Το ένδυμα, πέρα από την προστασία που προσφέρει στο ανθρώπινο σώμα από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, αποτελεί σημαντικό μέρος της ταυτότητας ενός ανθρώπου, αλλά και ευρύτερα της κουλτούρας ενός λαού, αφ’ ης στιγμής αποτελεί μια μη λεκτική γλώσσα η οποία εκφράζεται μέσα από σύμβολα.

Με την επιλογή μιας ενδυμασίας έναντι μιας άλλης, το άτομο, επιδιώκει να αποκτήσει μια θετική κοινωνική ταυτότητα, να διατρανώσει τους δεσμούς του με τα ήθη και τις αξίες μιας ομάδας ή να διαφοροποιηθεί από ένα άλλο άτομο ή μια ομάδα ατόμων.

Ο κάθε τύπος ένδυσης εμπεριέχει πληροφορίες για την κοινωνική θέση, το επάγγελμα ή τη σεξουαλικότητα και εν γένει την πολιτιστική ταυτότητα ενός ατόμου. Επί παραδείγματι, στους Ασιατικούς λαούς, τα γάντια αποφεύγονται καθότι εμποδίζουν τη χειραψία, γεγονός το οποίο αν παραγνωριστεί, μπορεί να δημιουργήσει αρνητική εντύπωση.[1]

Από τη φουστανέλα στο κιμονό

Υπό αυτή την έννοια, το ένδυμα αποτελεί μια ταυτοτική κατασκευή μέσω της οποίας το άτομο προσπαθεί να γεφυρώσει το κενό μεταξύ της εικόνας που έχει δημιουργήσει για τον εαυτόν του και της πραγματικότητας. Χωρίς τα ρούχα η κοινωνική ζωή του ανθρώπου θα ήταν αδιανόητη.

Το κίλτ των Σκωτσέζων, η φουστανέλα των Ελλήνων, το κιμονό των Ιαπώνων, το σάρι των Ινδών γυναικών, το «πόντσο» των Περουβιανών, τα καουμπόικα καπέλα των Αμερικανών, τα κοστούμια «χανμπόκι» των Kορεάτισσων γυναικών, οι φορεσιές «μπουνάντ» των γυναικών από τη Νορβηγία ή η ισλαμική μαντίλα, παρέχουν έναν συμβολικό λόγο στον οποίο αντανακλάται η πολιτισμική ταυτότητα των λαών τους.[2]

Ο Μέγας Αλέξανδρος και τα περσικά ενδύματα

Η μόδα περιλαμβάνει ένα σύστημα κανόνων το οποίο ορίζει τις σχέσεις μεταξύ του ισχυρού και του αδύναμου[3] δίνοντας στο άτομο την επιλογή να ενσωματώνεται ή να μην ενσωματώνεται στο κοινωνικό σύνολο μέσα από μη λεκτικούς κώδικες. Ένα ιστορικό παράδειγμα ενσωμάτωσης και άσκησης επιρροής μέσα από την χρήση του πολιτισμού είναι αυτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο οποίος μετά τον θάνατο του Δαρείου εμφανίστηκε στην περσική πόλη της Υρκανίας με στολή Πέρση αριστοκράτη επιδιώκοντας ευθύς εξαρχής να μην αντιμετωπιστεί από τον περσικό λαό ως κατακτητής, αλλά ως Βασιλιάς.

Η υιοθέτηση της περσικής ενδυμασίας, ακόμα και από τους πιστούς του αξιωματικούς και στρατιώτες, παρά τους όποιους δισταγμούς, αποδεικνύει ότι ο Αλέξανδρος κατανοούσε την ιδιάζουσα σημασία που έφεραν τα σύμβολα στη ψυχή ενός λαού.

Η εδραίωση της Διπλωματίας της μόδας

Η βιομηχανία ένδυσης και κλωστοϋφαντουργίας έχει ιδιαίτερη σημασία και για το διεθνές εμπόριο. Η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Ιαπωνία είναι οι μεγαλύτερες αγορές ενδυμάτων και υποδημάτων παγκοσμίως, ενώ οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς ενδυμάτων παγκοσμίως είναι η Κίνα, η Ε.Ε., το Βιετνάμ, το Μπαγκλαντές και η Τουρκία.[4]

Η Γαλλία και η Αμερική θεωρούνται οι χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στον τομέα της μόδας διεθνώς. Μάλιστα, το 2016, η μόδα συμπεριλήφθηκε στην πολιτική ατζέντα του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι[5] υπό τη διοίκηση του οποίου διοργανώθηκε ένα forum με τίτλο «Diplomacy by Design».

Η καρφίτσα-«φίδι» της Μαντλίν Ολμπράιτ

Αναμφίβολα, η συμβολική γλώσσα της μόδας δεν περιορίζεται στο ένδυμα, αλλά περιλαμβάνει και στοιχεία όπως είναι το κόσμημα, το κούρεμα, το make up, το τατουάζ, τα αξεσουάρ και τη διακόσμηση του σώματος. [6] Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στο κόσμημα, η υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ με την κυβέρνηση Κλίντον, Μαντλίν Ολμπράιτ, αναφέρει χαρακτηριστικά πως η χρήση κοσμημάτων και καρφιτσών στις δημόσιες συναντήσεις της, υπηρετούσαν πάντοτε έναν διπλωματικό σκοπό.

Εν προκειμένω, υπό το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν δημοσιεύτηκε από τον ιρακινό τύπο ένα ποίημα που χαρακτήριζε την Μαντλίν Ολμπράιτ ως «φίδι». Έκτοτε, η πρώην Αμερικανίδα υπουργός εξωτερικών, προκειμένου να επικοινωνήσει ένα μήνυμα ισχύος και αποφασιστικότητας, φορούσε πάντοτε στις συναντήσεις της με τους ιρακινούς αξιωματούχους τη χρυσή καρφίτσα με το φίδι.[7]

Πέρα όμως από την αισθητική και το στυλ, η επιρροή που ασκείται στην κοινή γνώμη μέσω της μόδας, ακριβώς επειδή είναι ταυτοτική, είναι άμεση και επιδραστική. Η παραδοσιακή διπλωματία οποιουδήποτε κράτους δεν έχει τον τρόπο να επηρεάσει τον λαό ενός άλλου κράτους με την ίδια αμεσότητα, χωρίς να γίνει εχθρική.

Οι επιδείξεις μόδας (fashion weeks) σε συνδυασμό με τις διαφημιστικές εκστρατείες και τα τηλεοπτικά show μόδας, υφαίνουν ένα αφήγημα ταυτοτικό και ως προς την εντύπωση των πραγμάτων ελκυστικό, ικανό να ξεπεράσει τα γεωγραφικά όρια κατά τρόπο ανεπαίσθητο και για τον λόγο αυτό να συνδέει με επιτυχία λαούς, ανεξαρτήτως οικονομικών ή πολιτικών συμφερόντων.

*O κ. Πέτρος Δ. Καψάσκης είναι Διδάκτορας Πολιτιστικής Διπλωματίας και Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας.

[1]Kanowitz, S. (2019, May 31). The Washinghton Diplomat Embassies Embrace Fashion as Public Diplomacy Tool. Διαθέσιμο στο: https://washdiplomat.com/embassies-embrace-fashion-as-public-diplomacy-tool/

[2]Juang, L. (2017). Matsumoto D., Culture and Psychology, Cengage Learning, Boston USA, (σ. 48).

[3]Carter, M. (2003). Fashion classics from Carlyle to Barthes. Oxford, GB: Berg. (σ. 28).

[4]Global fashion industry statistics. Fashion United https://fashionunited.com/global-fashion-industry-statistics

[5]Όπως συγκεκριμένα δήλωσε ο John Kerry: «η μόδα συμβάλλει στη δημιουργία εθνικής ταυτότητας και παρέχει μια ατζέντα συνεννόησης μεταξύ των κρατών». Διαθέσιμο στο: https://fashionadresse.com/what-is-the-fashion-diplomacy/

[6] Lurie, A. (1981). The language of clothes. New York, NY: Random House. (σ. 3).

[7] Albright, M. (2009). Read My Pins: Stories from a Diplomat’s Jewel Box, New York, Harper