Μια διπλή ελικοειδής σκάλα ύψους 30 μέτρων, κατασκευασμένη από ανοξείδωτο ατσάλι, που οδηγεί σε μια πλατφόρμα παρατήρησης με πανοραμική θέα στην πόλη του Ρότερνταμ και τον ποταμό Μάας, δεσπόζει στο κέντρο του Μουσείο Μετανάστευσης Fenix. Το όνομα αυτής: «Ανεμοστρόβιλος» («Tornado»). Ένα σύμβολο της θυελλώδους κίνησης της μετανάστευσης και των απρόβλεπτων δρόμων της, που κυριαρχεί στο νέο Μουσείο, το οποίο άνοιξε τις πύλες του στην Ολλανδία στις 16 Μαΐου 2025. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό και πολιτισμικό εγχείρημα το οποίο ανοίγει μια σημαντική πύλη σε προσωπικές ιστορίες ανθρώπων που μετανάστευσαν.
Ιστορικό τοπόσημο
Χτισμένο στην περιοχή του Katendrecht του λιμανιού του Ρότερνταμ, σημείο αναχώρησης και άφιξης μεταναστών από και προς την Ευρώπη αλλά και προς την Αμερική διαχρονικά, το Μουσείο έχει ιστορική όσο και πολιτική βαρύτητα: το άνοιγμά του συμπίπτει με την εκτόξευση της ακροδεξιάς στην Ολλανδία, την αποσταθεροποίηση του πολιτικού σκηνικού εξαιτίας του ακροδεξιού Γκέερτ Βίλντερς και της δηλωμένης επιμονής του στο θέμα της εφαρμογής αυστηρότερης μεταναστευτικής πολιτικής για τους αιτούντες άσυλο.
Ο στόχος είναι το Fenix να προσφέρει όχι μόνον έναν αντίλογο στο κυρίαρχο αντιμεταναστευτικό κλίμα, αλλά και να εγκαθιδρύσει και την ιστορική επίγνωση, παρουσιάζοντας τη μετανάστευση ως αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας και εμπειρίας (θυμίζουμε ότι την ίδια οπτική παρουσίασε σε σχέση με την αφρικανική κοινότητα της Αθήνας, η πρόσφατη έκθεση «Η Αφρική ανάμεσά μας» στο Μουσείο Μπενάκη). Μέσα από τις εκθέσεις του, το Fenix θα καταγράφει και θα τιμά τις πορείες των πολυάριθμων μεταναστών ανά τον κόσμο.
Η ελικοειδής σκάλα «Tornado» κατέχει κεντρική θέση στο Μουσείο Μετανάστευσης Fenix. @Peter Dejong, Associated Press
Η γεωγραφική θέση του Μουσείου είναι ιδιαίτερα συμβολική καθώς στεγάζεται σε μία από τις πιο παλιές αποθήκες του λιμανιού, την ιστορική Fenixloods I, που χτίστηκε το 1923. Το κτίριο σχεδιασμένο από το διάσημο κινεζικό αρχιτεκτονικό γραφείο MAD ARCHITECTS υπό την εποπτεία του Ma Yansong, ανακαινίστηκε ριζικά αλλά διατήρησε τον βιομηχανικό χαρακτήρα του. Περιδιαβαίνοντας τους χώρους του, οι επισκέπτες θα γίνουν συμμέτοχοι στην εμπειρία του ταξιδιού πέρα από σύνορα και γεωγραφικά όρια, με όλη την σωματική και υπαρξιακή της μετανάστευσης ως κοινωνικό φαινόμενο που είναι, γεμάτο ελπίδες, όνειρα, απογοητεύσεις και απώλειες.
Η μετανάστευση μέσα από τα μάτια διεθνών καλλιτεχνών
Το Fenix προσφέρει μια οπτική στη μετανάστευση μέσα από τα μάτια διεθνών καλλιτεχνών όπως η Shilpa Gupta, ο Steve McQueen, η Rineke Dijkstra και η Kimsooja. Επί του παρόντος φιλοξενεί δύο μεγάλες μόνιμες εκθέσεις. Η πρώτη με τίτλο «All directions: Art that moves you» παρουσιάζει έργα 100 και πλέον καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο που διερευνούν ζητήματα ταυτότητας, απώλειας πατρίδας, αναζήτησης ασφάλειας και επιστροφής.
«Επιβιβαστείτε στο πολυσύχναστο αστικό λεωφορείο του «Red Grooms», ταξιδέψτε στο χρόνο και στο διάστημα με το «Space Refugee» του Omar Imam και θαυμάστε τις γιγαντιαίες μπλε παντόφλες της Hana El-Sagini».
Επιβιβαστείτε στο πολυσύχναστο αστικό λεωφορείο του «Red Grooms», ταξιδέψτε στον χρόνο και στο διάστημα με το «Space Refugee» του Omar Imam και θαυμάστε τις γιγαντιαίες μπλε παντόφλες της Hana El-Sagini. Συνδέοντας τα νήματα του χρόνου και της εμπειρίας, οι καλλιτέχνες μοιράζονται ιστορίες του χθες, του σήμερα και του αύριο. Τα εκθέματα που παρουσιάζονται αποτελούν απτές υπενθυμίσεις της ιστορίας της μετανάστευσης, όπως ένα τμήμα του Τείχους του Βερολίνου, μια σκηνή από στρατόπεδο προσφύγων και ένα από τα πρώτα διαβατήρια που εκδόθηκαν ποτέ σε ανιθαγενή.
Το έργο Refugee Astronaut IX του Yinka Shonibare CBE στο Μουσείο Μετανάστευσης Fenix. (AP Photo/Peter Dejong)
Μια βάρκα που χρησιμοποιήθηκε από μετανάστες και κατασχέθηκε στη Λαμπεντούζα, εκτίθεται δίπλα από έναν πίνακα του Abdalla Al Omari με τίτλο «The Boat» στο Μουσείο Μετανάστευσης Fenix, στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας. (AP Photo/Peter Dejong)
Στη δεύτερη έκθεση «The Family of Migrants» («Η οικογένεια των μεταναστών»), ξεδιπλώνεται ένα φωτογραφικό χρονικό που αποτελείται από 194 εικόνες από 136 φωτογράφους, εμπνευσμένο από την έκθεση The Family of Man το 1955 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Ανάμεσα στους φωτογράφους οι Fouad Elkoury, Dorothea Lange, Steve McCurry, Yasuhiro Ogawa και Emin Özmen.
Πρόκειται για μία μεγάλη παρουσίαση ασπρόμαυρων φωτογραφιών στις οποίες περιλαμβάνονται πολλά στιγμιότυπα και μεταναστευτικές ιστορίες είτε αυτές εκτυλίσσονται στην Αμερική του 19ου αιώνα είτε στη σύγχρονη Συρία και στην Ουκρανία. Όλες καταγράφουν τον ανθρώπινο πόνο του ξεριζωμού αλλά και τη δύναμη της επιβίωσης που εμπεριέχεται στις πολλαπλές διαδρομές της μετανάστευσης: Το 1914, ο Γκουρντίτ Σινγκ απέπλευσε από το Χονγκ Κονγκ για τον Καναδά, αλλά του αρνήθηκαν την είσοδο. Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, το 2022, μετώπου μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο Βολοντίμιρ αποχαιρέτησε τη φίλη του στον σταθμό της Λβιβ πριν βρεθεί στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
2000 βαλίτσες αφηγούνται ιστορίες
Τα τελευταία χρόνια, το Fenix έχει συγκεντρώσει περισσότερες από 2000 βαλίτσες που έχουν ταξιδέψει στον κόσμο με τους ιδιοκτήτες τους. Κάθε βαλίτσα αφηγείται μια μοναδική ιστορία και αντιπροσωπεύει ένα σημείο καμπής στη ζωή κάποιου. Πού οδήγησαν αυτά τα προσωπικά ταξίδια; Ήταν διακοπές ή οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να φύγουν; Αν έπρεπε να συσκευάσετε ολόκληρη τη ζωή σας σε μία μόνο βαλίτσα, τι θα παίρνατε μαζί σας;
«Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν τις βαλίτσες και να ακούσουν τις αφηγήσεις των ανθρώπων που τις μετέφεραν: από έναν Έλληνα που αναχώρησε το 1965 για το Βέλγιο έως μια Αφγανή μητέρα που διασώθηκε στη Μεσόγειο πριν καταλήξει ο δρόμος της στην Ολλανδία».
Οι 2000 βαλίτσες αποτελούν την εγκατάσταση του «Λαβύρινθου των βαλιτσών». Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν τις βαλίτσες και να ακούσουν τις αφηγήσεις των ανθρώπων που τις μετέφεραν: από έναν Έλληνα που αναχώρησε το 1965 για το Βέλγιο έως μια Αφγανή μητέρα που διασώθηκε στη Μεσόγειο πριν καταλήξει ο δρόμος της στην Ολλανδία.
Ο «Λαβύρινθος των βαλιτσών» στο Μουσείο Μετανάστευσης Fenix. (AP Photo/Peter Dejong)
Η παλαιότερη βαλίτσα χρονολογείται από το 1898 και έφτασε στις Κάτω Χώρες με το τρένο της Trans-Siberian Express. Οι νεότερες βαλίτσες είναι πολύχρωμα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν μόλις πέρυσι. Η ομάδα του Fenix ταξίδεψε σε όλη την Ολλανδία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά για να συναντήσει τους δωρητές βαλιτσών, να παραλάβει τις βαλίτσες τους και να καταγράψει τις ιστορίες τους. Με μια ακουστική περιήγηση, μπορείτε να ακούσετε τις αναμνήσεις που κουβαλούν μαζί τους, όπως αυτή του Ερνστ που δώρισε τη βαλίτσα της γιαγιάς του Βιλεμίν.
«Το ταξίδι της Βιλεμίν αρχίζει το 1898, όταν παντρεύεται τον Τόμας και φεύγει από τις Κάτω Χώρες για να τον συναντήσει στην Κίνα», διαβάζουμε στο site του μουσείου. «Σε ηλικία μόλις 20 ετών, ξεκινάει ένα ταξίδι έξι εβδομάδων με πλοίο για να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Αποκτούν τέσσερα παιδιά στην Κίνα, αλλά ο γάμος τους είναι ταραχώδης. Το 1911, η Βιλεμίν παίρνει τη γενναία απόφαση να εγκαταλείψει τον σύζυγό της. Φτιάχνει τη βαλίτσα της, μαζεύει τα παιδιά της και παίρνει το Υπερσιβηρικό Εξπρές αναζητώντας μια νέα αρχή.
Η Βιλεμίν, τα παιδιά της και η νταντά τους ταξιδεύουν από το Ιρκούτσκ στη Μόσχα και τελικά επιστρέφουν στη Χάγη, όπου εκείνη ξαναχτίζει τη ζωή της, υπερασπίζεται δυναμικά τα δικαιώματα των γυναικών και διαδραματίζει ρόλο στο κίνημα υπέρ του δικαιώματος ψήφου των γυναικών στην εκλογική διαδικασία. Μέρος της συλλογής Fenix πλέον, η βαλίτσα της Βιλεμίν συμβολίζει τη δύναμή της, την ανεξαρτησία της και τους αγώνες των γυναικών για την κατοχύρωση της θέσης τους στην κοινωνία.»
Το «Φορτηγό Bottari» του Kimsooja και η εγκατάσταση «Home» («Σπίτι», Wall Piece) του Hans Op de Beeck, στο Μουσείο Μετανάστευσης Fenix στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας. (AP Photo/Peter Dejong)
Στον πυρήνα του πολυδιάστατου μουσειακού αυτού εγχειρήματος του Fenix βρίσκεται η φιλοσοφία της συμμετοχής στα κοινά. Στον χώρο Plein, μια ανοιχτή εσωτερική «πλατεία» 2.000 τετραγωνικών μέτρων, φιλοξενούνται καθημερινά εκδηλώσεις με τη συμμετοχή τοπικών ομάδων, οργανώσεων μεταναστών, σχολείων και καλλιτεχνικών συλλόγων. Παράλληλα διεξάγονται εργαστήρια, συζητήσεις, πολιτιστικές γιορτές και μαθήματα γλώσσας, προσφέροντας έναν συμμετοχικό χώρο διαλόγου. Μέχρι και το πρόγραμμα εκθέσεων του Fenix καταρτίζεται εδώ με την αρωγή των ανθρώπων του Ρότερνταμ. «Η μετανάστευση δεν είναι μια ιστορία που τελείωσε. Είναι ζωντανή και εξελίσσεται. Θέλουμε το FENIX να είναι ένα μουσείο που ακούει, όχι μόνο να μιλά», δηλώνει ο διευθυντής του μουσείου, Pepijn Lievens. Αν πάλι οι επισκέπτες χρειάζονται μια πολιτισμική εμπειρία σε βάθος, στο Plein θα βρουν και λιχουδιές και πιάτα που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο μαζί με τους ανθρώπους και τις ιστορίες τους.
Τo Fenix έρχεται να υπενθυμίσει ότι όλοι οι λαοί έχουν υπάρξει μετανάστες στην αιώνια κίνηση αυτού του κόσμου. Πίσω από τους αριθμούς και την στατιστική υπάρχει πάντα ένα πρόσωπο, μια ανθρώπινη ιστορία και μια ανάγκη για επιβίωση ή ελπίδα. Οι κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις γύρω από το ζήτημα της σύγχρονης μετανάστευσης υπογραμμίζουν τώρα την σπουδαιότητα αυτού του μοναδικού στην Ευρώπη μουσείου.
INFO Μουσείο Μετανάστευσης Fenix, Paul Nijghkade 5, 3072 Ρότερνταμ. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή: 10:00 – 17:00 (Παρασκευή έως 21:00)
