Αποφάσισα να συντάξω αυτό το κείμενο όταν, παρακολουθώντας μια εκπομπή στην τηλεόραση, διαπίστωσα την άγνοια και τη σύγχυση που επικρατούν πάνω σε ένα κύριο ζήτημα: πού εντάσσεται η Ελλάδα; Στην Ευρώπη, στην Ασία, αυτοτελώς στα Βαλκάνια ή, μήπως, σε έναν ενδιάμεσο χώρο που φέρει μεικτά χαρακτηριστικά; Προκειμένου να επιχειρήσω μιαν απάντηση, οφείλουν πρώτα να αξιολογηθούν ορισμένα βασικά κριτήρια της υπόθεσης –το γεωγραφικό, το πολιτιστικό, το οικονομικό και, τέλος, το πολιτικό.
Το γεωγραφικό είναι το αρχικό στοιχείο αξιολόγησης. Εφόσον ισχύει ο καθιερωμένος ορισμός ότι η Ευρώπη εκτείνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό ως τα Ουράλια Ορη, τότε η Ελλάδα βρίσκεται στο έδαφός της. Ανεξάρτητα από τον τελικό προσδιορισμό του ανατολικού συνόρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποτελεί, μάλιστα, το τελευταίο όριο της Γηραιάς Ηπείρου.
Δεύτερο, το πολιτιστικό κριτήριο. Η Ελλάδα αναγνωρίζει στην ευρωπαϊκή πνευματική παράδοση, κοιτίδα ακατάλυτων αξιών και κανόνων ζωής, το περιεχόμενο του ιδικού της πολιτιστικού παρελθόντος. Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, θα εξάρει την ευρεία συμβολή των αρχών του ελληνικού πολιτισμού τονίζοντας ότι «η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δεν θα ήταν Ευρώπη». Η συμβολή αυτή ουδόλως υποδηλώνει τη βούληση να μεταβληθεί σε ένα είδος μουσείου του δυτικού πολιτισμού, αποβλέποντας να αποτελέσει έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της πολιτιστικής ζωής του σημερινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Βασισμένο, μάλιστα, σε μια σύνθεση της ελευθερίας με τη μετριοπάθεια προσφέρεται για να υπερνικήσει τη σύγχρονη κρίση… Εξάλλου, δεν δύναται κανείς να αγνοήσει ότι και αυτό το όνομα της Ευρώπης προέρχεται από την απώτερη ελληνική μυθολογία.
Κάποιες αντιρρήσεις διατυπώθηκαν –ιδίως από ορισμένες πλευρές του πολιτικού σκηνικού –σε σχέση με το κριτήριο αποκλειστικά της οικονομίας: υπαγωγή στο σύστημα των μονοπωλίων, δυσχέρειες εξαιτίας συνθηκών άνισου ανταγωνισμού, κίνδυνος κατακλυσμού από το διεθνές κεφάλαιο, έλεγχος εθνικών αποφάσεων από υπερεθνικά όργανα. Μολοντούτο, έμελλαν να διαψευστούν κατά βάση και αυτές οι αντιρρήσεις.
Η βιομηχανία αύξησε –από την εποχή ιδίως της Σύνδεσης –θεαματικά τις εξαγωγές ελληνικών προϊόντων προς τις χώρες της τότε ΕΟΚ, ο εμπορικός στόλος προσφέρθηκε να ανεβάσει το ευρωπαϊκό σε σχέση με το παγκόσμιο ποσοστό, ο τουρισμός έτεινε βαθμιαία να αποβεί ένας συμπληρωματικός αναπτυξιακός πυλώνας, βελτιώθηκε το επίπεδο ζωής του αγροτικού πληθυσμού και άνοιξαν νέες διέξοδοι στην ελληνική επιχειρηματικότητα. Αλλά και πέραν της Ενωμένης Ευρώπης, η προσπάθεια για την οικονομική ανάπτυξη και τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό ήταν φυσικό να ενισχυθεί από τη συνεργασία με περισσότερο αναπτυγμένες κρατικές οντότητες.
Τέλος, αποφασιστικό είναι το πολιτικό κίνητρο. Η κατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς και η διασφάλιση της ειρήνης και η ενίσχυση της εξωτερικής ασφάλειας, συνιστούν πρωταρχικές αναγκαιότητες για την υπόσταση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Αν, εντούτοις, η Ευρώπη –είμαστε υποχρεωμένοι να παρατηρήσουμε –ιδίως μεταπολεμικά δίδαξε την αυστηρή τήρηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, υπήρξε συνυφασμένη στο παρελθόν με τη διατάραξη της ειρήνης και με την εκδήλωση σειράς πολεμικών αναμετρήσεων. Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια κατανόησης του άλλου και αμοιβαίου σεβασμού προκειμένου να υπερκεραστούν οι διενέξεις δημιουργώντας, επιπρόσθετα, τις προϋποθέσεις μιας συσσωμάτωσης και εμπεδώνοντας την ελευθερία και την ειρήνη. Πηγή φρονηματισμού για τη σύγχρονη Ελλάδα που θα αντλήσει από την εξέλιξη αυτή τη δυνατότητα να παγιώσει, για πρώτη φορά, το πολίτευμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αποκλειόμενης της εκτρoπής από αυτή τη διαδικασία.
Θα ήταν δυνατόν να επισημανθούν πρόσθετα στοιχεία ικανά να υπογραμμίσουν τις αρνητικές συνέπειες που θα είχε για τους Ελληνες η απόρριψη του ευρωπαϊκού προσανατολισμού. Αρκούμαι να επισημάνω όμως τούτο: Θα συνεχιζόταν, στην περίπτωση αυτή, η παραδοσιακή πενία της Ελλάδος, αιτία μειζόνων προβλημάτων, και η μοναχική της πορεία με ορατό πλέον τον κίνδυνο της διεθνούς απομόνωσης και περιθωριοποίησης. Η χάραξη μιας ανάλογης πολιτικής επιλογής θα συνοδευόταν, πιθανότατα, από την εκδήλωση εθνικιστικών τάσεων, κατά μείζονα λόγο ανεδαφικών, εφόσον προέρχονται από χώρα που δεν θα μπορούσε να αποτελεί το κέντρο αποφάσεων με παγκόσμια εμβέλεια· ούτε, φυσικά, θα ήταν νοητό να ακολουθήσει η Ελλάδα μια πολιτική ξεπερασμένης αυτάρκειας.
Το πόρισμα που συνάγεται από την παραπάνω ανάπτυξη είναι ότι η Ελλάδα εντάσσεται στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Λόγοι γεωγραφικοί, πολιτιστικοί, οικονομικοί και πολιτικοί συνηγορούν προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Ο κ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος είναι ακαδημαϊκός.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
