και οι όμορες περιοχές.
Ένα πολύ μεγάλο τμήμα της Χώρας είναι χωρίς εκπαιδευτή, ενώ οι κάτοικοι της νησιωτικής Ελλάδας μπορούν να εκπαιδευτούν μόνο εάν μεταβούν για το διάστημα της εκπαίδευσης στα μεγάλα αστικά κέντρα, πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο, γιατί ένας πλήρης κύκλος εκπαίδευσης μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες. Η χρήση του λευκού μπαστουνιού και η εκμάθηση των δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης αποτελούν τον δρόμο προς την ανεξαρτησία για τους συμπολίτες μας με οπτική αναπηρία. Σήμερα, η αναμονή για την ένταξη σε πρόγραμμα εκπαίδευσης στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό μπορεί να φτάσει μέχρι και τα δύο χρόνια, μια καθυστέρηση που πολλές φορές δεν συνάδει με τις πραγματικές ανάγκες στη ζωή του ατόμου.
Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή δε λειτουργεί κάποιο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών Κινητικότητας, με αποτέλεσμα η μόνη επιλογή για όποιον θέλει να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα είναι να εκπαιδευτεί στο εξωτερικό.
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος και άρσης των εμποδίων στην εκπαίδευση των τυφλών ατόμων στην κινητικότητα, είχαμε συγκροτήσει στη Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης ομάδα εργασίας, με την ενεργή συμμετοχή των συναρμόδιων Υπουργείων, εκπροσώπων του αναπηρικού κινήματος και του χώρου της οπτικής αναπηρίας, καθώς και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, με σκοπό τη βελτίωση του πλαισίου των παρεχόμενων υπηρεσιών στην εκπαίδευση στην κινητικότητα για τα άτομα με οπτική αναπηρία.
Με βάση το πόρισμα που προέκυψε με την ολοκλήρωση των εργασιών της ομάδας, προτείναμε την υλοποίηση Προγράμματος εκπαίδευσης νέων εκπαιδευτών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που θα καλύπτουν το σύνολο της Επικράτειας. Έτσι τα άτομα με οπτική αναπηρία θα μπορούν να εκπαιδεύονται τη χρονική στιγμή που το επιθυμούν, ανάλογα με τις ανάγκες τους και να διαβιούν με αυτονομία και ασφάλεια, με βάση τις δικές τους επιθυμίες και επιλογές.
Σήμερα, καθώς ο αριθμός των εκπαιδευτών φθίνει και ορισμένοι πλησιάζουν στα όρια συνταξιοδότησης, η ανάγκη για την υλοποίηση του προγράμματος γίνεται ολοένα και πιο επείγουσα.
Η εκπαίδευση στην κινητικότητα των τυφλών ατόμων είναι καθοριστική για την απρόσκοπτη μετακίνηση τους και συνακόλουθα την κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη. Παράλληλα, με τη θέσπιση του επαγγελματικού περιγράμματος του εκπαιδευτή κινητικότητας, όπως προβλέπεται και στο πόρισμα, αλλά και την υλοποίηση του προγράμματος εκπαίδευσης νέων εκπαιδευτών, δημιουργείται ένα νέο επάγγελμα και ανοίγονται νέες ευκαιρίες απασχόλησης για συμπολίτες μας που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στο χώρο της αναπηρίας. Η εκπαίδευση στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό, καθώς και η δημιουργία προσβάσιμου φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, αποτελούν κρίκους της ίδιας αλυσίδας, με στόχο την πλήρη ανεξαρτησία και ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με οπτική αναπηρία.
Τα τελευταία χρόνια, μέσω των οριζόντιων και στοχευμένων πολιτικών που σχεδιάζει και υλοποιεί η κυβέρνηση της ΝΔ, έχουν γίνει σημαντικότατα βήματα για την ενίσχυση της ορατότητας και την επίτευξη της συμπερίληψης των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, κάποια εκ των οποίων δεν είχαν μπει μέχρι το 2019 ούτε στο δημόσιο διάλογο.
Στην κατεύθυνση αυτήν, ο σχεδιασμός ενός πλαισίου εκπαίδευσης νέων εκπαιδευτών στην κινητικότητα, θα δώσει στα άτομα με οπτική αναπηρία τα μέσα που χρειάζονται, για να ζήσουν ελεύθερα και ανεξάρτητα σε μια κοινωνία με ίσες ευκαιρίες για όλους.
*Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ
