Φόβοι για νέες τουρκικές προκλήσεις σε Αιγαίο και Κύπρο

Το κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έχει κακοφορμίσει τούτη την περίοδο. Η υπόθεση των δύο ελλήνων στρατιωτών που κρατούνται στην Αδριανούπολη με την κατηγορία της παράνομης εισόδου σε απαγορευμένη στρατιωτική περιοχή έχει φέρει στην επιφάνεια τις διαφορές και την καχυποψία μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας σε όλη τους την έκταση. Το στοιχείο της αβεβαιότητας για το πότε θα ξεκαθαρίσει η «ομίχλη» που καλύπτει το μέλλον των δύο στρατιωτών απλώνεται στο τρίγωνο Μέγαρο Μαξίμου – υπουργείο Εξωτερικών – υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Αυτή τη στιγμή, η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι αυτή η ιστορία θα κρατήσει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Ουδείς εκφράζει αισιοδοξία για μια άμεση και καλή έκβαση, ενώ την ίδια στιγμή η ατζέντα των διμερών σχέσεων έχει βαρύνει επικίνδυνα. Στη διμερή ατζέντα θα πρέπει φυσικά να προστεθούν όσα λαμβάνουν χώρα στην Ανατολική Μεσόγειο και συγκεκριμένα στην Κύπρο, όπου η ανακάλυψη σημαντικών ποσοτήτων φυσικού αερίου δεν ευνοεί, αντιθέτως αποθαρρύνει προς το παρόν οποιαδήποτε σκέψη συνεργασίας.

Εμπειροι παρατηρητές σχολιάζουν σε ιδιωτικές συνομιλίες τους ότι η Αγκυρα δεν πρόκειται να κάνει βήμα πίσω στις διεκδικήσεις της. Προσθέτουν δε ότι είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι τα περιστατικά του Εβρου και των Ιμίων συνέβησαν επειδή η Τουρκία πιέζεται λόγω των επιχειρήσεων στο Αφρίν κατά των Κούρδων της Συρίας και έχει αποφασίσει να εξάγει τα προβλήματα εις δυσμάς. Οι παρατηρητές αυτοί επιμένουν ότι η τουρκική συμπεριφορά καθοδηγείται από δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η ξεκάθαρη επιδίωξη της Αγκυρας να δηλώσει παρούσα στο μέτωπο των υδρογονανθράκων. Ο δεύτερος είναι η βαθιά εθνικιστική στροφή τόσο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και της ίδιας της τουρκικής κοινωνίας. «Δεν πρέπει να περιμένουμε άμεσα κάποια αχτίδα αλλαγής. Πρέπει να προετοιμαζόμαστε για το χειρότερο. Τι θα μπορούσε να είναι αυτό; Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αλλά δεν θα είναι έκπληξη να έχουμε ένα επεισόδιο τύπου Ιμίων κάθε 15 ημέρες» επισημαίνει ανώτερη διπλωματική πηγή.

Καμία πρόβλεψη για την επιστροφή των «2»

Τα σύννεφα πάνω από το ελληνικό Πεντάγωνο είναι πάντως πολύ βαριά τις τελευταίες ημέρες. Με τον υπολοχαγό Μηχανικού Αγγελο Μητρετώδη και τον λοχία Μηχανικού (ΕΠΟΠ) Δημήτρη Κουκλάτζη να κρατούνται στις φυλακές υψίστης ασφαλείας «τύπου F» της Αδριανούπολης εδώ και 10 ημέρες, οι επιτελείς του ΓΕΕΘΑ προσπαθούν να μείνουν ψύχραιμοι. Απορρίπτουν τα σενάρια περί ενέδρας και στηρίζουν την άποψη ότι όλα έγιναν από μια λανθασμένη κίνηση. Το περιστατικό που συνέβη το πρωί της Πέμπτης 1η Μαρτίου έθεσε σχεδόν άμεσα σε συναγερμό τον μηχανισμό του Πενταγώνου, αλλά κατέστη αδύνατον να επιλυθεί το ζήτημα με την «εθιμική» διαδικασία που είχε ακολουθηθεί σε ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν ανάμεσα στους επικεφαλής των δύο φυλακίων. Σε μια περιοχή ιδιαίτερα ευαίσθητη, όπου το ελληνικό από το τουρκικό φυλάκιο δεν απέχουν παρά περίπου 250-300 μέτρα, οι δύο άνδρες είχαν βγει για την περιπολία που πραγματοποιείται σε μια διαδρομή συνολικού μήκους 480 μέτρων. Για να αντιληφθεί κανείς τις αποστάσεις, η «παράλληλη» περιπολία από τουρκικής πλευράς δεν υπερβαίνει τα 215 μέτρα. Η αρχική προσπάθεια να λυθεί το ζήτημα «επί τόπου», μέσω της επικοινωνίας των δύο φυλακίων, δεν ευδοκίμησε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πολιτική ηγεσία και ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Πάνος Καμμένος ενημερώθηκαν ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η συνάντησή του με την αναπληρώτρια Γενική Γραμματέα του ΝΑΤΟ Ρόουζ Γκοτμέλερ, το μεσημέρι της Πέμπτης. Αν και αρχικώς υπήρξε ελπίδα, δεν απέφερε καρπούς ούτε η τηλεφωνική επικοινωνία του έλληνα Α/ΓΕΕΘΑ, ναυάρχου Ευάγγελου Αποστολάκη με τον τούρκο ομόλογό του, στρατηγό Χουλουσί Ακάρ. Πλέον στον Εβρο οι εντολές είναι σαφείς: περιπολίες μάχης 7 ατόμων, με πλήρη εξάρτυση. Δεν υπάρχουν περιθώρια για λάθος υπολογισμούς.

Τόσο από το υπουργείο Εξωτερικών όσο και από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας αποφεύγεται κάθε πρόβλεψη. Τα επόμενα βήματα είναι γνωστά. Πρέπει να οριστικοποιηθεί το πόρισμα του τούρκου εισαγγελέα, που στη συνέχεια θα δοθεί στο δικαστήριο. Η εξέταση των κινητών τηλεφώνων των δύο στρατιωτών έχει λάβει μεγάλη έκταση στα μέσα ενημέρωσης, αλλά όσοι γνωρίζουν λένε ότι η επιβάρυνση του κατηγορητηρίου πέραν της παράνομης εισόδου (π.χ. με την κατηγορία της κατασκοπείας) δεν θα κριθεί από αυτό. Το δικαστήριο θα αποφασίσει για τον ορισμό δικασίμου, από πολλές πλευρές όμως τονίζεται ότι η υπόθεση ίσως τραβήξει ως και τα τέλη Απριλίου. Ποια είναι η ποινή για την παράνομη είσοδο; Κυμαίνεται από δύο ως και πέντε χρόνια, έστω με αναστολή, σύμφωνα με τις πληροφορίες. Στην ελληνική πλευρά κυριαρχεί η εκτίμηση ότι το ζήτημα δεν πρέπει να πολιτικοποιηθεί, τουλάχιστον όχι στο ανώτατο επίπεδο, αλλά σε ορισμένους κύκλους εδραιώνεται η πεποίθηση ότι αυτό έχει ήδη συμβεί. Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι στην Τουρκία υπάρχει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και αναμφίβολα τον τελευταίο λόγο τον έχει ο πρόεδρος. Ολα αυτά επηρεάζουν την τελική έκβαση.

Το φάντασμα που πλανάται και ουδείς τολμά δημοσίως να ομολογήσει είναι μια μελλοντική συσχέτιση της υπόθεσης των δύο ελλήνων στρατιωτών με εκείνη των 8 τούρκων αξιωματικών που διέφυγαν στην Ελλάδα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016, την έκδοση των οποίων έχει επίμονα ζητήσει η Αγκυρα. Οι δύο υποθέσεις είναι τελείως διαφορετικές και ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Μπεκίρ Μποζντάγ απέκλεισε πριν από μερικές ημέρες το ενδεχόμενο συμψηφισμού, αλλά η καθυστέρηση στον χειρισμό της υπόθεσης των ελλήνων στρατιωτών επιτείνει την καχυποψία. Αυτή τροφοδοτείται από το γεγονός ότι η Αθήνα θα κληθεί σύντομα να λάβει κάποιες κρίσιμες αποφάσεις για τους «8». Στον πυρήνα αυτών των αποφάσεων βρίσκεται το γεγονός ότι στα τέλη Απριλίου λήγει το χρονικό διάστημα για το οποίο αυτοί μπορούν να παραμείνουν προφυλακισμένοι.

Η επόμενη ημέρα στην υπόθεση αυτή είναι ασαφής και εγκυμονεί κινδύνους. Μέσα στις επόμενες ημέρες αναμένεται να εκδικαστεί στο Διοικητικό Εφετείο η αίτηση που κατέθεσε το Ελληνικό Δημόσιο για την αναστολή της απόφασης χορήγησης ασύλου σε έναν εκ των «8». Λίγο αργότερα, το Συμβούλιο της Επικρατείας θα πρέπει να αποφασίσει επί της προσφυγής που έχουν ομαδικά καταθέσει οι «8» εναντίον της αίτησης αναστολής. Αν η απόφαση του ΣτΕ είναι αρνητική, τότε θα μπορούσε να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου. Η Τουρκία επιμένει ότι έχει παράσχει σαφείς εγγυήσεις περί μιας δίκαιης δίκης. Η Αθήνα τι θα πράξει; Εχουν διατυπωθεί σκέψεις για δίκη τους στην Ελλάδα, ακόμη και για διοικητική απέλαση. Τι θα συμβεί όμως αν οι «8», χωρίς άσυλο και χωρίς να μπορούν να κρατηθούν περαιτέρω, βρεθούν εν μιά νυκτί π.χ. στη Γερμανία; Υπάρχει άραγε η πιθανότητα αυτή η υπόθεση να αναχθεί σε διακρατική διαφορά; Ουδείς αποκλείει τίποτα, καθώς το τοπίο είναι ομιχλώδες.

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς προχώρησε τις προηγούμενες ημέρες σε μια ρηματική διακοίνωση (όχι διάβημα) προς τον τούρκο πρεσβευτή στην Αθήνα με βασικό σκοπό να ζητήσει αποκλιμάκωση. Ιδιωτικώς παραδέχεται ότι η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη και προφανώς η διαπίστωση ότι η Τουρκία περνά περίοδο νευρικότητας έχει εξαντλήσει τη χρησιμότητά της. Η κυβέρνηση έχει επιλέξει την τακτική της «σταδιακής διεθνοποίησης» μέσω ΟΗΕ, ΕΕ και ΝΑΤΟ. Αξιοποιούνται επίσης παρασκηνιακοί δίαυλοι. Ωστόσο, παραμένει αμφίβολο αν αυτή η διεθνοποίηση μπορεί να αποδώσει καρπούς. Το ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τη λογική των ίσων αποστάσεων, ενώ οι δηλώσεις της ύπατης εκπροσώπου της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική Φεντερίκα Μογκερίνι υπήρξαν αναιμικές. Παραμένει δε αμφίβολο αν μπορούν να επηρεάσουν τη σημερινή τουρκική ηγεσία σε μια περίοδο «χαμηλού βαρομετρικού» στις σχέσεις Δύσης – Τουρκίας.

Αυτό προκύπτει από την άποψη που διατύπωσε δημοσίως ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ, ενώ τη μοιράζονται και τούρκοι διπλωμάτες στην Αγκυρα. Τα αποτελέσματα της εκστρατείας ενημέρωσης της ΕΕ υποβαθμίζονται, ενώ εκφράζονται σοβαρότατες αμφιβολίες για την παρεμβατική δυνατότητα της Ουάσιγκτον, στην οποία ο Λευκός Οίκος σπαράσσεται από εσωτερικές διαφωνίες και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μοιάζει αδύναμο. Η παρουσία στις 14 και 15 Μαρτίου στην Αθήνα του υφυπουργού Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας Γουές Μίτσελ θα δείξει τα περιθώρια των αμερικανικών κινήσεων. Η αμερικανική ανησυχία είναι έκδηλη και ουδείς την εκφράζει εναργέστερα από τον πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ.

Στις 26 Μαρτίου, στη Βάρνα της Βουλγαρίας, έχει προγραμματιστεί να διεξαχθεί Σύνοδος ΕE – Τουρκίας με τη συμμετοχή του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, του προέδρου της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσοφ (η χώρα του οποίου ασκεί την εκ περιτροπής Προεδρία του Συμβουλίου) με τον τούρκο πρόεδρο Ερντογάν. Εκ των πραγμάτων, η συνάντηση αυτή λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία για την Αθήνα (αλλά και τη Λευκωσία). Είναι σαφές, όπως παραδέχονται διπλωματικές πηγές, ότι «αλλιώς θα προσεγγίσουμε τη συνάντηση της Βάρνας αν έχουμε εικόνα τι θα συμβεί με τους έλληνες στρατιώτες και διαφορετικά αν βρισκόμαστε στο σκοτάδι». Σύμφωνα με όσα συζητήθηκαν στο πρόσφατο έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με αφορμή τα τεκταινόμενα στην κυπριακή ΑΟΖ, θα υπάρξει επανεξέταση στο επόμενο (στις 22-23 Μαρτίου) για τις συνθήκες που θα επιτρέπουν να πραγματοποιηθεί η Σύνοδος της Βάρνας. Δεν λείπουν αυτοί που επιμένουν «να φορτωθεί η ατζέντα» με τις ελληνοτουρκικές και κυπροτουρκικές σχέσεις. Θα γίνει όμως αυτό δεκτό από μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία, που εξέφρασε επιφυλάξεις ακόμη και για τις πρόσφατες δηλώσεις Τουσκ για την Τουρκία; Ουδείς είναι σίγουρος, ενώ μοιάζει δύσκολο να μπορέσουν Αθήνα και Λευκωσία να σηκώσουν μαζί το βάρος «να ανάψει κόκκινο» στη συνάντηση της Βάρνας.

Πολλαπλασιάστηκαν οι παραβιάσεις σε θάλασσα και αέρα

Η ψυχρή ατμόσφαιρα στα ελληνοτουρκικά αποτυπώνεται σχεδόν σε καθημερινή βάση στο Αιγαίο. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΕΘΑ, οι παραβιάσεις των ελληνικών χωρικών υδάτων έχουν αυξηθεί από 414 το 2016 σε 1.998 το 2017. Μόνο εντός του πρώτου διμήνου του 2018 έχουν ανέλθει σε 244. Στον αέρα, οι παραβιάσεις του Εθνικού Εναερίου Χώρου ήταν 1.671 το 2016 και 3.317 το 2017, ενώ το ίδιο διάστημα οι εμπλοκές από 68 εκτοξεύθηκαν στις 176. Μειώθηκαν οι υπερπτήσεις (από 57 το 2016 σε 39 το 2017), αλλά την ίδια στιγμή οι οπλισμένοι σχηματισμοί υπερδιπλασιάστηκαν (από 68 το 2016 σε 257 το 2017) – στοιχείο που ενισχύει τους φόβους περί ατυχήματος.

Πιθανότητα οπισθοχώρησης της Αγκυρας δεν προβλέπεται ξεκαθαρίζουν ξένες διπλωματικές πηγές. Επιπλέον, φαίνεται ότι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται στην τουρκική πρωτεύουσα η άποψη ότι ορισμένοι κύκλοι στην Αθήνα επιδιώκουν να εκμεταλλευθούν τα ανοιχτά μέτωπα της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, ώστε να αποκομίσουν κέρδη στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό δεν αναμένεται να γίνει αποδεκτό, ενώ οι δηλώσεις τόσο του κ. Καμμένου (κυρίως παλαιότερα) όσο και τους Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου έχουν προκαλέσει πολύ αρνητική εντύπωση. Την ίδια στιγμή βέβαια τα όσα δημοσίως εκτοξεύει ο προεδρικός σύμβουλος Γιγίτ Μπουλούτ, με προφανή αποδέκτη το εσωτερικό ακροατήριο, έχουν αρχίσει να προκαλούν… θυμηδία σε διπλωματικούς κύκλους των Αθηνών.

Το επεισόδιο των Ιμίων είναι χαρακτηριστικό της στάσης που θα τηρήσει η Αγκυρα, καθώς θεωρεί πως πρέπει να παγώσουν οι κινήσεις στην περιοχή. Την ίδια στιγμή η τουρκική Υδρογραφική Υπηρεσία εξακολουθεί να εκδίδει NAVTEX για ασκήσεις, όπως αυτή της περασμένης εβδομάδας (0353/18) στο Κεντρικό Αιγαίο (περιλαμβάνει μια περιοχή ανάμεσα σε Εύβοια, Σκύρο και Ψαρά). Με αυτή δεσμεύεται μια περιοχή για ασκήσεις με πραγματικά πυρά σε σειρά ημερομηνιών εντός του Μαρτίου και του Απριλίου. Δύο από αυτές (25-27 Μαρτίου και 6-10 Απριλίου) συμπίπτουν με εθνικές εορτές και αργίες, παραβιάζοντας το Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ. Παράλληλα, η ελληνική Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) εξέδωσε ΝΟΤΑΜ (0585/18) με την οποία δεσμεύονται 11 περιοχές στο Αιγαίο για την πραγματοποίηση αεροναυτικής συνεργασίας με ή χωρίς πυρά, σε ημερομηνίες εντός Μαρτίου.

Οι γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, η Exxon και ο φόβος θερμού καλοκαιριού

Η κυριότερη ανησυχία των έμπειρων παρατηρητών εντοπίζεται σε όσα μπορεί να συμβούν τους προσεχείς μήνες στην κυπριακή ΑΟΖ. «Ο φόβος θερμού καλοκαιριού είναι παρών» προειδοποιεί διπλωματική πηγή εν όψει και της εμφάνισης του γεωτρύπανου της αμερικανικής ExxonMobil τον προσεχή Οκτώβριο στο «Οικόπεδο 10», το πλέον υποσχόμενο για τον εντοπισμό μεγάλου κοιτάσματος φυσικού αερίου. Η ανησυχία είναι μεγάλη και στην Αθήνα, διότι τούτη τη φορά ίσως χρειαστεί να διαδραματίσει ουσιαστικότερο ρόλο. Αυτό αποτέλεσε θέμα συζήτησης κατά την επίσκεψη στην Αθήνα του νέου υπουργού Εξωτερικών της Κύπρου Νίκου Χριστοδουλίδη.

Ο Οκτώβριος είναι βέβαια μακριά ακόμη και αν επιβεβαιωθούν ορισμένες πληροφορίες που διαθέτει η Λευκωσία, ότι η Αγκυρα εξετάζει να στείλει το νεοαποκτηθέν πλωτό γεωτρύπανο «Deep Sea Metro II» στην κυπριακή ΑΟΖ ακόμη και εντός Μαρτίου, τότε η κατάσταση θα χειροτερεύσει νωρίτερα. Το ερώτημα είναι βέβαια προς τα πού θα πορευθεί το γεωτρύπανο, διότι αν π.χ. πάει στο «Οικόπεδο 6», τότε η Αγκυρα θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με τη γαλλική Total. Μιλώντας με τουρκικές πηγές, αυτό ελάχιστη σημασία έχει, διότι από τα λεγόμενά τους προκύπτει ότι η Αγκυρα δεν θα διστάσει να αντιπαρατεθεί ακόμη και με τον αμερικανικό ενεργειακό κολοσσό ExxonMobil, αν αυτό χρειαστεί. Την ίδια ώρα, στο «Οικόπεδο 3» εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ η NAVTEX 258/18 για ασκήσεις με πυρά. Αυτό που είναι βέβαιο από τις συνομιλίες με τουρκικές πηγές είναι ότι η Αγκυρα θα επιμείνει να έχει λόγο στους υδρογονάνθρακες. «Πολιτική ισότητα σε όλα τα επίπεδα» είναι το μήνυμα που εκπέμπεται.

Η Λευκωσία εμφανίζεται διατεθειμένη να παίξει το «γαλλικό χαρτί». Ο Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης φέρεται ότι έχει μπροστά του πρόταση να παραχωρήσει μόνιμη ναυτική βάση στη Γαλλία στην περιοχή Ζύγι. Το «γαλλικό χαρτί» είναι παρόν και σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες εξέτασε το ενδεχόμενο να διορίσει ως προσωπικό του απεσταλμένο για το Κυπριακό τον πολύπειρο γάλλο διπλωμάτη Ζαν-Μαρί Γκενό. Την… όρεξη έκοψε, όπως φαίνεται, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας και γνώριμος της Ελλάδος Φεριντούν Σινιρλίογλου.

Στην κυπριακή ΑΟΖ και πέριξ αυτής, πάντως, η συγκέντρωση πολεμικών πλοίων είναι μεγάλη. Το μείζον ερώτημα είναι τι θα πράξει η Ουάσιγκτον όταν η ExxonMobil μπει στο παιχνίδι. Τις τελευταίες ημέρες, πλοία του 6ου Στόλου βρέθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο για να συμμετάσχουν στην ισραηλινή άσκηση «Juniper Cobra 2018» που πραγματοποιείται το διάστημα 4-15 Μαρτίου. Επρόκειτο για σκάφη του Task Group του «USS Iwo Jima» (πλοίο αμφίβιων επιχειρήσεων). Συνδέεται η παρουσία τους με τις προκαταρκτικές έρευνες της ExxonMobil στο «Οικόπεδο 10» που εκκινούν σήμερα 11 Μαρτίου; Το γραφείο του 6ου Στόλου, με επίσημη ανακοίνωσή του, ξεκαθάρισε ότι «δεν είναι αληθής ο ισχυρισμός ότι ο 6ος Στόλος βρίσκεται στην Ανατολική Μεσόγειο για να προστατεύσει την ExxonMobil», αλλά για προγραμματισμένες ασκήσεις. Δυστυχώς, σε Αθήνα και Λευκωσία ορισμένοι προτρέχουν…