Η ήπια ισχύς αποτελεί μια άυλη δύναμη η οποία έχει την ικανότητα να ασκεί έλξη και σαγήνη στους λαούς και για τον λόγο αυτό δύναται να ανασχηματίζει τις προσχηματισμένες αντιλήψεις τους, να ανατρέπει τα στερεότυπα που κυριαρχούν εις βάρος τους και να δημιουργεί μια τάση μίμησης των προτύπων και των αξιών που συνδέονται με τον τρόπο ζωής τους.
Εν προκειμένω, ο στόχος της έρευνας είναι η μέτρηση της ελληνικής ήπιας ισχύος, αλλά και η αποτύπωσή της σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Παρά το γεγονός ότι η εικόνα της Ελλάδος είναι διεθνώς συνδεδεμένη με τον πολιτισμό και οι Έλληνες καταλαβαίνουν τον δικό τους πολιτισμό ως ανώτερο των υπόλοιπων πολιτισμών,[1] εν τούτοις, δεν υφίσταται μέχρι στιγμής στην Ελλάδα μια επίσημη μέτρηση για την ελκυστικότητα του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, καθώς και το πως αυτή αποτυπώνεται αριθμητικά σε κάθε χώρα.
Πώς υπολογίζεται η ήπιας ισχύς
Προς τον σκοπό αυτόν, στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν πέντε δείκτες οι οποίοι επιτρέπουν την εύρεση απτών στοιχείων και αριθμών, καθώς και μια ευρύτερη εικόνα της ελκυστικότητας της εικόνας της Ελλάδος στο εξωτερικό.
- Δείκτης Άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα
- Δείκτης του Τουρισμού (διαμονή έστω 1 βραδιάς στην Ελλάδα)
- Δείκτης της Εκπαίδευσης (πόσοι φοιτητές ήρθαν στην Ελλάδα από το εξωτερικό)
- Δείκτης Media
- Δείκτης της Μετανάστευσης (ισχύουσες άδειες διαμονής)
Ως προς τους πρώτους τρεις δείκτες, λαμβάνεται υπόψιν το ποσοστό και η ιθαγένεια των τουριστών, των μεταναστών και των σπουδαστών οι οποίοι επισκέπτονται την Ελλάδα για τουρισμό ή εγκαθίστανται στη χώρα για σπουδές ή με απώτερο σκοπό να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες ζωής. Στον τέταρτο δείκτη, περιλαμβάνεται η λίστα των χωρών με τις (καθαρές) εισροές των Ξένων Άμεσων Επενδύσεων στην Ελλάδα. Τέλος, ο πέμπτος δείκτης μετρά την εικόνα της Ελλάδος έτσι όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από τις ειδήσεις που αναπαράγονται στους εθνικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς των χωρών διεθνώς.
Οι εν λόγω δείκτες επιλέχθηκαν με κριτήριο τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη δυναμική επιρροής που δύναται να ασκήσει ένα κράτος, σύμφωνα με τη συχνότητα με την οποία οι πολίτες άλλων κρατών έρχονται σε επαφή με τον γηγενή λαό.Δυστυχώς, σε ότι αφορά τα στοιχεία εξαγωγής ελληνικής τέχνης και βιβλίων στο εξωτερικό δεν βρέθηκαν στοιχεία από καμία κρατική υπηρεσία.
Ο τελικός δείκτης προκύπτει από την πρόσθεση του δείκτη των μέσων μαζικής ενημέρωσης (media), του δείκτη των άμεσων ξένων επενδύσεων, του δείκτη των τουριστών που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, του δείκτη μετανάστευσης, και του δείκτη με τους αλλοδαπούς φοιτητές που σπουδάζουν στην Ελλάδα και διαιρέθηκαν διά του πέντε δημιουργώντας έτσι την τελική κατάταξη. Αφού κατασκευάστηκαν οι δείκτες, προχώρησα στη στατιστική ανάλυση.
Η ελληνική ήπια ισχύς: μεγάλη επιρροή στην Ευρώπη
Οι συσχετίσεις έδειξαν καλή σχέση των δεικτών μεταξύ τους, εκτός από τον δείκτη της μετανάστευσης (άδειας διαμονής αλλοδαπών). Το ποσοστό συμμετοχής του κάθε επιμέρους δείκτη κατάταξης στην τελική κατάταξη, φάνηκε με την παλινδρόμηση και ήταν από 17% ως 20%, σχεδόν ισόνομα. Οι χώρες που αναλύθηκαν στη παρούσα έρευνα ήταν 197 – 193 αναγνωρισμένες + 4 υπό καθεστώς αναγνώρισης. Οι χώρες αυτές βρέθηκαν από τα στοιχεία του ΟΗΕ. [2]
Επιπλέον με βάση το CIA Book,[3] βρέθηκε η επικρατούσα θρησκεία για κάθε χώρα ή η θρησκεία με τον περισσότερους πιστούς (πχ. >35%). Για λόγους στατιστικής έγιναν κάποιες ομαδοποιήσεις (Βουδισμός / Ταοισμός / Ινδουισμός / Σιντοϊσμός). Ο μικτός χριστιανισμός αναφέρεται σε πληθυσμούς που κατά κύριο λόγο ήταν χριστιανοί από διάφορες χριστιανικές εκκλησίες, π.Χ.. ορθόδοξοι, καθολικοί, προτεστάντες, λουθηρανοί, ευαγγελιστές κλπ. Επίσης, εξετάστηκε αν οι κατατάξεις διαφέρουν ανά τύπο θρησκευτικότητας. Δεν βρέθηκε καμία στατιστική σημαντική διαφορά στους δείκτες κατάταξης εκτός από την περίπτωση της τεχνολογίας. Ο ιουδαϊσμός που αντιπροσωπευόταν από μια μόνο χώρα (Ισραήλ) δεν συμμετείχε στη συγκριτική ανάλυση.
Στον δείκτη των μέσων μαζικής ενημέρωσης (media), η Ελλάδα είχε τη μικρότερη επιρροή στα αθεϊστικά κράτη σε σχέση με χώρες με άλλο θρησκευτικό προσανατολισμό. Αντίθετα στις μουσουλμανικές χώρες, η Ελλάδα φαίνεται να έχει τη μεγαλύτερη επιρροή.
Στον δείκτη της μετανάστευσης, στον δείκτη του τουρισμού και στον δείκτη της εκπαίδευσης, η Ελλάδα είχε χαμηλά ποσοστά επιρροής στις προτεσταντικές χώρες. Στον δείκτη της μετανάστευσης, του τουρισμού και των Media, καθώς και στα αποτελέσματα του συνολικού τελικού δείκτη κατάταξης, η Ελλάδα έχει τα μικρότερα ποσοστά επιρροής στις χώρες με αθεϊσμό παρουσιάζοντας την χειρότερη μέση κατάταξη. Αντιθέτως, στον δείκτη της οικονομίας (άμεσες ξένες επενδύσεις), στον δείκτη της εκπαίδευσης (αλλοδαποί φοιτητές που σπουδάζουν στην Ελλάδα), στον δείκτη της μετανάστευσης (άδειες διαμονής), στον δείκτη του τουρισμού, όπως και στον συνολικό τελικό δείκτη κατάταξης, η Ελλάδα σημείωσε τη μεγαλύτερη επιρροή στις ορθόδοξες χώρες.
Στον κύριο δείκτη των media και στους υποδείκτες του, όπως είναι ο δείκτης της κουλτούρας, της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της μετανάστευσης, της πολιτικής, στους κύριους δείκτες της οικονομίας, της εκπαίδευσης, του τουρισμού και της επιρροής των μέσων, καθώς και στη τελική κατάταξη, η μεγαλύτερη επιρροή της Ελλάδας εντοπίστηκε σε χώρες της Ευρώπης.
Αντίστοιχα, για τους υποδείκτες των μέσων μαζικής ενημέρωσης (media), η Ελλάδα εμφανίζει τη μικρότερη επιρροή στις χώρες της Αφρικής. Στον δείκτη της οικονομίας (άμεσες ξένες επενδύσεις), η μικρότερη επιρροή εκ μέρους της Ελλάδας εντοπίζεται σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Όσον αφορά στον δείκτη της εκπαίδευσης (εισροές φοιτητών), στον δείκτη της μετανάστευσης (άδειες διαμονής), στον δείκτη του τουρισμού και στη συνολική κατάταξη, η μικρότερη επιρροή της Ελλάδος εντοπίζεται στις χώρες της Ωκεανίας.
Συνολικός δείκτης Top 30
Η γεωγραφική κατανομή της ελληνικής ήπιας ισχύος
Στις πρώτες δέκα θέσεις του συνολικού δείκτη κατάταξης των χωρών για την μέτρηση της ελληνικής ήπιας ισχύος ανά τον κόσμο, πρώτη έρχεται η Αλβανία, δεύτερη η Σερβία, τρίτη η Αμερική, τέταρτη η Κίνα, πέμπτη η Γεωργία, έκτο το Ηνωμένο Βασίλειο, έβδομη η Αυστραλία, όγδοη η Αρμενία, ένατη η Τουρκία, δέκατη η Βόρεια Μακεδονία. Ως εκ τούτου, 3 χώρες προέρχονται από τα Βαλκάνια, μια από την Ευρώπη, μια από την Αμερική, μια από την Ασία, μια από την Ωκεανία και 3 από τη Μέση Ανατολή.
Αν κάναμε μια γεωγραφική ομαδοποίηση της κατάταξης των χωρών, θα εντωπίζαμε στην πρώτη εικοσάδα πέντε χώρες από τα Βαλκάνια, τέσσερις από την Ευρώπη, μια από την Ανατολική Ευρώπη, τέσσερις από την Ασία, δύο από τη βόρεια Αμερική, μια από την Ωκεανία και τρεις από τη Μέση Ανατολή.
Σημαντική απουσία από την πρώτη 30άδα της κατάταξης των χωρών, έχουν οι χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Το αποτύπωμα της ήπιας ισχύος της Ελλάδος φαίνεται ελάχιστο έως μηδενικό στις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.
Μετά τις πρώτες 30 χώρες της κατάταξης, το πρώτο αντιπροσωπευτικό δείγμα χώρας από την ήπειρο της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, συναντάται στην 31η θέση η Αίγυπτος και από τη Λατινική Αμερική το Περού στη 44η θέση.
Κολλεκτιβιστικές και ορθόδοξες κοινωνίες
Στο επίπεδο των ανθρωπολογιών, ως προς την πρώτη 20άδα των κρατών, δεκατρία από τα είκοσι κράτη της κατάταξης (Αλβανία, Σερβία, Κίνα, Γεωργία, Αρμενία, Τουρκία, Βόρεια Μακεδονία, Ιαπωνία, Καζακστάν, Βουλγαρία, Ρωσία, Ινδία, Ρουμανία) αποτελούν κολεκτιβιστικές κοινωνίες και ανήκουν στους πολιτισμούς της Ανατολής.
Από την άλλη μεριά, μόνο επτά από τα είκοσι κράτη της κατάταξης (Αμερική, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία), αποτελούν ατομοκεντρικές κοινωνίες και ανήκουν στον δυτικό πολιτισμό.
Σε θρησκευτικό επίπεδο, τον ανατολικό πολιτισμό συνθέτουν οι λαοί του ορθόδοξου χριστιανισμού, οι μουσουλμάνοι, οι Ινδουιστές, οι Σιντοϊστές και οι Βουδιστές, ενώ οι λαοί που συνθέτουν τον δυτικό πολιτισμό είναι στο θρήσκευμα προτεστάντες, ευαγγελικοί και καθολικοί χριστιανοί.
Η γεωγραφική εγγύτητα δεν αρκεί
Μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση αποτελεί το γεγονός ότι στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης, από τη 80η έως την 100η θέση, βρίσκονται 3 χώρες της Βορείου Αφρικής οι οποίες βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα και βρίσκονται σε γεωγραφική εγγύτητα με την Ελλάδα.
Οι εν λόγω χώρες είναι το Μαρόκο (80η θέση), η Αλγερία (83η θέση) και η Λιβύη (97η θέση) με τις οποίες η Ελλάδα έχει ελάχιστη έως μηδενική επιρροή. Το ίδιο παρατηρείται και για άλλες σημαντικές αφρικανικές χώρες, όπως είναι η Ουγκάντα (81η θέση), το Καμερούν (85η θέση), η Νιγηρία (92η θέση), το Κονγκό (95η θέση) και η Αιθιοπία (96η θέση), χώρες που αντιθέτως, στην πλειοψηφία τους, έχουν έντονη οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα με την Τουρκία.
Ως προς τις υπόλοιπες χώρες οι οποίες βρίσκονται σε γεωγραφική εγγύτητα με την Ελλάδα και υπό αυτή την έννοια εντάσσονται δυνητικά στο βεληνεκές της επιρροής της, εν τούτοις, παρατηρείται πως καταλαμβάνουν ιδιαίτερα χαμηλές θέσεις. Η Αίγυπτος, μια χώρα η οποία βρέχεται βόρεια από τη Μεσόγειο θάλασσα και συνορεύει θαλάσσια με την Ελλάδα εντοπίζεται στην 31η θέση, το Μαυροβούνιο κατατάσσεται στη 39η θέση, η Κροατία στη 46η θέση, η Κύπρος στη 49η θέση, η Πολωνία στην 51η θέση, το Ισραήλ στη 53η θέση, ο Λίβανος στην 54η θέση, η Συρία στην 56η θέση, η Μάλτα στην 58η θέση, το Κόσοβο στην 59η θέση, η Βοσνία Ερζεγοβίνη στην 64η θέση και η Τυνησία στην 66η θέση.
Όλες τους χώρες στις οποίες η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να αναπτύξει έναν περισσότερο ενεργό ρόλο στην άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας, παρά τη γεωγραφική εγγύτητα που υφίσταται με τις εν λόγω χώρες. Η πρώτη δε χώρα σε σκορ, προερχόμενη από τη Λατινική Αμερική, εντοπίζεται στη 44η θέση της κατάταξης και είναι το Περού.
*Ολόκληρη η έρευνα με την πλήρη στατιστική ανάλυση και τα αντίστοιχα γραφήματα βρίσκεται στο βιβλίο του Πέτρου Καψάσκη με τίτλο «Η τέχνη της Πολιτιστικής Διπλματίας: η ήπια ισχύς στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής» (Εκδόσεις Σιδέρη).
[1] Mc Carthy, N. (2018, October 30). Statista. Διαθέσιμο στο: https://www.statista.com/chart/15942/our-people-are-not-perfect-but-our-culture-is-superior-to-others/
[2] UN Member States. (2024). Διαθέσιμο στο: https://www.un.org/about-us/member-states.
[3] The World Factbook .(2023). Διαθέσιμο στο: https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/religions/
