Καρκίνος του μαστού: Ταχύ «υπερόπλο» για έγκαιρη διάγνωση

Ας μελετήσουμε την ακόλουθη υπόθεση εργασίας (και κυρίως πράξης, όπως θα διαβάσετε): έχουμε 1.000 γυναίκες οι οποίες έχουν υποβληθεί στη συμβατική ψηφιακή μαστογραφία και σε υπέρηχο μαστών και έχουν λάβει άκρως φυσιολογικά αποτελέσματα. Αν οι γυναίκες αυτές υποβάλλονταν όμως σε μια νέα, διαθέσιμη πλέον και στη χώρα μας, μη παρεμβατική εξέταση, διάρκειας μόλις τριών λεπτών, θα εντοπίζονταν 18 κλινικά σημαντικοί καρκίνοι του μαστού σε πρώιμο στάδιο, οπότε και θα μπορούσε να ακολουθηθεί έγκαιρα η πλέον αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση. Οι αριθμοί αυτοί δεν είναι αυθαίρετοι. Προέρχονται από μια πρωτοποριακή δημοσίευση που έγινε το περασμένο έτος στην έγκριτη επιθεώρηση «Journal of Clinical Oncology» και δείχνει τα σημαντικά οφέλη ενός καινούργιου διαγνωστικού «όπλου» ενάντια στον καρκίνο του μαστού, της ταχείας μαγνητικής μαστογραφίας (3 min Ultra-Fast Breast MRI). Πρόκειται για ένα «εργαλείο» που, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, έχει να προσφέρει τα μέγιστα ενάντια σε μια νόσο την οποία θα… συναντήσει μία στις δέκα γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της. Με δεδομένο ότι, παρά την προσφορά τους, τα παραδοσιακά μέσα για τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού εμφανίζουν ατέλειες, η ταχεία μαγνητική μαστογραφία έρχεται να συμπληρώσει ένα διαγνωστικό «παζλ» του οποίου τα κομμάτια είναι άκρως πολύτιμα αφού αφορούν ανθρώπινες ζωές. Ας δούμε όμως στην… πράξη τι μπορεί να προσφέρει η νέα εξέταση με τη βοήθεια του δρος Νικολάου Μποντόζογλου, διευθυντή του Τμήματος Αξονικής -Μαγνητικής Τομογραφίας στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, που είναι το μοναδικό μέχρι στιγμής κέντρο στη χώρα μας το οποίο έχει μελετήσει, εφαρμόσει και προσφέρει την ταχεία μαγνητική μαστογραφία στις γυναίκες.

Εξατομίκευση, η λέξη – κλειδί

Ο διευθυντής του Τμήματος Αξονικής-Μαγνητικής Τομογραφίας στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών κ. Νικόλαος Μποντόζογλου

Ο κ. Μποντόζογλου σημειώνει στο «Βήμα»: «Σήμερα πλέον η εξατομίκευση αποτελεί στόχο της σύγχρονης ιατρικής. Και αυτό αφορά όχι μόνο τη θεραπεία αλλά και την πρόληψη και διάγνωση ασθενειών. Οι στρατηγικές της προληπτικής ιατρικής πρέπει να καθορίζονται από τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου και κυρίως από τον εξατομικευμένο βαθμό κινδύνου που αντιμετωπίζει για την εμφάνιση της πάθησης που πρέπει να αποκλεισθεί κάθε φορά». Ωστόσο, κατά τον ειδικό, «σε ό,τι αφορά την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού όλες οι γυναίκες ως τώρα αντιμετωπίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: μέσω του τακτικού ελέγχου με μαστογραφία και υπερηχογράφημα. Πολλές μεγάλες μελέτες έχουν αποδείξει ότι μετά την ευρεία εφαρμογή της μαστογραφίας στον πληθυσμό οι θάνατοι από καρκίνο του μαστού μειώθηκαν κατά 20%-30%. Ωστόσο, έπειτα από σχεδόν 50 χρόνια εφαρμογής της προληπτικής μαστογραφίας και παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη της εξέτασης, ο καρκίνος του μαστού παραμένει η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες και η πρώτη αιτία θανάτου γενικώς στις γυναίκες ως 50 ετών».

Γιατί διαφωνούν οι γιατροί για τις μαστογραφίες

Ετσι πράγματι, κυρίως τα τελευταία χρόνια, η μαστογραφία έχει ανοίξει ένα… πεδίο συζήτησης λαμπρόν μεταξύ των ειδικών. Ορισμένες μελέτες αμφισβητούν τη χρησιμότητά της, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή της σε ετήσια βάση. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μεγάλη 25ετής μελέτη «Canadian National Breast Screening Study» η οποία περιλαμβάνει περί τις 90.000 γυναίκες. Αποτελέσματα αυτής της μελέτης που δημοσιεύθηκαν πέρυσι στην έγκριτη επιθεώρηση «British Medical Journal» έδειξαν ότι η μαστογραφία σε γυναίκες 40-59 ετών δεν μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του μαστού και ότι ουσιαστικώς δεν προσφέρει περισσότερα από την ψηλάφηση των μαστών. Στοιχεία επίσης δείχνουν ότι σε γυναίκες 40-50 ετών που υποβάλλονται κάθε χρόνο σε μαστογραφία το 1/3 των καρκίνων του μαστού ανιχνεύεται εκτός της εξέτασης.

Εάν σε 1.000 γυναίκες με φυσιολογική μαστογραφία και φυσιολογικό υπερηχογράφημα μαστών προσθέσουμε την ταχεία μαγνητική μαστογραφία θα ανακαλύψουμε 18 αρχόμενους, κλινικά σημαντικούς καρκίνους του μαστού. Credit: Christiane K Kuhl Et Al. Journal Of Clinical Oncology 2014;32(22):2304-2310.

Δεν είναι μάλιστα τυχαίο ότι αρμόδιες επιστημονικές εταιρείες και κρατικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο έχουν εκδώσει διαφορετικές συστάσεις σχετικά με τη διεξαγωγή της μαστογραφίας. Κάποιες συνιστούν την έναρξη του ελέγχου με μαστογραφία από τα 40 έτη της γυναίκας και επανάληψη της εξέτασης κάθε χρόνο, ενώ άλλες συνιστούν να ξεκινά ο έλεγχος από τα 50 έτη και να επαναλαμβάνεται κάθε δύο ή και τρία χρόνια. Οι κύριοι προβληματισμοί των ειδημόνων βασίζονται στα μειονεκτήματα που έχει δείξει η ψηφιακή μαστογραφία αλλά και το υπερηχογράφημα μαστών σε όλες αυτές τις δεκαετίες «συνύπαρξης» μαζί τους και τα οποία συνίστανται κυρίως στο ότι χάνουν σημαντικό αριθμό καρκίνων αρχικού σταδίου, ενώ παράλληλα οδηγούν ορισμένες γυναίκες σε άσκοπες θεραπείες αναδεικνύοντας συχνά μη βιολογικά σημαντικές παθολογίες που δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται επιθετικά αφού δεν θέτουν τη ζωή σε κίνδυνο.

Ο κ. Μποντόζογλου εξηγεί ότι ο κυριότερος λόγος για τον οποίον μπορεί να χαθεί ένας πρώιμος καρκίνος στη μαστογραφία είναι ο αποκαλούμενος πυκνός μαστός. «Στο φιλμ της μαστογραφίας ο πυκνός μαστός είναι διάχυτα άσπρος. Ο όγκος είναι επίσης άσπρος, οπότε είναι δύσκολο να ανιχνευθεί». Είναι άκρως εύγλωττη η περιγραφή που έκανε η γνωστή δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζοάν Λούντεν (πρώην παρουσιάστρια του «Good Morning America» στο δίκτυο ΑΒC) όταν στα τέλη της περασμένης χρονιάς δημοσίευσε την προσωπική της ιστορία σχετικά με τον καρκίνο του μαστού. Η κυρία Λούντεν ανέφερε ότι ο όγκος που είχε στον μαστό χάθηκε στη μαστογραφία λόγω της αυξημένης πυκνότητας των μαστών της. «Ηταν σαν να έψαχνες μια χιονόμπαλα μέσα σε μια χιονοθύελλα». Στις ΗΠΑ τουλάχιστον 21 Πολιτείες εφαρμόζουν πλέον ειδικό νόμο (Breast Density Notification Law) ο οποίος αναφέρει ότι «η γυναίκα με πυκνούς μαστούς πρέπει να ενημερωθεί γραπτώς για τη μειωμένη αξία της μαστογραφίας και να συζητήσει με τον γιατρό της τα οφέλη μιας συμπληρωματικής εξέτασης».

Ο έλληνας ειδικός διευκρινίζει ότι ο πυκνός μαστός δεν έχει σχέση με την εμφάνιση ή την αίσθηση του μαστού αλλά ανακαλύπτεται μόνο από τους ειδικούς στη μαστογραφία –οι γυναίκες είναι σημαντικό να γνωρίζουν την πυκνότητα του μαστού τους. Προσθέτει ότι στις γυναίκες με πυκνό μαστό η μαστογραφία μπορεί να χάσει καρκίνους αρχικού σταδίου. «Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό καρκίνων που διαφεύγουν της μαστογραφίας απαντάται σε γυναίκες 40-50 ετών οι οποίες έχουν συχνότερα πυκνούς μαστούς. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι γυναίκες οι οποίες πρέπει να ελεγχθούν προληπτικά προτού υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση».

Υπάρχουν όμως και άλλες ομάδες γυναικών οι οποίες σήμερα υποελέγχονται με την παραδοσιακή μαστογραφία και τους υπερήχους. Αυτές, λέει ο κ. Μποντόζογλου, είναι κατ’ αρχάς οι γυναίκες υψηλού κινδύνου για καρκίνο του μαστού με βάση το οικογενειακό ιστορικό τους ή την παρουσία γονιδίων που προδιαθέτουν σε ανάπτυξη της νόσου (όπως τα διάσημα πλέον και από την ιστορία της ηθοποιού Αντζελίνα Τζολί γονίδια BRCA1, BRCA2). Οι συγκεκριμένες γυναίκες πρέπει να ξεκινούν τον προληπτικό έλεγχο νωρίτερα αφού έχει αποδειχθεί ότι και η νόσος τούς… χτυπά νωρίτερα την πόρτα. «Από το 2009 συστήνεται επίσης ο έλεγχος αυτών των γυναικών να συμπληρώνεται με ετήσια μαγνητική μαστογραφία, κάτι όμως που στην πράξη εφαρμόζεται σε μικρό μόνο αριθμό γυναικών».

Μια άλλη ομάδα στο… κόκκινο είναι οι γυναίκες με προθέματα μαστών. Τα προθέματα κρύβουν τμήματα του μαζικού αδένα, με αποτέλεσμα να χάνονται σημαντικές παθολογίες μέσα από την εφαρμογή των συμβατικών εξετάσεων. Ωστόσο και αυτές οι γυναίκες μπορούν να ελεγχθούν αποτελεσματικά με μαγνητική μαστογραφία.

Αρα, λοιπόν, όπως θα καταλάβατε, στο… πλάνο των δύσκολων περιπτώσεων μπαίνει η μαγνητική μαστογραφία. Και αυτό διότι, για να το καταλάβουμε όλοι εμείς οι κοινοί θνητοί, η ψηφιακή μαστογραφία αποτελεί μια πολύ καλή ακτινογραφία, στην οποία όμως επιπροβάλλονται όλοι οι ιστοί και οι όγκοι μπορεί να χαθούν. Η μαγνητική τομογραφία αντίθετα εξετάζει τους μαστούς με εικόνες πάχους 1-3 χιλιοστών ενώ δείχνει τους όγκους με βάση την υπεραγγείωση και έτσι «ζουμάρει» στις κακοήθεις βλάβες.

Ο έλληνας ειδικός αναφέρει ότι η μαγνητική μαστογραφία πρωτοεφαρμόστηκε ως μέθοδος «τελικής διερεύνησης» βλαβών που είχαν βρεθεί στη μαστογραφία ή στο υπερηχογράφημα. «Με την πάροδο των ετών κατέστη όμως προφανές ότι έχει πολύ μεγαλύτερη διαγνωστική δυνατότητα στην ανίχνευση του καρκίνου του μαστού σε σύγκριση με τις άλλες μεθόδους. Η ευαισθησία της αποδείχθηκε ότι είναι τουλάχιστον διπλάσια από εκείνη της ψηφιακής μαστογραφίας –μάλιστα η αυξημένη ευαισθησία της έχει αναδειχθεί σε όλους τους τύπους καρκίνου του μαστού, διηθητικούς ή in situ, πρωτοπαθείς ή υποτροπιάζοντες, οικογενείς ή σποραδικούς, χωρίς να επηρεάζεται από την αυξημένη πυκνότητα των μαστών. Είναι επίσης σημαντικό ότι από συγκριτικές μελέτες προέκυψε πως οι καρκίνοι που εντοπίζονται με τη μαγνητική μαστογραφία βρίσκονται σε πλέον αρχικό στάδιο σε σχέση με εκείνους που ανακαλύπτονται με τη συμβατική μαστογραφία ή το υπερηχογράφημα».

100% ευαισθησία και καθόλου ψευδώς αρνητικά

Στοιχεία δείχνουν ότι η μαγνητική μαστογραφία αποκαλύπτει 15 επιπλέον καρκίνους ανά 1.000 γυναίκες που υποβάλλονται στον συμβατικό έλεγχο. Συγχρόνως δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «European Radiology» που έγινε μέσα στο 2015 έδειξε ότι, όταν η μαγνητική μαστογραφία εφαρμόστηκε ως μοναδική εξέταση προληπτικού ελέγχου, η ευαισθησία της στην ανακάλυψη του καρκίνου του μαστού ήταν 100% σε διάστημα παρακολούθησης 2-4,5 ετών. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν υπήρξαν ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα, γεγονός που κατά τους ειδήμονες υποδηλώνει ότι το αρνητικό αποτέλεσμα μιας μαγνητικής μαστογραφίας ουσιαστικά αποκλείει την παρουσία καρκίνου.

Ψηφιακή μαστογραφία σε γυναίκα με πυκνό μαστό: δεν ανιχνεύεται όγκος. Credit: Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Ωραία, θα έλεγε κάποιος και ευλόγως. Υπάρχει το αποτελεσματικό «μαγνητικό όπλο». Για ποιον λόγο χρειαζόταν λοιπόν να δημιουργηθεί μια παραλλαγή του; Ο λόγος που η μαγνητική μαστογραφία δεν εφαρμοζόταν ευρέως ως σήμερα αφορά τόσο το ότι είναι μια χρονοβόρος εξέταση –διαρκεί 30 ως 40 λεπτά μέσα στον μαγνητικό τομογράφο –όσο και το κόστος της (κυμαίνεται γύρω από 300 – 500 ευρώ, όπως και μια οποιαδήποτε μαγνητική τομογραφία). Η εξέταση καλύπτεται από τα Ταμεία, όχι όμως στο πλαίσιο του screening, του προληπτικού πληθυσμιακού ελέγχου δηλαδή.

Οπως γίνεται πάντα στην επιστήμη, η εφαρμογή μεθόδων σε ευρεία κλίμακα μετατρέπει τις… υποθέσεις εργασίας σε βεβαιότητα για τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους δείχνοντας τον δρόμο στην πρόοδο. Ετσι, με βάση όλα όσα σάς αναφέραμε ως τώρα, οι ειδικοί είχαν αρχίσει να αναζητούν μια πιο «εύκολη» για τις γυναίκες και το… πορτοφόλι τους εκδοχή της μαγνητικής μαστογραφίας –μια συντομευμένη αλλά εξίσου ευαίσθητη έκδοσή της. Το καλοκαίρι του 2014 μια έγκριτη επιστήμονας σε ό,τι αφορά την εφαρμογή μαγνητικής μαστογραφίας, η καθηγήτρια του Τμήματος Διαγνωστικής και Παρεμβατικής Ακτινολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ααχεν στη Γερμανία Κριστιάν Κουλ παρουσίασε για πρώτη φορά στην επιθεώρηση «Journal of Clinical Oncology» αποτελέσματα σχετικά με την εφαρμογή της τρίλεπτης μαγνητικής μαστογραφίας σε 500 γυναίκες στις οποίες η μαστογραφία και ο υπέρηχος μαστών είχαν δώσει αρνητικά αποτελέσματα. Οπως προέκυψε, η ταχεία μαγνητική μαστογραφία εντόπισε 18 αρχόμενους, κλινικά σημαντικούς καρκίνους του μαστού. «Επρόκειτο στο σύνολό τους για καρκίνους σταδίου 1 αλλά άκρως επιθετικούς. Αν δεν γινόταν η επιπλέον αυτή εξέταση, ο καρκίνος θα εντοπιζόταν αργότερα και πιθανόν σε πλέον προχωρημένο στάδιο» υπογραμμίζει ο κ. Μποντόζογλου. Από την ίδια δημοσίευση φάνηκε ότι η συντομευμένη μαγνητική δεν υστερούσε σε σύγκριση με τη χρονοβόρο κλασική εξέταση μαγνητικής μαστογραφίας στον εντοπισμό του καρκίνου.

Και το Τμήμα Μαγνητικής Τομογραφίας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών έχει μπει δυναμικά στον… ερευνητικό αγώνα σχετικά με την ταχεία μαγνητική μαστογραφία. Οι ειδικοί του Τμήματος μελέτησαν 100 περιστατικά συγκρίνοντας την αποτελεσματικότητα της νέας εξέτασης σε σύγκριση με τη συμβατική μαγνητική μαστογραφία. Τέσσερις διαφορετικοί ειδικοί ανέλυσαν τις ultra fast τομογραφίες και τις… ολόκληρες. «Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Αποδείξαμε ότι η ταχεία αυτή εξέταση ανακαλύπτει τον καρκίνο του μαστού με τη μέγιστη ευαισθησία και χωρίς αποκλίσεις μεταξύ έμπειρων διαγνωστών» σημειώνει ο κ. Μποντόζογλου. Τα ευρήματα ανακοινώθηκαν κατά τη διάρκεια του Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ακτινολογίας τον περασμένο Μάρτιο στη Βιέννη. Οπως είναι επόμενο, βέβαια, στον ερευνητικό στίβο για αυτήν την πολλά υποσχόμενη εξέταση έχουν… ριχθεί και άλλες ομάδες. Στις ΗΠΑ ξεκινούν κλινικές δοκιμές σε 1.000 γυναίκες στις οποίες θα συγκριθεί η ταχεία μαγνητική μαστογραφία με την ψηφιακή μαστογραφία και τους υπερήχους και τα αποτελέσματα αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ταχεία μαγνητική μαστογραφία στην ίδια γυναίκα την επόμενη ημέρα: ανιχνεύθηκε καρκίνος 1,4 εκατοστά αριστερού μαστού. Credit: Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Καταλήγοντας ο κ. Μποντόζογλου κάνει λόγο για ένα νέο «όπλο» που βοηθά τους γιατρούς αλλά και τις γυναίκες να πάνε μπροστά ξεπερνώντας τα μειονεκτήματα του παρελθόντος. «Η ταχεία μαγνητική μαστογραφία έχει τη μεγαλύτερη ευαισθησία ανίχνευσης του καρκίνου του μαστού σε σχέση με τις υπόλοιπες εξετάσεις, ανακαλύπτει τον καρκίνο στα αρχικά στάδια και δεν έχει ακτινοβολία. Ο χρόνος και το κόστος της εξέτασης είναι πλέον σε επίπεδα αποδεκτά για την ευρύτερη εφαρμογή της. Αποτελεί το καλύτερο συμπλήρωμα της μαστογραφίας στις γυναίκες με πυκνούς μαστούς, στις γυναίκες μετρίου και υψηλού κινδύνου για καρκίνο του μαστού και στις γυναίκες με ενθέματα, ενώ είναι εξέταση εκλογής στις νεότερες γυναίκες λόγω έλλειψης ακτινοβολίας. Τα τελευταία χρόνια ο επιστημονικός κόσμος ψάχνει τον «αντικαταστάτη» της μαστογραφίας. Στο μέλλον τα αποτελέσματα των ευρύτερων κλινικών μελετών και η περαιτέρω μείωση της τιμής της πιθανόν να καταστήσουν την ταχεία μαγνητική μαστογραφία μοναδική εξέταση screening για τον καρκίνο του μαστού».

Μακάρι αυτό το νέο «όπλο» να προσφέρει στα χρόνια που έρχονται μια… ultra fast ήττα του καρκίνου του μαστού, ο οποίος συνεχίζει και σήμερα να αποτελεί έναν από τους κύριους «δολοφόνους» των γυναικών, και μακάρι κάποια ημέρα να μπορεί να διατεθεί στις γυναίκες που το έχουν ανάγκη δωρεάν. Θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε τις εξελίξεις που φαίνεται ότι τρέχουν… ταχέως και θα σας ενημερώσουμε ταχύτατα!

Η ταχεία μαγνητική μαστογραφία στον… τομογράφο