Μεγάλη Πέμπτη σήμερα, ημέρα της Σταύρωσης του Ιησού Χριστού σύμφωνα με τη χριστιανική πιστή. Καθώς πλησιάζουμε προς το Πάσχα, το Ιστορικό Αρχείο των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» αναδημοσιεύει κείμενα που γράφτηκαν παλαιότερα για «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» με θέμα τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Το κείμενο του συγγραφέα Χάρη Βλαβιανού, στο «ΒΗΜΑ», δημοσιευμένο στις 2 Ιουνίου 2019, προσεγγίζει τη Σταύρωση μέσα από την ποίηση.
«Ποιοι φταίνε; Οι Εβραίοι ή οι Ρωμαίοι;»
Σε άρθρο του στην επιθεώρηση Times Literary Supplement, με τίτλο «Ο άτυχος Γαλιλαίος», o D.L. Dusenbury συγκρίνει τον τρόπο που δύο συνονόματοι κορυφαίοι ποιητές, ο Βρετανός Τζορτζ Χέρμπερτ (1593-1633) και ο Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ (1924-1998), βλέπουν τη σταύρωση του Χριστού. Η ευθύνη είναι το θέμα που απασχολεί τους δύο ποιητές: Ποιοι τελικά αποφάσισαν να θανατωθεί; Οι Ρωμαίοι (ο Ηρώδης Αντίπας και ο Πόντιος Πιλάτος) ή οι Εβραίοι (το Σανχεντρίν – το ανώτατο εβραϊκό θρησκευτικό και νομοθετικό συμβούλιο);
Ο πρεσβύτερος Χέρμπερτ αποτυπώνει το θείο δράμα στη συλλογή του Ο ναός (1633) -από τα πιο γνωστά έργα με θεολογικό περιεχόμενο στη βρετανική ποίηση- και ερμηνεύει τη Σταύρωση με τρόπο προβλέψιμο: Η ευθύνη για τον θάνατο του Χριστού ανήκει στους Εβραίους, «αυτοί τον καταδίκασαν». Ο Πιλάτος είναι «ένας ξένος, που δεν ήθελε να αναμειχθεί». Στο ποίημα «Ο αγωνιστής της εκκλησίας» υπαινίσσεται ότι Εβραίοι «έμπηξαν τα καρφιά στο σώμα του Χριστού».
«Εβραϊκή σταύρωση»
Ο μύθος της «εβραϊκής σταύρωσης» ξεκινά με τους Ευαγγελιστές και, όπως σημειώνει ο Dusenbury, δημιούργησε «αυτή τη δηλητηριώδη ταύτιση του χριστιανισμού με τον αντισημιτισμό». Είναι γνωστά τα γεμάτα μίσος κηρύγματα των Πατέρων της Εκκλησίας (o Ιωάννης ο Χρυσόστομος, για παράδειγμα, θεωρούσε τις συναγωγές «πορνεία», «ναό δαιμόνων», «συναγωγή εγκληματιών»).
Ενώ ο Χίτλερ στο Ο Αγών μου φτάνει να επικαλεσθεί τον Λούθηρο για να δικαιολογήσει το μίσος του για τους Εβραίους, εφόσον εκείνος καλούσε τους Γερμανούς «να κάψουν τις συναγωγές τους, να δημεύσουν τις περιουσίες τους και να τους εκτοπίσουν σαν σκυλιά». Είναι επίσης γνωστό ότι ο Παύλος δημιούργησε μια οικουμενική θρησκεία μέσα στο πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επομένως οι Ρωμαίοι έπρεπε να απαλλαγούν από κάθε ευθύνη για τον θάνατο του Χριστού και να στοχοποιηθούν οι Εβραίοι για το «φρικτό έγκλημα», όπως το αποκαλεί ο Τζορτζ Χέρμπερτ.
Χέρμπερτ
Στον νεότερο Χέρμπερτ τώρα, του οποίου μετέφρασα πρόσφατα 75 ποιήματα (Τιμές στον μικρό θεό της ειρωνείας, Πατάκης, 2017).
Στο ποίημα «Στο περιθώριο μιας δίκης» γράφει: «Το Σανχεντρίν δεν δίκασε το βράδυ / η σκοτεινότητα που η φαντασία ζητάει / έρχεται σε χτυπητή αντίθεση με το έθιμο // είναι μάλλον απίθανο / το Πάσχα να είχε παραβιαστεί / για χάρη ενός άκακου Γαλιλαίου / είναι ύποπτο πως οι αναφορές στους παραδοσιακούς εχθρούς / στους Σαδδουκαίους και τους Φαρισαίους / συμπίπτουν // αναγκάστηκε ο Καϊάφας να κάνει την ανάκριση / ius gladii ήταν στα χέρια των Ρωμαίων /
προς τι λοιπόν να καλέσουν έναν πλήθος σκιές / και ο όχλος να φωνάζει δώστε μας τον Βαραββά // φαίνεται πως όλα παίχτηκαν ανάμεσα σε υπαλλήλους / ανάμεσα στον Πιλάτο και τον τετράρχη Ηρώδη / ο καθένας έκανε ό,τι όριζαν οι διοικητικές του αρμοδιότητες / αλλά ποιος μπορεί να δημιουργήσει ένα δράμα από μια τέτοια ιστορία // εξού και το σενάριο με τους φοβισμένους γενειοφόρους και ο συρφετός που μαζεύτηκε στο όρος που το λένε κρανίο // ήταν όμως αδιάφορο / χωρίς κανένα πάθος».
Σταύρωση” ,(14αι.), φιλοτεχνήθηκε σε εργαστήριο της Κωνσταντινούπολης, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών
Αντίθεση
Η αντίθεση ανάμεσα στους δύο ποιητές είναι προφανής. Για τον Πολωνό την ευθύνη φέρουν αποκλειστικά οι Ρωμαίοι. (Οπως μας θυμίζει ο Dusenbury, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει ότι οι αρχιερείς είπαν στον Πιλάτο: «ἡμῖν οὐκ ἔξεστιν ἀποκτεῖναι οὐδένα [18,31]».) Αρα μόνο οι Ρωμαίοι είχαν τη δικαιοδοσία να θανατώσουν τον Χριστό. Ολα τα άλλα είναι για τον Πολωνό Χέρμπερτ μία εκ των υστέρων κατασκευασμένη ιστορία με φανταστικούς εχθρούς, η «σκοτεινότητα» της οποίας διαρκεί είκοσι αιώνες, κι έχει οδηγήσει εκατομμύρια Εβραίους στα κρεματόρια.
Στο ποίημα «Εικασίες σχετικές με το θέμα του Βαραββά», το μυστηριώδες πρόσωπο που όλοι οι Ευαγγελιστές μνημονεύουν, «κανείς δεν [το] ξέρει». Και συνεχίζει: «Ρωτάω γιατί με κάποιον τρόπο συμμετείχα και εγώ στα γεγονότα / Παρασυρμένος από τα πλήθη μπρος στο παλάτι του Πιλάτου φώναζα / μαζί με τους άλλους ελεθερώστε τον Βαραββά ελευθερώστε τον Βαραββά / Ολοι φώναζαν αλλά ακόμη κι αν εγώ σιωπούσα / όλα θα γίνονταν όπως έμελλε να γίνουν».
Ο Χέρμπερτ βάζει τον εαυτό του να βρίσκεται ανάμεσα στο πλήθος και να ζητά και αυτός την καταδίκη του Χριστού. Ισως για να μας θυμίσει πόσο εύκολα γίνεται κάποιος μέρος του όχλου και μπορεί να ζητά τον θάνατο ακόμη και ενός αθώου. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ κι άλλες παρόμοιες «δίκες» που οδήγησαν εκατομμύρια ανθρώπους στο εκτελεστικό απόσπασμα ή στα διάφορα στρατόπεδα ή γκούλαγκς. Ενδεχομένως ο Χέρμπερτ να υπαινίσσεται και τη δική τους στημένη καταδίκη – μόνο που εδώ αντί για Σαδδουκαίους έχουμε «ταξικούς εχθρούς».
Ίσως
Το ποίημα κλείνει με τους υπέροχους στίχους: «Ισως ο Βαραββάς να επέστρεψε στη συμμορία του / Ή ν’ άνοιξε ένα εργαστήριο αγγειοπλαστικής και τώρα να καθαρίζει τα αιματοβαμμένα χέρια του στον πηλό της δημιουργίας / Μπορεί να ‘γινε νεροκουβαλητής ή μουλαράς ή τοκογλύφος / Ή πλοιοκτήτης – μ’ ένα δικό του πλοίο να πήγε ο Παύλος στην Κόρινθο / ή -τίποτα δεν αποκλείεται- / πολύτιμος κατάσκοπος στην υπηρεσία των Ρωμαίων // Κοιτάξτε και θαυμάστε τα ιλιγγιώδη παιχνίδια της μοίρας / Γεμάτα ευκαιρίες δύναμη και χαμόγελα της τύχης // Αλλά ο Ναζωραίος / απέμεινε μόνος / δίχως επιλογή / μ’ ένα απόκρημνο / μονοπάτι / ματωμένο».
Από τη μία το μίσος, η μισαλλοδοξία, οι «φοβισμένοι γενειοφόροι», το «πλήθος που φωνάζει», οι «πράκτορες στην υπηρεσία της εξουσίας» και από την άλλη μόνοι, οι αθώοι κάθε φυλής, θρησκείας, ιδεολογίας με το δικό τους «απόκρημνο, ματωμένο μονοπάτι».
