Έμφυλες ανισότητες στo επιχειρείν: Τα στοιχεία που δεν μπορούμε να αγνοούμε

Σε μια εποχή που η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα θεωρούνται κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια τόσο στην ίδρυση όσο και στην διοίκηση επιχειρήσεων.

Παρά τη συζήτηση και τις προσπάθειες για την προώθηση της ισότητας των φύλων, το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών επιχειρηματιών παραμένει μεγάλο.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, μόλις μία στις τρεις επιχειρήσεις ανήκει σε γυναίκα, ενώ σε ό,τι αφορά τις νεοφυείς επιχειρήσεις (startups), μόλις το 20% είχε τουλάχιστον μία γυναίκα συνιδρύτρια.

Ποιο φύλο «λείπει» από την επιχειρηματικότητα;

Σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης The Missing Entrepreneurs, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 73% των «απόντων επιχειρηματιών» στις χώρες του ΟΟΣΑ.

Η επιχειρηματικότητα συχνά παρουσιάζεται στη δημόσια σφαίρα ως μια ανδρική δραστηριότητα.

Ένας τρόπος για να καταδειχθεί η έκταση του έμφυλου χάσματος στο επιχειρείν είναι να υπολογιστεί ο αριθμός των επιχειρηματιών που «λείπουν». Θα υπήρχαν 7,5 εκατομμύρια περισσότεροι/ες επιχειρηματίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 34,1 εκατομμύρια περισσότεροι/ες στον ΟΟΣΑ εάν και οι γυναίκες συμμετείχαν στη δημιουργία επιχειρήσεων με αντίστοιχο ρυθμό που το κάνουν οι άνδρες ηλικίας 30-49 ετών. Αυτή η ηλικιακή ομάδα προσδιορίζεται συχνότερα ως η πιο ενεργή στη δημιουργία επιχειρήσεων και η πιο πιθανή να δημιουργήσει βιώσιμες επιχειρήσεις.

Αυτά τα δεδομένα καταδεικνύουν τις δομικοσυστημικές αιτίες του ζητήματος.

Άνισοι όροι στην χρηματοδότηση των επιχειρήσεων

Το σοβαρότερο εμπόδιο για τις γυναίκες επιχειρηματίες, σύμφωνα με πλήθος ερευνών, παραμένει η πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Με βάση μια μετα-ανάλυση περισσότερων από 1 εκατομμύριο παρατηρήσεων από τρεις δεκαετίες ερευνών (Harvard Business Review), οι γυναίκες επιχειρηματίες έχουν υψηλότερα ποσοστά απόρριψης αιτήσεων για επιχειρηματικά δάνεια και πληρώνουν υψηλότερα επιτόκια. Το παγκόσμιο χρηματοδοτικό χάσμα για τις γυναίκες ιδιοκτήτριες μικρομεσαίων επιχειρήσεων εκτιμάται στα 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Ακόμη και όταν χρηματοδοτούνται, το ποσό είναι δυσανάλογα μικρό: το 2021, μόλις το 2% του συνολικού όγκου επενδύσεων αφορούσε επιχειρήσεις αποκλειστικά γυναικών, σύμφωνα με στοιχεία της Crunchbase.

Οι γυναίκες επιχειρηματίες έρχονται αντιμέτωπες με θεσμικά εμπόδια όπως περιορισμένα δικαιώματα στην ιδιοκτησία, στις συμβάσεις ή στην πρόσβαση σε τραπεζικά προϊόντα. Σε πολλές χώρες, το νομικό πλαίσιο είτε αγνοεί τις ανάγκες των γυναικών είτε τις περιορίζει.

Στερεότυπα για το επιχειρείν

Η επιχειρηματικότητα εξακολουθεί συχνά να παρουσιάζεται στη δημόσια σφαίρα, δηλαδή στα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ως μια ανδρική δραστηριότητα. Ο «επιτυχημένος επιχειρηματίας» απεικονίζεται συχνότερα ως άνδρας με «χαρακτήρα ηγέτη», τόλμη και αποφασιστικότητα — χαρακτηριστικά που κοινωνικά συνδέονται με την αρρενωπότητα. Οι γυναίκες, αντίθετα, παρουσιάζονται ως εξαίρεση στον κανόνα ή ως επιχειρηματίες «ανάγκης». Αυτή η εικόνα επηρεάζει γενικότερα την κοινωνική αποδοχή αλλά και ειδικότερα τις προκαταλήψεις στις αποφάσεις των εκάστοτε χρηματοδοτών.

Τα κοινωνικά στερεότυπα γύρω από τον ρόλο της γυναίκας ενισχύουν το λεγόμενο φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» (glass ceiling) – το αόρατο όριο που τις εμποδίζει να εξελιχθούν, να καινοτομήσουν και να ηγηθούν.

Όταν η πρόοδος φέρνει αντίδραση

Ενδιαφέρον προκαλεί το στοιχείο πως η ίδια η ενδυνάμωση των γυναικών μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα αντίδρασης. Όσο περισσότερες γυναίκες αναλαμβάνουν ηγετικές θέσεις στην πολιτική και τη διοίκηση, τόσο αυξάνεται η αντίληψη απειλής για την παραδοσιακή ανδρική κυριαρχία — οδηγώντας τελικά σε περισσότερες απορρίψεις χρηματοδότησης. Πρόκειται για έναν μηχανισμό «κοινωνικής αντίστασης», ενός είδους στερεοτυπικό κοινωνικό αντανακλαστικό, ενδεικτικό του βαθμού που τα έμφυλα στερεότυπα είναι ριζωμένα, ακόμη και σε χώρες με υψηλούς δείκτες ισότητας.

Ενδυνάμωση των γυναικών στο επιχειρείν

Αξιοσημείωτο είναι το πρόγραμμα We-Fi της Παγκόσμιας Τράπεζας, το οποίο παρέχει χρηματοδότηση, συμβουλευτική και τεχνική υποστήριξη σε γυναίκες επιχειρηματίες σε αναδυόμενες αγορές. Παράλληλα, παγκόσμια δίκτυα όπως το Women Entrepreneurs Grow Global προωθούν την ενδυνάμωση των γυναικών με εκπαιδευτικά προγράμματα, πλατφόρμες ανταλλαγής εμπειριών και δράσεις υποστήριξης σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

Η ενδυνάμωση των γυναικών και η επαγρύπνηση σχετικά με τις έμφυλες ανισότητες στο επιχειρείν είναι ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά ταυτόχρονα και οικονομικής ανάπτυξης.

Ο ΟΟΣΑ εκτιμά πως το κλείσιμο του έμφυλου χάσματος στην επιχειρηματικότητα θα μπορούσε να αυξήσει το ΑΕΠ κατά 6-12% στις χώρες-μέλη. Η άνιση μεταχείριση των γυναικών στο επιχειρείν αποτελεί εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη.

Με πολιτική βούληση και θεσμικές τομές μπορούν να μπουν οι βάσεις για μια δικαιότερη κοινωνία και οικονομία. Ωστόσο, πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτό;