«Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι ανισότητες στην εργασία και στην άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας επηρεάζουν δυσανάλογα επαχθώς τις γυναίκες», αναφέρει αρχικά στο ΒΗΜΑ η Καλλιόπη Λυκοβαρδή, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για την Ίση Μεταχείριση.
Η θέση της γυναίκας καθίσταται πολλαπλώς βεβαρημένη τόσο εργασιακά όσο και κοινωνικά. «Είτε πρόκειται για το ποσοστό απασχόλησης στην αγορά εργασίας, είτε για τη μορφή και τον κλάδο απασχόλησης (προσωρινή, μερική, συχνά χαμηλά αμειβόμενος κλάδους, ή με άλλα ειδικά χαρακτηριστικά), είτε για την εν γένει άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας, την αμοιβή, την κατοχή θέσεων ευθύνης, τον κίνδυνο απώλειας θέσης εργασίας (απόλυση λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας), την επαγγελματική εξέλιξη και σταδιοδρομία, η θέση της γυναίκας εμφανίζεται σταθερά δυσμενέστερη», προσθέτει η κα Λυκοβαρβή.
Αν στην εικόνα αυτή προστεθεί η μη αμειβόμενη ευθύνη φροντίδας των παιδιών, αλλά και ηλικιωμένων ή εξαρτώμενων συγγενικών προσώπων, η οποία κοινωνικά εξακολουθεί να βαρύνει δυσανάλογα τις γυναίκες, αντιλαμβάνεται κανείς πόσες «εξισώσεις» καλείται μια γυναίκα να λύσει.
Ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία – Η θέση της Ελλάδας
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συγκεκριμένα σε επίπεδο σύγκρισης δεικτών μεταξύ κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα ισότητας των φύλων, τα στοιχεία που αφορούν στη χώρα μας και προκύπτουν από τα στοιχεία και τους δείκτες που αναλύει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) δεν είναι θετικά.
Η Ελλάδα καταλαμβάνει το έτος 2022 την τελευταία θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ στους δείκτες αυτούς, με γενική τιμή δείκτη (53,4) στα 100.
To 2023 η τιμή αυτή ανέρχεται στο (58,00) και κατατάσσεται στην 24η θέση, ενώ το 2024, η χώρα μας εμφανίζεται να βελτιώνει ελαφρά τον συνολικό δείκτη (59,3), έναντι της μέσης τιμής στην ΕΕ που ανέρχεται στο (71) και της τιμής (82) που συγκεντρώνει η Σουηδία ως πρώτη στην κατάταξη χώρα.
«Είναι γεγονός ότι οι ανισότητες στην απασχόληση και την εργασία δεν αφορούν αποκλειστικά τις διακρίσεις λόγω φύλου ή τις διακρίσεις στη βάση κάποιου άλλου ειδικά προστατευόμενου χαρακτηριστικού ή ιδιότητας.
Σειρά άλλων παραγόντων (αδιαφάνεια, άτυπη οικονομία, αδήλωτη εργασία κλπ) επηρεάζουν τους όρους πρόσβασης στην απασχόληση και την εργασία, τους όρους παροχής της εργασίας, αλλά και την ανάπτυξη ελεύθερης επαγγελματικής δραστηριότητας, και αναδεικνύουν σοβαρές ανισότητες, ιδίως στο σκέλος που αφορά την ισότητα των ευκαιριών και τους όρους άσκησης της επαγγελματικής απασχόλησης και της εργασίας», επισημαίνει η κα Λυκοβαρδή.
Γυναικεία επιχειρηματικότητα, ισότητα και εμπόδια
Η γυναικεία επιχειρηματικότητα αποτελεί τομέα στον οποίο αντανακλώνται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν και δυσχεραίνουν σοβαρά την ισότιμη πρόσβαση των γυναικών σε αυτή.
«Δεν είναι τυχαίο ότι η επιχειρηματικότητα εμφανίζει χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στη χώρα μας, αλλά και σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
Η εικόνα αυτή συναρτάται ευθέως με τους ίδιους λόγους που διατηρούν σε χαμηλή θέση στοιχεία που αφορούν την ανάληψη θέσεων ευθύνης από γυναίκες ή τη συμμετοχή σε όργανα λήψης αποφάσεων.
Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με το Startups in Greece report 2024-2025, μόνο το 24% των επιχειρήσεων που χρηματοδοτήθηκαν, το 2024 είχαν γυναίκα συν-ιδρύτρια, ενώ μόλις το 2% ιδρύθηκαν αποκλειστικά από γυναίκες.
Η αντίστοιχη Ευρωπαϊκή εικόνα αποτυπώνει ότι οι startups που χρηματοδοτήθηκαν και ιδρύθηκαν μόνο από γυναίκες φτάνουν το 9%», προσθέτει η κα Λυκοβαρδή.
Κυριότερες προκλήσεις και εμπόδια στο πεδίο της γυναικείας επιχειρηματικότητας:
- Η περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση και επενδυτικά κεφάλαια, λόγω του ότι συχνά οι γυναίκες δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες εγγυήσεις ή τα περιουσιακά στοιχεία.
- Η αποθάρρυνση λόγω κυρίαρχα εδραιωμένων στερεοτύπων και αντιλήψεων.
- Η επιβάρυνση με πολλαπλά καθήκοντα φροντίδας που αποθαρρύνουν την ανάληψη επιχειρηματικού εγχειρήματος.
- Η περιορισμένη πρόσβαση σε ειδική καθοδήγηση και ενημέρωση.
- Ο Συνήγορος του Πολίτη ως φορέας ισότητας
Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξάρτητη Αρχή με αποστολή την τήρηση της νομιμότητας, την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης.
Η ανάθεση της αρμοδιότητας του εθνικού φορέα ισότητας στο Συνήγορο ανατρέχει στα έτη 2005 και 2006. Η νομοθεσία αυτή και οι εξελίξεις της έχει έρεισμα στο ευρωπαϊκό δίκαιο και αποσκοπεί να διασφαλίσει την με ενιαίο τρόπο ενεργοποίηση όλων των κρατώ-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ζητήματα ισότητας, με στόχο την ενδυνάμωση του οικείου θεσμικού πλαισίου και την επίτευξη απτού αποτελέσματος και μετρήσιμης προόδου
Η ισχύουσα πλέον νομοθεσία όπως προβλέπεται στους ν.3896/2010, ν.4443/2016 και ν.4097/17 αφορά, με ενιαίο τρόπο για τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, την εφαρμογή, εποπτεία και προώθηση: α) της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών και την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, καθώς και β) την ίση μεταχείριση και την καταπολέμηση διακρίσεων για λόγους που σχετίζονται με την εθνική ή φυλετική καταγωγή, τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την αναπηρία ή τη χρόνια πάθηση, την ηλικία, την κοινωνική ή την οικογενειακή κατάσταση, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα, τα χαρακτηριστικά ή την έκφραση φύλου.
Οι τομείς που έχει εφαρμογή η νομοθεσία αυτή είναι ο τομέας της απασχόλησης και της εργασίας, της άσκησης αυτοτελούς επαγγελματικής δραστηριότητας αλλά και της επαγγελματικής κατάρτισης.
«Οι απολύσεις εγκύων ή μητέρων στον ιδιωτικό τομέα, εξακολουθούν να τις εμφανίζουν ως “βάρος” για την επιχείρηση»
Η Καλλιόπη Λυκοβαρδή μάς εξηγεί: «Οι αναφορές που υποβάλλονται στον Συνήγορο στο πλαίσιο της ειδικής του αρμοδιότητας ως φορέα ισότητας και αφορούν παραβιάσεις της νομοθεσίας για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών σχετίζονται τόσο με τον δημόσιο όσο και με τον ιδιωτικό τομέα.
Τα θέματα εναρμόνισης της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, αλλά και οι διακρίσεις λόγω χρήσης αδειών, κυρίως αφορούν παραβιάσεις του προστατευτικού πλαισίου της μητρότητας και του καθεστώτος των αδειών για την ανατροφή τέκνου, αλλά και ζητήματα που αφορούν την άρνηση χορήγησης διευκολύνσεων.
Συχνά σχετίζονται με δομικές δυσχέρειες ή αθέμιτες διαφοροποιήσεις στην προστασία εγκύων και μητέρων, ιδίως σε σύνδεση με το καθεστώς απασχόλησης (αυτοαπασχολούμενες, μερικώς ή εποχικώς απασχολούμενες, μόνιμοι υπάλληλοι ή συμβασιούχοι αορίστου ή ορισμένου χρόνου, αναπληρώτριες εκπαιδευτικοί) ή τον τομέα αυτής (δημόσιο, ευρύτερο δημόσιο, ιδιωτικό).
Εκείνο που συχνά παρατηρείται ιδίως σε ζητήματα προστασίας της μητρότητας είναι ότι μολονότι το προστατευόμενο αγαθό είναι η μητρότητα, η προστασία του μεταβάλλεται συγκυριακά και συχνά συναρτάται με το είδος απασχόλησης ή τον τομέα αυτής.
Παρά τις βελτιώσεις που επήλθαν με τον ν.4808/2021 και τους νόμους που ακολούθησαν αθέμιτες τέτοιες διαφοροποιήσεις εξακολουθούν υφιστάμενες (ξενοδοχοϋπάλληλοι, γυναίκες ναυτικοί, αναπληρώτριες εκπαιδευτικοί)».
Σημαντικός αριθμός υποθέσεων διακρίσεων λόγω φύλου αφορούν επίσης ζητήματα δυσμενούς υπηρεσιακής μεταχείρισης, εμπόδια στην επαγγελματική εξέλιξη ή την άσκηση επαγγέλματος, καθώς και βλαπτικές μεταβολές των όρων εργασίας, λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας.
«Οι απολύσεις εγκύων ή μητέρων στον ιδιωτικό τομέα, εξακολουθούν να εμφανίζουν τη μητέρα εργαζόμενη ως “βάρος” για την επιχείρηση, ενώ οι παρενοχλήσεις λόγω φύλου και ιδίως σεξουαλικές παρενοχλήσεις, αλλά και έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου ή η απώλεια θέσεων ευθύνης μετά τη λήψη αδειών μητρότητας, αποτελούν επίσης σημαντικό αριθμό υποθέσεων», επισημαίνει.
Και προσθέτει: «Αξίζει να επισημανθεί ότι οι υποθέσεις διάκρισης λόγω φύλου αποτελούν πεδίο όπου συχνά η συρροή ενός επιπλέον προστατευόμενου λόγου διάκρισης μπορεί να οδηγεί σε πολλαπλή διάκριση.
Οι συνήθεις λόγοι διάκρισης που συνδυαστικά επιτείνουν τη δυσμενή μεταχείριση, ιδίως των γυναικών, είναι η ηλικία, η αναπηρία, η οικογενειακή κατάσταση, η εθνική ή φυλετική (γυναίκες πρόσφυγες, μετανάστριες, γυναίκες Ρομά).
Βαθιά ριζωμένα στερεότυπα (για όλους)
Μολονότι οι υποθέσεις παραβιάσεων της αρχής της ίσης μεταχείρισης στη συντριπτική τους πλειονότητα αφορούν γυναίκες και οι άνδρες υπόκειται τις δυσμενείς συνέπειες των διακρίσεων.
«Είναι ενδεικτικό ότι βαθιά εδραιωμένα στερεότυπα ως προς την κατανομή των ρόλων των φύλων στην οικογένεια εξακολουθούν να διατηρούνται και να αναπαράγονται, με αποτέλεσμα και πατέρες εργαζόμενοι είτε να αποκλείονται από την άσκηση δικαιωμάτων που σχετίζονται με την ανατροφή παιδιών, είτε να υφίστανται αθέμιτους περιορισμούς ή και παρενόχληση κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους, ενώ αθέμιτες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται και στη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος.
Το γεγονός αυτό υπονομεύει την επιδίωξη συμφιλίωσης της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή, αλλά και τη σταδιακή αλλαγή αντιλήψεων σχετικά με τους ρόλους των φύλων στην ανατροφή των παιδιών», αναφέρει η κα Λυκοβαρδή.
Αναγκαία η ενίσχυση των μέτρων για την ενθάρρυνση των γυναικών στην ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας
«Η γυναικεία επιχειρηματικότητα συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη την καινοτομία αλλά και την προσωπική εξέλιξη των γυναικών και την οικονομική και κοινωνική τους πρόοδο και αυτονομία.
Τελεί σε ευθεία συνάρτηση με την ισότητα και την ενδυνάμωση της συμμετοχής τους στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ενδυνάμωση της παρουσίας τους σε πεδία όπου παρατηρείται σημαντική υστέρηση.
Επομένως είναι αναγκαία η ενίσχυση των μέτρων για την ενθάρρυνση και τη συνεπή υποστήριξη των γυναικών στην ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά και η συνέχιση των προσπαθειών για την άρση εδραιωμένων στερεοτύπων και προκαταλήψεων που, παρά την αξιοσύνη τους, τις κρατούν πίσω», καταλήγει η Καλλιόπη Λυκοβαρδή.
