Κατασκευάζοντας την αρχαιότητα

Re-imagining the Past – Antiquity and Modern Greek Culture
Επιμέλεια Dimitris Tziovas
Εκδόσεις Oxford University Press, 2014,
σελ. 448, τιμή 85 στερλίνες

Πολιτιστική κληρονομιά και συμβολικό κεφάλαιο. Η σχέση των Νεοελλήνων με την αρχαιότητα υπήρξε πηγή υπερηφάνειας αλλά και βαρύ φορτίο, είναι η μονάδα με την οποία μετρούνται οι δικές μας ικανότητες, ο δικός μας πολιτισμός. Μορφές αυτής της προνομιακής σχέσης των Νεοελλήνων με την κλασική αρχαιότητα, που θεωρείται κοινή ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, εξέτασαν έλληνες και ξένοι ελληνιστές σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Μπέρμιγχαμ της Μεγάλης Βρετανίας τον Ιούνιο του 2011. Στον τόμο των πρακτικών που μόλις κυκλοφόρησε με τον τίτλο Re-imagining the Past. Antiquity and Modern Greek Culture (Oxford University Press, 2014), σε επιμέλεια του νεοελληνιστή του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ Δημήτρη Τζιόβα, διαβάζουμε πώς η σχέση αυτή τεκμηριώνεται, από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα, αρχικά μέσα από τα κείμενα και τα μνημεία και αργότερα μέσα από τα αντικείμενα του υλικού πολιτισμού· πώς μετακινείται η πρόσληψη της αρχαιότητας από την αναζήτηση αποτυπωμάτων της στη νεοελληνική ζωή στη διερεύνηση του ρόλου της στη διαμόρφωση του σύγχρονου προσώπου μας· πώς από την έμφαση στη συνέχεια με το παρελθόν μεταβαίνουμε στην αναγνώριση της ποικιλομορφίας του· πώς διαχειρίστηκε τη σχέση αυτή η ελίτ του νέου ελληνικού κράτους στον 19ο αιώνα και πώς την αντιλαμβανόταν ο αγροτικός πληθυσμός· πώς διάκειται ο σύγχρονος Ελληνας απέναντί της και πώς η πριμοδότηση του αρχαιοελληνικού παρελθόντος μας ξεθώριασε ή συσκότισε τη σχέση μας με το βυζαντινό και το οθωμανικό παρελθόν μας.

Ο τόμος αποτελεί πρόκληση αναστοχασμού της σχέσης μας με το αρχαιοελληνικό παρελθόν υπό μία συγκριτική οπτική λαμβάνοντας υπόψη τον σχετικό λόγο που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα και εκτός Ελλάδας. Παρουσιάζονται οι ονομασίες με τις οποίες αυτοπροσδιορίζονται οι Νεοέλληνες από τον 12ο αιώνα και εξής: Ρωμιοί, Γραικοί, Ελληνες, με αυτή τη σειρά συχνότητας. Βλέπουμε πώς το Πανεπιστήμιο Αθηνών διαμόρφωσε μια σχέση με την αρχαιότητα η οποία υπηρετούσε τους εθνικούς σκοπούς του νέου βασιλείου μέσω της αρχαΐζουσας γλώσσας που προέβαλλε, του προγράμματος μαθημάτων και του αρχιτεκτονικού διακόσμου του κτιρίου του και πώς η αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκε στο πλαίσιο της μετεμφυλιακής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας αλλά και πώς αναπαρίσταται η αρχαία Ελλάδα στις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν σε τουριστικά περιοδικά και σε περιοδικά μόδας στα χρόνια του Μεταξά αλλά και στην πρόσφατη τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Αυτά, ενόσω η Ευρώπη «αποίκιζε» την Ελλάδα, υπό την έννοια του διανοητικού αποικισμού και της προσάρτησης του αρχαιοελληνικού παρελθόντος.

Οι συμμετέχοντες στον τόμο αναδεικνύουν τις ακαδημαϊκές αλλά και τις πολιτικές πλευρές της σχέσης αυτής και επισημαίνουν τρόπους με τους οποίους οικειοποιούμαστε, κατασκευάζουμε, αποικίζουμε, φανταζόμαστε, επανεφευρίσκουμε και βιώνουμε την αρχαιότητα, υπογραμμίζοντας τη σύνθετη φύση της «εμπειρίας» του κλασικού παρελθόντος στην καθημερινότητά μας, είτε είναι η Ακρόπολη και η πρόσληψή της είτε είναι ένα τουριστικό προϊόν ή μια διαφήμιση, μια θεατρική παράσταση, μια κινηματογραφική ταινία, ένα λογοτεχνικό κείμενο ή τα επί κρίσης εξώφυλλα του Spiegel ή του Economist.