Είκοσι χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τις 20 Μαρτίου 2003, την ημέρα έναρξης του Πολέμου στο Ιράκ. Οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία του Τζορτζ Μπους του νεότερου, και το Ηνωμένο Βασίλειο, υπό την πρωθυπουργία του Τόνι Μπλερ ηγήθηκαν σφοδρών αεροπορικών επιδρομών και χερσαίας εισβολής στο έδαφος του Ιράκ, με στόχο την ανατροπή του τότε δικτάτορα του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν.
Βασικός ισχυρισμός των Μπους και Μπλερ για την αναγκαιότητα του πολέμου αυτού ήταν πως είχαν απτά αποδεικτικά στοιχεία πως ο Σαντάμ Χουσεΐν και το Ιράκ κατείχαν όπλα μαζικής καταστροφής.
Η πραγματικότητα, όμως, ήταν εντελώς διαφορετική.
Το τελεσίγραφο και η προφητική παραίτηση
Λίγες ώρες πριν την εισβολή «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 18ης Μαρτίου 2003 κάνει λόγο για τελεσίγραφο του προέδρου Τζορτζ Μπους προς τον Σαντάμ Χουσεΐν με «το οποίο θα έθετε τον ιρακινό πρόεδρο προ του διλήμματος είτε να εγκαταλείψει τη χώρα σε 48 ώρες ή να δεχθεί επίθεση»
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.3.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Ο Σαντάμ απέρριψε το τελεσίγραφο, «διέψευσε ότι διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής και απείλησε ότι σε περίπτωση επίθεσης εναντίον της χώρας του, «ο πόλεμος θα επεκταθεί σε όλον τον πλανήτη».
Την ίδια στιγμή, κυβερνητική κρίση είχε ξεσπάσει στη Βρετανία λόγω της αμέριστης στήριξης του πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ στα πολεμικά σχέδια του προέδρου Μπους.
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 18ης Μαρτίου 2003:
«Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κυβερνώντος κόμματος των Εργατικών Ρόμπιν Κουκ υπέβαλε ήδη χθες την παραίτησή του.
»Ο Ρόμπιν Κουκ, ο οποίος λαμβάνει μέρος στο Υπουργικό Συμβούλιο, εξέφρασε με την παραίτηση την αντίθεσή του στην απόφαση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε ανάληψη στρατιωτικής δράσης εναντίον του Ιράκ χωρίς δεύτερο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας»
Όπως είχε δηλώσει τότε ο Κουκ, δεν μπορούσε να επωμισθεί «τη συλλογική ευθύνη της συμμετοχής της Βρετανίας σε στρατιωτική δράση εναντίον του Ιράκ χωρίς τη διεθνή νομιμοποίηση και χωρίς το λαϊκό έρεισμα»
Όπως εύστοχα σχολίαζε ο Αντρέ Φονταίν σε άρθρο του στη Le Monde που δημοσιεύθηκε στο ίδιο φύλλο του «ΒΗΜΑΤΟΣ», «ο Μπους δίνει την εντύπωση ότι θέλει να ξεκαθαρίσει έναν λογαριασμό με το ένα μάτι στο πετρέλαιο και το άλλο στις προεδρικές του 2004».
Ο πόλεμος αρχίζει
Στις 20 Μαρτίου του 2003 οι ΗΠΑ και η Βρετανία πατάνε το «κουμπί». Το Ιράκ πλήττεται από σφοδρότατους βομβαρδισμούς. Όπως σχολιάζει «ΤΟ ΒΗΜΑ» στο πρωτοσέλιδο της 23ης Μαρτίου 2003, «σοκ σε ολόκληρο τον κόσμο προκαλούν οι ανελέητοι βομβαρδισμοί που άφησαν τη Βαγδάτη μέσα στα ερείπια και τους καπνούς της καταστροφής.
»Ο πόλεμος μαίνεται πλέον σε όλα τα μέτωπα. Οι αμερικανοβρετανικές χερσαίες δυνάμεις προελαύνουν στον Νότο.
»Οι από αέρος επιθέσεις εναντίον της ιρακινής πρωτεύουσας και των άλλων μεγάλων πόλεων συνεχίζονται, ενώ πρόβλημα ανάφλεξης δημιουργεί η εισβολή της Τουρκίας στο ιρακινό Κουρδιστάν».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.3.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
«Καμία νομική βάση»
Ο Γιάννης Καρτάλης σημείωνε στο άρθρο του με τίτλο «Ο παράνομος πόλεμος»:
«Οι διεθνείς νομικοί λένε: “Η αμερικανική επιχείρηση δεν έχει καμία νομική βάση. Χωρίς την άδεια του Συμβουλίου Ασφαλείας κανένα κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει βία εναντίον άλλου κράτους, εκτός για λόγους νόμιμης άμυνας σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης”
(…)
Tόνι Μπλερ, Τζορτζ Μπους
»Ο πρόεδρος Μπους προσπαθεί βέβαια να πείσει τη διεθνή κοινή γνώμη ότι απειλείται η ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών επειδή ο τρομερός και φοβερός Σαντάμ θα μπορούσε κάποια μέρα να εφοδιάσει με βιολογικά και χημικά όπλα τρομοκράτες οι οποίοι θα επιτίθεντο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά οι θεωρίες αυτές δεν επιβεβαιώνονται από πουθενά και πάντως όχι από τους ανεξάρτητους επιθεωρητές του ΟΗΕ, οι οποίοι στις γνωστές εκθέσεις που υπέβαλαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας είχαν αναφέρει ότι δεν είχαν ανακαλύψει τέτοια όπλα».
Κι ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν, με την προέλαση πάντως των αμερικανοβρετανών έστω και προσωρινά να ανακόπτεται, τα πραγματικά κίνητρα των επιτιθέμενων είχαν ήδη αρχίσει να βγαίνουν στην επιφάνεια. Όπως συμβαίνει στους περισσότερους σύγχρονους πολέμους, η μαγική λέξη είναι η λέξη «ανοικοδόμηση».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.3.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Μπίζνες
Γράφει ο Γιώργος Τσιάρας στο «ΒΗΜΑ» της 30ης Μαρτίου 2003
«Ο Λευκός Οίκος έχει ήδη μοιράσει στους ημέτερους τις πρώτες πραγματικές “big business” της ανοικοδόμησης. Πρώτη και καλύτερη, φυσικά η Hulliburton του αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Nτικ Τσένι.
»Η θυγατρική της Hulliburton, Kellog Brown & Root, κέρδισε την περασμένη Δευτέρα αποκλειστικό συμβόλαιο του Πενταγώνου για την κατάσβεση των φλεγομένων πετρελαιοπηγών του Ιράκ και για “γενικές βελτιώσεις στην ιρακινή πετρελαϊκή υποδομή”».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Η αρχή του τέλους για τον Σαντάμ
Τελικά οι αμερικανικές δυνάμεις μπήκαν στη Βαγδάτη και ύστερα από οδομαχίες κατέλαβαν την πρωτεύουσα του ιρακινού κράτους. Από τις πιο χαρακτηριστικές και γεμάτες συμβολισμό εικόνες του πολέμου εκείνου ήταν η πτώση του μεγάλου αγάλματος του ιρακινού πρόεδρου Σαντάμ Χουσεΐν.
Ο άλλοτε πανίσχυρος ηγέτης του Ιράκ βρισκόταν τώρα φυγάς και καταζητούμενος. Οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί έχουν εστιάσει στον εντοπισμό του, τα συμβόλαια της ανοικοδόμησης του Ιράκ έχουν αρχίσει ήδη να διανέμονται από την Ουάσιγκτον σε «ημέτερους» και κανείς από τους άμεσα εμπλεκόμενους δεν δείχνει να ενδιαφέρεται για αυτό που πραγματικά δημιούργησε η απόφασή τους να επιτεθούν στο Ιράκ: χάος και λεηλασίες.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Παράλληλα ο πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει.
Όπως γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 11ης Απριλίου 2003, «η αναρχία κατισχύει στο Ιράκ μετά την πτώση της Βαγδάτης και την εισβολή των Κούρδων στο Κιρκούκ που ανησύχησε σφοδρά τους Τούρκους. (…) Απερίγραπτο είναι το χάος στην πρωτεύουσα: οι επιδρομές πλιατσικολόγων ακόμη και σε πρεσβείες δεν απασχολούν τους Αμερικανούς που ελέγχουν μεν την περιοχή, στρέφουν όμως την προσοχή τους στην απόκρουση σποραδικών επιθέσεων, όπως η χθεσινή από Ιρακινό ζωσμένο με εκρηκτικά εναντίον αμερικανικού φυλακίου (αδιασάφητος αριθμός θυμάτων).
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Τα πρώτα «ναι μεν αλλά»
Καλοκαίρι του 2003. Το χάος στο Ιράκ συνεχίζει να υφίσταται, οι Αμερικανοβρετανικές δυνάμεις συνεχίζουν να βρίσκονται εκεί και να επιχειρούν και ο Σαντάμ Χουσεΐν συνεχίζει να καταζητείται. Αυτό όμως που έχει αρχίσει να αλλάζει είναι κάτι πολύ σημαντικό: οι ισχυρισμοί του βρετανού πρωθυπουργού Μπλερ για το αν τελικά είχε στην κατοχή της ή όχι η Βαγδάτη όπλα μαζικής καταστροφής
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.7.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 19ης Ιουλίου 2003, «Μια ημέρα μετά την ομιλία του Τόνι Μπλερ στο αμερικανικό Κογκρέσο, ο βρετανικός Τύπος εκτιμούσε χθες ότι ο πρωθυπουργός άλλαξε για πρώτη φορά τη στάση του στο θέμα των όπλων μαζικής καταστροφής του Ιράκ.
“Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η τρομοκρατία και τα όπλα μαζικής καταστροφής πηγαίνουν μαζί; Αν κάνουμε λάθος, θα έχουμε καταστρέψει έστω το έναν από τους δύο κινδύνους – κάτι που είμαι βέβαιος ότι θα μας συγχωρήσει η Ιστορία”
»Με την αποστροφή αυτή ο βρετανός πρωθυπουργός εμφανίζεται να παραδέχεται για πρώτη φορά ότι μπορεί να μη βρεθούν ποτέ τα όπλα μαζικής καταστροφής, που αποτέλεσαν το βασικό επιχείρημα της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου για τον πόλεμο κατά του Ιράκ
Η σύλληψη του Σαντάμ
Τη νύχτα της 13ης προς 14η Δεκεμβρίου του 2003, εννέα μήνες από την έναρξη του πολέμου, οι Αμερικανοί εντοπίζουν και συλλαμβάνουν τον Σαντάμ Χουσεΐν.
Το γράφημα του «ΒΗΜΑΤΟΣ» της 16ης Δεκεμβρίου 2003 αναλύει λεπτομερώς την επιχείρηση «Κόκκινη Αυγή».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.12.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Ο πρόεδρος Μπους δήλωσε πως ο Χουσεΐν θα έχει μια δίκαιη δίκη. «Θα συνεργαστούμε με τον ιρακινό λαό ώστε να βρούμε τον κατάλληλο τρόπο να δικάσουμε τον Σαντάμ Χουσεΐν όπως προβλέπουν οι διεθνείς κανόνες».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.12.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Λίγο νωρίτερα, πιστός στη ρητορική του, ο Μπους είχε ανοίξει τη συζήτησή του με τους δημοσιογράφους λέγοντας “ο κόσμος είναι καλύτερος χωρίς εσάς, κύριε Χουσεΐν” δηλώνοντας πως το Ιράκ «έχει πλέον εισέλθει στον δρόμο προς τη δημοκρατία».
Δυστυχώς όμως ο δρόμος στον οποίο βρισκόταν το Ιράκ μόνο προς τη δημοκρατία δεν οδηγούσε.
Ακόμα και η σύλληψη του Σαντάμ Χουσεΐν δεν ήταν ικανή να σταματήσει το αιματοκύλισμα στο οποίο είχαν. βυθιστεί η χώρα και ο λαός του Ιράκ.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.12.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Το οριστικό τέλος του Σαντάμ
Τρία χρόνια μετά τη σύλληψη του και κατόπιν δίκης, ο Σαντάμ Χουσεΐν καταδικάζεται σε θάνατο και οδηγείται στην αγχόνη στις 30 Δεκεμβρίου 2003.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 31ης Δεκεμβρίου 2006 περιγράφει τις τελευταίες του στιγμές, όπως τις περιέγραψε ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Νούρι αλ Μαλίκι.
Όταν ο δικαστής και οι δεσμοφύλακες μπήκαν στο κελί του για να του διαβαστεί η θανατική ποινή και να τον οδηγήσουν σιδηροδέσμιο στην αγχόνη ο Σαντάμ «ήταν εντελώς παραιτημένος” και δεν αντιστάθηκε.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 31.12.2006, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Σύμφωνα με τον Μουαφάκ Αλ Ρουμπάι, πρώην εξόριστος στη Βρετανία και σύμβουλο επί θεμάτων εθνικής ασφαλείας του Ιράκ
«Δεν ζήτησε τίποτε. Κρατούσε ένα Κοράνι και είπε: “Θέλω να δώσετε αυτό το Κοράνι σε αυτόν τον άνθρωπο”, κάποιον που τον ονόμασε Μπαντέρ. (…) Τον οδηγήσαμε στη συνέχεια στην αγχόνη και αρνήθηκε να του καλύψουν το κεφάλι με κουκούλα. Προτού του περάσουν το σχοινί γύρω από το λαιμό φώναξε: “Ο Θεός είναι μεγάλος, το έθνος θα νικήσει, η Παλαιστίνη είναι αραβική”».
Η στιγμή του εντοπισμού και σύλληψης του Σαντάμ Χουσεΐν
Η αποχώρηση
Οκτώ χρόνια μετά την εισβολή, τον Μάιο και τον Δεκέμβριο του 2011, ο βρετανικός και ο αμερικανικός στρατός, αντίστοιχα, εγκαταλείπουν το Ιράκ στο χάος και το αίμα. Έγραφε ο Γιάννης Καρτάλης στο «ΒΗΜΑ» της 24ης Νοεμβρίου 2011.
«Απαρατήρητη πέρασε µια σηµαντική είδηση, η οποία κρύβει πολλά ερωτηµατικά. Πρόκειται για την αποχώρηση των αµερικανικών στρατευµάτων από το Ιράκ, που ήλθε να κλείσει τη µελανότερη σελίδα της ιστορίας των Ηνωµένων Πολιτειών µετά τον πόλεµο του Βιετνάµ.
»Διότι η αµερικανική εισβολή στο Ιράκ δεν στηρίχθηκε µόνο σε ένα ψέµα αλλά έφερε τελικά και τα εντελώς αντίθετα αποτελέσµατα από αυτά που επεδίωκε, κυρίως επειδή άναψε το φιτίλι µιας εµφύλιας διαµάχης µε αµέτρητα θύµατα και κατέστησε τη χώρα αυτή έναν πιστό σύµµαχο του Ιράν, κύριο εχθρό σήµερα των Ηνωµένων Πολιτειών».
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του αμερικανικού Brown University, οι θάνατοι (αμάχων και ενόπλων) στο Ιράκ (από τον πόλεμο του 2003) και στη Συρία (από την εμπλοκή των ΗΠΑ το 2014), που συνδέονται άμεσα με τις πολεμικές επιχειρήσεις, φτάνουν στις 550.0000 με 580.000.
«Επιπλέον υπάρχει διπλάσιος, τριπλάσιος ή τετραπλάσιος αριθμός ανθρώπων που έχουν χάσει τη ζωή τους λόγω έμμεσων αιτιών όπως εκτοπισμός, κακή πρόσβαση σε πόσιμο νερό, υγειονομική περίθαλψη και ασθένειες που μπορούν να προληφθούν».
Η διερεύνηση ευθυνών στη Βρετανία
Στα χρόνια που ακολούθησαν μια σειρά από ανεξάρτητες επιτροπές στη Βρετανία διερεύνησαν την ορθότητα και νομιμότητα της απόφασης του τότε πρωθυπουργού Μπλερ για τη συμμετοχή της χώρας του στον πόλεμο του Ιράκ το 2003.
Εν τέλει, τον Ιούλιο του 2016, η επιτροπή Σίλκοτ, με μία έκθεση 2,6 εκατομμυρίων λέξεων κατέληγε σε αυτό που γνώριζαν όλοι από την αρχή. Ο πόλεμος στο Ιράκ ούτε έπρεπε να γίνει ούτε θετικά αποτελέσματα είχε φέρει.
«Εβλεπαν το χάος και έκαναν τεράστια λάθη».
Σε άρθρο του, που δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» στις 10 Ιουλίου του 2016, ο αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Ν. Χααζ σχολίαζε:
«Οπως η έκθεση ορθώς επισημαίνει, πολλοί τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη βρετανική κυβέρνηση προέβλεψαν ότι θα μπορούσε να προκύψει χάος αν έφευγε από τη μέση η σιδερένια πυγμή του Σαντάμ.
»Οι αποφάσεις για να διαλυθεί ο ιρακινός στρατός και να απαγορευθεί η συμμετοχή σε όλα τα μέλη του κόμματος Μπάαθ του Σαντάμ (και όχι μόνο σε μερικούς από τους ηγέτες του) να λάβουν θέσεις στη διάδοχο κυβέρνηση ήταν τεράστια λάθη.
(…)
»Πολλά μαθήματα θα πρέπει να ληφθούν από τον πόλεμο του Ιράκ. Το ένα είναι ότι λανθασμένες υποθέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνα λανθασμένη πολιτική.
»Σχεδόν όλοι υπέθεταν ότι η μη συμμόρφωση του Σαντάμ για τις επιθεωρήσεις των Ηνωμένων Εθνών προερχόταν από το γεγονός ότι έκρυβε όπλα μαζικής καταστροφής. Στην πραγματικότητα έκρυβε το γεγονός ότι δεν είχε τέτοια όπλα».
Ο ίδιος ο Τόνι Μπλερ, στις 6 Ιουλίου 2016, εξέφρασε δημόσια τη λύπη του και ζήτησε συγγνώμη για τον πόλεμο στο Ιράκ, το 2003.
«Ήταν η δυσκολότερη απόφαση που έλαβα ποτέ (…) την έλαβα καλή τη πίστει. Αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη. Εκφράζω τη λύπη μου, διατυπώνω τη μεταμέλειά μου και ζητάω συγγνώμη (…).
»Η αξιολόγηση που έγινε εκείνη την εποχή βάσει των πληροφοριών των μυστικών υπηρεσιών, η οποία οδήγησε στον πόλεμο, αποδείχθηκε εσφαλμένη. Η επόμενη ημέρα αποδείχθηκε πιο εχθρική, με μεγαλύτερη διάρκεια και περισσότερο αιματηρή απ’ όσο φανταζόμασταν».
